Çalıkuşu (roman)

Çalıkuşu

İnkılap yayınevi kapak resmi
Yazarı Reşat Nuri Güntekin
Ülke Türkiye
Dili Türkçe
Türü Roman
Yayınevi Vakit
Anadilinde
basım tarihi		 1922
Sayfa sayısı 409
OCLC 55020530

Çalıkuşu, Reşat Nuri Güntekin'in ilk defa 1922'de tefrika edilmeye başlanıp 1923'te kitap olarak yayımlanan[1], 1937'de büyük değişikliklerle tefrika edilen romanıdır.[2]

Romanda, İstanbullu köklü bir ailenin kızı olan çocuk ruhlu Feride'nin çok sevdiği nişanlısı tarafından ihanete uğramasıyla kendini öğretmenlik mesleğine adaması ve hayatını kazanabilmek için Anadolu’da şehir şehir dolaşması anlatılır. Melodram öğeleri ile yüklü bir aşk öyküsünün yanısıra bürokrasi eleştirisi, kadınların Osmanlı toplumunda var olma mücadelesi, öğretmenlik mesleğinin icrası gibi pek çok konuyu ele alır.

Türkiye'de kendisinden sonraki edebiyatı ve sosyal hayatı etkilemiş, eşine az rastlanır bir ilgi uyandırmış, önemi bir romandır. İlk yayımlandığı günden itibaren popülerliğini kaybetmeyen Çalıkuşu, Türk edebiyatının daima çok okunan ve sevilen romanları arasında yer almıştır.

Eserin sinema, televizyon dizisi, tiyatro ve bale uyarlamaları vardır.

Yazılışı ve yayımlanışı

Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu'nu ilk olarak "İstanbul Kızı" adıyla dört perdelik bir piyes şeklinde kaleme almış ve Darülbedayi'ye sunmuştur. Ancak yazar, gerek Dârülbedayi piyesin içeriğindeki köy sahnelerini hoş karşılamadığı; gerekse kendisi eseri Türkçeyi iyi konuşamayan o zamanki kadın oyunculara oynatmak istemediği için eseri gerçi çekti ve "Çalıkuşu" adıyla romana çevirdi.[2] Babasının mesleği ve öğretmenliği dolayısıyla Anadolu'yu gezip görmüş olan Reşat Nuri, Anadolu'nun yoksulluğunu ve eksiklerini gerçekçi bir bakış açısıyla eserine yansıttı.

Çalıkuşu, 1 Ağustos 1921 -1 Aralık 1921 tarihleri arasında Vakit gazetesinde tefrika edildi ve büyük bir ilgi gördü. İyi bir aileye mensup neşeli bir genç kızın Anadolu'ya giderek öğretmenlik yapması kurtuluş mücadelesi veren Türk toplumu için bir umut, Türk edebiyatı için de Anadolu'ya geçişin sembolü idi. [2] Feride'nin macerasını gerçekmişçesine benimseyen halk arasında onun bir roman kahramanı değil, yaşayan biri, yazarın kız kardeşi olduğuna dair söylentiler çıkmıştı. Reşat Nuri, Çalıkuşu'ndaki esas konunun tamamen fantezi olduğunu ifade etmiştir.[2]

1922, 1923, 1924, 1928 yıllarındaki ilk dört baskıdan sonra Reşat Nuri, 1937'de eseri önemli ölçüde değiştirerek okuyucuya yeniden sundu. Yazar, bu değişikliğin "tamamıyla şekle ait" olduğunu ifade etmişse de içeriğe ait önemli değişiklikler yapıldığı tespit edilmiştir. Özellikle Feride'nin çocukluğu, okul yılları, Kâmran’a olan aşkı ve nişanlanmasının anlatıldığı birinci bölümde değişiklik yapıldı, bu bölüm bir anlatıcı tarafından anlatılmak yerine Feride'nin günlüğüne yazdığı şeylerden oluşan bir bölüm haline getirildi.[2] Eser, bu yeni haliyle Yedigün dergisinde tefrika edildi.

Konusu

Bir hatıra defteri olarak düzenlenmiş olan romanda Feride, kendisine ya­bancı bir şehirde, bir otel odasında anılarını yazarken geriye dönerek, çocukluk ve ilk genç kızlık dönemlerini anlatır.

İstanbullu bir subayın kızı olan Feride, küçük yaşta annesini kaybetmiştir; yanına gönderildiği babaannesinin de ölümü üzerine "Notre Dame de Sion" Fransız yatılı okulunda okur. Yaramazlıkları yüzünden arkadaşları, okulda, ona "Çalıkuşu" adını takarlar.

Feride, yaz tatillerini Besime teyzesinin köşkünde geçirir. Teyzesinin yakışıklı oğlu Kâmran ile birbirlerini severler ve nişanlanırlar. Feride'nin de desteklemesiyle Kâmran, üç yıl Avrupa'da bir elçilikte görev yaptıktan sonra döner. Bu arada okulunu biteren Feride ile düğün hazırlıkları yaparlar. Feride, düğün günü, bir kadının getirdiği mektuptan Kamran'ın İsviçre'de iken Münevver adında hasta bir kızla ilişkisi olduğunu, ona evlenme sözü verdiğini öğrenir, her şeyi yüzüstü bırakıp kaçar.

Anadolu'da öğretmenlik yaparak Kamran'ı unutmak isteyen Feride, İstanbul rüştiyelerinde öğretmenlik teklifini kabul etmez; tüm zorluklara ve bürokratik engellere rağmen, istediğini elde eder ve İstanbul’dan ayrılır. Anadolu'nun çeşitli yerlerinde öğretmenlik yapan Feride, idealist bir eğitimcidir ancak gittiği yerlerde güzelliği başına bela olur; hakkında çeşitli dedikodular çıkar.

İlk öğretmenlik deneyimi, Zeyniler köyü denilen, hiç bir öğretmenin gitmeyi kabul etmediği kuş uç­maz kervan geçmez yerdedir. Zeyniler'de evlat edinip yanına aldığı Munise'ye bütün sevgisini verir. Kuşadası'nda öğretmenlik yaparken savaş başlar; okul hastaneye çevrilir ve Feride hastabakıcılık yapmaya başlar. Kuşadası'ndaki hastaneye başhekim olarak Zeyniler Köyü'nde iken tanıştığı Doktor Hayrullah Bey atanmıştır. Beş yıl sonra okullar yeniden açılır. Babacan bir adam olan Hayrullah Bey, emekli olup Kuşaadası'na yerleşir ve Feride'yi kızı gibi korur. Munise'nin kuşpalazına yakalanıp ölmesinden sonra hastalanan Feride, Hayrullah Bey ile kalır. Halkın dedikodusu üzerine onunla kağıt üzerinde evlenirler; fakat aralarında sadece "baba – kız" ilişkisi vardır.

Feride, öğretmenliğe başlayınca bir "günlük" tutmuş, başından geçen her şeyi günü gününe bir deftere yazmıştır. Hayrullah Bey bu defteri bulur, okur ve saklar. Hastalanınca, Feride'ye kendisinin ölümünden sonra ara sıra teyzesinin yanına gitmesini ve verdiği kapalı zarfı Kâmran'a teslim etmesini vasiyet eder.

Kısa bir süre sonra Hayrullah Bey, bütün mal varlığını Feride'ye bırakarak ölür. Hayrullah Bey'in ölümünden sora, vasiyeti yerine getirilir. Feride, zarfı Kâmuran'a verir. Zarfın içinde Hayrullah Bey’in bir mektubu ile Feride'nin günlüğü vardır. Hayrullah Bey, Kâmran'a yazdığı mektupta Feride'yi bir daha bırakmamasını salık vermektedir. Kamuran Feride'nin günlüğünü sabaha dek okur, her şeyi öğrenir. Ertesi gün gidecek olan Feride'yi bırakmaz ve evlenirler.

Uyarlamaları

Roman ilk defa 1966 yılında yönetmen Osman Seden tarafından sinemaya uyarlandı.[3], 1986 yılında Osman Seden tarafından televizyon dizisi olarak çekilen eser; 2005 yılında Yeniden Çalıkuşu adıyla, 2013 yılında Çalıkuşu adıyla tekrar diziye uyarlandı.[4]

Çalıkuşu romanı, Necati Cumalı tarafından tiyatroya uyarlanmıştır.[5] 1962, 1963 sezonundan itibaren çeşitli defalar Devlet Tiyatroları tarafından sahnelendi.

Çalıkuşu romanı, koreograf Merih Çimenciler'in libretto ve koreografisi ile 2003 yılında Türk Sanat müziği parçaları ile baleye uyarlandı.[6] [7]İki perdelik bale, Devlet Opera ve Balesi tarafından sahnelendiği her ilde on iki yol boyunca kapalı gişe olarak oynamıştır.[8]

Gerçek hikayesi

Romanın gerçek bir hayat hikayesine dayandığı ve romanda adı geçen öğretmen Feride'nin, Zeyniler köyünde öğretmenlik yapan Feride Polat olduğu söylenmektedir.[9] Kuşadası'nda bir ev restore edilerek kültür merkezi haline gelmiştir.[10] Zeyniler Köyü'nde de romanın anısını yaşatmak için "Reşat Nuri Güntekin Çalıkuşu Evi" adıyla bir tesis açılmıştır.[11]

Kahramanlar

Kaynakça

  1. ↑ Çelebi, Binnur. "Kadın Bakışıyla "Çalıkuşu" Romanı". Binnurcelebi.com sitesi. http://binnurcelebi.com/feminizm/130-calikusu-romani.html. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  2. 1 2 3 4 5 Abir, Nihan. "Çalıkuşu'nun hikâyesi". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2012. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vVNzTGHHhjH-u3WMToxQ-oxY0_awnp9qK14bs7tDVYD4Hekyl-vr9fGg54d9jxgJ. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  3. ↑ Erdem, Yiğitalp. "Osman Fahir Seden: Yeşilçam'ın ta Kendisi". Türk Sinema Araştırmaları sitesi, 1 Eylül 2014. http://www.tsa.org.tr/yazi/yazidetay/42/osman-fahir-seden--yesilcam%E2%80%99in-ta-kendisi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  4. ↑ ""Çalıkuşu"nun fragmanları, büyük heyecan uyandırdı". Kanald.com.tr sitesi. https://www.kanald.com.tr/calikusu/haberler/calikusunun-fragmanlari-buyuk-heyecan-uyandirdi/48533.aspx. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.
  5. ↑ Cumalı, Necati. "Çalıkuşu Deyince". Devlet Tiyatrosu Dergisi, Sayı 60, 1975-75 sezonu. http://95.0.22.114:8088/userPandtgm/orjinal.php?link=/563/3muldpck2/show/03.jpg. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  6. ↑ ""Çalıkuşu" bale sahnesinde". Hürriyet gazetesi. 2 Kasım 2003. http://www.hurriyet.com.tr/calikusu-bale-sahnesinde-38510234. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  7. ↑ Olgun, Ayşe (5 Temmuz 2015). "Çalıkuşu gel gör beni aşk neyledi". Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com/yenisafakpazar/calikusu-gel-gor-beni-ask-neyledi-2175611. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  8. ↑ Gezici, İlker. "Musiki eşliğinde 'Çalıkuşu Balesi'". Sabah gazetesi, 24 Haziran 2015. http://www.sabah.com.tr/kultur_sanat/2015/06/24/musiki-esliginde-calikusu-balesi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  9. ↑ "Çalıkuşu Feride'nin Köyü Elektriğe Kavuştu, İki Bayramı Bir Arada Yaşadı". Haberler.com sitesi 24 Ekim 2012. http://www.haberler.com/calikusu-feride-nin-koyu-elektrige-kavustu-iki-4040614-haberi/. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  10. ↑ "Çalıkuşu Feride'nin evi kültür evi oldu". Haberturk.com sitesi, 4 Ekim 2008. http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/106733-calikusu-feridenin-evi-kultur-evi-oldu. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
  11. ↑ "Zeyniler Köyü'nde 'Çalıkuşu Evi' açıldı". Türkiye gazetesi 24 Kasım 2013. http://www.turkiyegazetesi.com.tr/yasam/106215.aspx. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/21/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.