İnsan kas-iskelet sistemi
Destek ve Hareket Sistemi
Vücuda destek olup koruyan, kaslara bağlanarak hareketi sağlayan yapıya iskelet denir.
İskeletin görevleri şunlardır;
- Kaslara ve iç organlara bağlanma yüzeyi sağlar.
- İç organları dış etkenlere karşı korur.
- İhtiyaç duyulan bazı inorganik maddeleri depolar.
- Kemiklerin içindeki ilik dokusu, alyuvar ile akyuvar bazen üretir.
- Vücudun dik durmasını sağlar.
İskeletimizi oluşturan kemikler, dış görünüşleri bakımından;
a) Uzun Kemik: Kol- bacak kemikleri
b) Yassı Kemik: Kafatası, kürek, kaburga, kalça kemikleri
c) Kısa Kemik: El ve ayak parmaklarındaki kemikler , omurlar
olmak üzere üç çeşittir.
Tüm kemiklerde;
- Sıkı(dolgun) kemik
- Gevşek (süngerimsi) kemik
olmak üzere iki çeşit doku vardır.
Kemiğin yapısı
→ Ayrıntılı bilgi için: Kemik
Yapısında organik ve inorganik maddeler bulundurur. Organik maddeler sinirler ve kan damarlarıdır. İnorganik maddeler ise kalsiyum, potasyum ve sodyum tuzlarıdır. Bu maddeler kemiğe sertlik vermektedir.
Kemiğin dış kısmında kalınlaşmasını ve onarılmasını sağlayan kemik zarı (Periost) bulunur. Gövde kısmı ile kemik uçlarının dış kısmı sıkı kemiktir. Kemik uçlarının içi süngerimsi kemiktir. Süngerimsi kemik dokusunda kırmızı ilik bulunur. Kemik gövdesinin ortasındaki kanalda sarı kemik iliği bulunur.
İskeletin Kısımları:
İnsan iskeleti yaklaşık 207-214 kemikten oluşmuştur.
- Baş
- Gövde
- Üyeler
iskeleti olmak üzere üç grupta incelenir.
1. Baş İskeleti
Beyin ve iç kulağı örten kafatası iskeleti ve çene, burun, gözde bulunan yüz iskeleti olmak üzere ikiye ayrılır. Kafatası iskeletinde bulunan kemikler birbirine oynamaz eklemlerle bağlanarak, beyini tamamen kapatarak korurlar. Yalnız omurilik ve sinirlerin giriş-çıkışını sağlayan delikler vardır. Baş iskeletinde yalnızca alt çene kemiği hareketli eklemlerle şakak kemiğine bağlı olarak hareket edebilir. Kemik zarı altında ince bir tabaka halinde sıkı kemik dokusu bulunur. Sarı kemik iliği ve diğer kananllar bulunmaz. Ortası süngerimsi kemik dokudur.
2. Gövde İskeleti
Omurga, kaburga, göğüs, omuz ve kalça kemiklerinden oluşmuştur.
Omurga; boyundan başlayıp kuyruk sokumuna kadar devam eder. Hafif "S" şeklindedir. Üst üste gelen 33 omurdan oluşmuştur. Boyun (7 omur), sırt (12 omur), bel (5 omur), sağrı (5 omur), kuyruk sokumu (4 omur) olmak üzere beş bölgeye ayrılır. Omurların omur delikleri birleşerek omurga kanalını oluştururlar. Omurga kanalında omurilik bulunur.
Göğüs kemiği; vücudun göğüs bölgesinde yer alan yassı bir kemiktir. 12 çift olan kaburgaların ilk yedi çifti kıkırdak uçları ile göğüs kemiğine bağlanırlar. 8., 9. ve 10. kaburgalar ise önce birbirlerine sonra 7. çift kaburgaya bağlanırlar. 11. ve 12. kaburga kemiklerinin uçları boştadır. Bunlara "yüzücü kaburgalar" denir.
Omuz kemeri; iki köprücük kemiği ve iki kürek kemiğinden oluşmuştur.
Kalça kemiği; kalça, oturga ve çatı kemiklerinden oluşur. Kalça kemikleri omurganın sağrı bölgesindeki omurlarla bireşerek "leğen" denilen yapıyı oluştururlar.
3. Üyeler İskeleti
Kol ve bacaklardaki kemiklerin tümüne "üyeler iskeleti" denir.
Bacaklarda yukarıdan aşağıya doğru;
- Uyluk kemiği (1)
- Dizkapağı kemiği (1)
- Baldır- kaval kemiği (2)
- Bilek kemiği (7)
- Tarak kemiği (5)
- Parmak kemiği (14)
olmak üzere toplam 30 adet kemik bulunur.
Eklemler
İskelet sistemini oluşturan kemikler uc uca ya da yan yana gelerek, eklem denilen yapılarla birbirlerine bağlanırlar. Eklemler, oynamaz, az oynar, ve oynar olmak üzere üç grupta incelenir.
1. Oynamaz Eklem: Bu tip eklemlerin aralarında boşluk bırakmazsızın testere dişi gibi dişlerle birbirine sıkıca bağlanmış kemikler arasında görülür. Kafatası kemiklerinde görülür.
2. Yarı Oynar Eklem: Vücudumuzun dik durmasını sağlayan omurgadaki, omurlar bu tip eklemlerle bağlanmışlardır. Kıkırdak disklerinden oluşur.
3. Oynar Eklem: Kol ve bacaklardaki kemikler arasında görülen, tam hareketli eklemlerdir.
Kaslar
Kaslar insanın vücut ağırlığının %40-50'sini oluştururlar. Vücut şeklinin korunmasını, desteklenmesini, sindirim, dolaşım, boşaltım sistemlerinin çalışması faaliyetleri bu organları oluşturan kaslar sayesinde gerçekleştirilir.
Kaslar, kas hücrelerinden oluşur. Kas hücreleri birleşerek kas liflerini, kas lifleri de kasları oluştururlar. Aralarında bol miktarda kan damarları ve sinirleri yer alır.
İnsanda yapı ve çalışma bakımından üç çeşit kas bulunur:
- Düz kaslar (beyaz kaslar)
- Çizgili (iskelet) kaslar (kırmızı kaslar)
- Kalp kasları
- 1. Düz Kaslar: Mekik şeklindeki hücrelerden oluşurlar. Sarkolemma denilen hücre zarları vardır. Sarkoplazma denilen sitoplazmalarında kasılmayı sağlayan ve boyuna uzanan, miyofibril denilen iplikçikler bulunur.Hücreleri yan yana gelerek demetler meydana getirirler. Düz kaslar, isteğimiz dışında (istemsiz) çalışırlar. Bu nedenle çalışmaları yavaş, düzenli ve uzun sürelidir. Sindirim, dolaşım, solunum ve üreme organlarının yapısında bulunur. Organın görevine göre uzunlamasına, halka ve çapraz şeklinde düzenlenerek organların peristaltik hareketlerini sağlar.
- 2. Çizgili Kaslar: salak kadar
- fazla çekirdekleri vardır. Çekirdekleri hücrenin zarına yakın yerlerde bulunur. Çizgili kaslar, isteğimizle (istemli) çalışırlar. Düz kaslara göre daha hızlı çalışırlar fakat çabuk yorulurlar.
Çizgili kas hücrelerinin sitoplazmalarındaki miyofibriller düz kaslardan farklı olarak açık ve koyu renkli bantlar şeklinde dizilmişlerdir. Bunlar aktin ve miyozin ipliklerinin oluşturdukları bantlardır. Miyofibrillerin oluşturdukları kas telleri birbrlerine bağlanarak kas demetlerini meydana getirirler.
Çizgili kas kasıldığında;
- "Z" bantları birbirine yaklaşır.
- "I" bandı kasılır.
- "A" bandı değişmez.
- "H" bandı yok olur.
- Kasın boyu kısalırken, hacmi değişmez.
İskelet kaslarının çoğu çiftler halinde ve birbirlerine zıt olarak çalışırlar. Bu tür kaslara antagonist kaslar denir. Antagonist kaslarda biri kasılırken diğeri gevşer. Bacağın, kolun, omuzun hareketleri antagonist kaslarla sağlanır. Sırt ve karın kasları aynı yönde kasılır ve gevşer.
3. Kalp Kası: İsteğimiz dışında çalışan çizgili kastırç İskelet kaslarından farklı olarak kalp kası hücreleri tek çekirdeklidir. İskelet kaslarından daha yavaş kasılır. Ritmik kasılır, yorulmaz.
