Besim Atalay

Başlığın diğer anlamları için Atalay sayfasına bakınız.

Besim Atalay (1920)

Ahmet Besim Atalay (1882, Uşak - 7 Kasım 1965), Türk dilbilimci, yazar ve siyasetçi.

Dârü’l-Muallimîn mezunudur. Ankara, Konya Öğretmen Okulu Müdürlükleri, Maraş, İçel, Niğde Maârif Müdürlükleri, Silifke Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Kuruculuğu, Türk Dil Kurumu Merkez Heyeti Üyeliği ve Saymanlığı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Polis Enstitüsü Ögretmenliği, Yazarlık, TBMM I. Dönem Kütahya, II. III. ve IV. Dönem Aksaray, V., VI. ve VII. Dönem Kütahya Milletvekiliği ile I. Dönem Maârif ve İrşâd Encümenleri Reisliği, III. Dönem Kütüphane Encümeni Reisliği yapmıştır. Bekardır.^[1]

Yaşamı

Özellikle dilbilimi alanındaki çalışmaları ile tanınmış olan Besim Atalay, Uşak Rüştiyesi’ni bitirdikten sonra Uşak’ta medrese eğitimi gördü. 1905'te İstanbul’a giderek Şehzadebaşı Camii'nin ünlü hocası Hacı Ahmet Efendi'nin derslerini izledi, 1909'da medrese diploması (icazet) aldı. 1912'de Yüksek Öğretmen Okulu'nu bitirdi. Konya Öğretmen Okulu’nda öğretmenlik; Trabzon, Ankara Öğretmen okullarında müdürlük; İstanbul Darüşşafaka Lisesi’nde öğretmenlik yaptıktan sonra Konya Öğretmen Okulu Müdürü oldu. Maraş, İçel ve Niğde’de milli eğitim müdürlüğü yaptı.

İstiklal Savaşı'yla siyasete atıldı. Silifke’de Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti’ni kuranlar arasındaydı; Kurtuluş Savaşı’nı destekleme çalışmalarını Uşak’ta sürdürdü.1920'de Kütahya bağımsız milletvekili olarak TBMM’ne girdi ve sonra Aksaray ve Kütahya milletvekillikleri ile toplam yedi dönem sürdürdü.

Milli Eğitim Bakanlığı’nda Kültür Müdürlüğü görevi yaptı ve bu görev sırasında halk ağzından söz derleme çalışmaları yürüttü.

Türk Dil Kurumu’nda 19 yıl yönetici olarak çalıştı (1932-1951). Aynı zamanda Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde ve Polis Enstitüsü’nde Farsça dersleri verdi (1937-1942).

Eserleri

Türk dilbilgisi

Türkçenin biçim bilgisiyle (morfoloji) ilgili incelemeler.

• Türk dili kuralları (1931),
• Türkçemizde –men, -man (1940),
• Türk dilinde ekler ve kökler üzerine bir deneme (1942),
• Türk dilinde kelime yapma yolları (1946),
• Türk büyükleri veya Türk adları.

Çeviriler

Türk dilinin tarihsel dönemleriyle ilgili bazı dil yapıtlarını günümüz Türkçesine çevirerek bilimsel yayınlarını yaptı:

• Divani lügat it-türk (5 cilt, 1939-1943),
• Et-Tuhfet üz-zekiyye fi’l lügat it-Türkiyye (1946),
• Müyessiret ül-ulum (1946),
• Eş-Şükür-üz-Zehebiyye vel-Kitai'l-Ahmediyye fil-Lügat-it-Türkiyye (1949).

Destan ve öyküler

• Tan Destanı (1925),
• Sakarya Destanı,
• Öğüt,
• Cönk, birinci defter (Manzum küçük hikâyeler),
• Onuncu Yıl Destanı (1933),
• Suna ile Çoban (1938). Ayrıca
• Baş belâları adlı 3 perdelik bir tiyatro oyunu vardır.

Diğerleri

• Türk Zaferine Armağan - Hilâfet, Saltanat ve Cumhuriyet hakkında,
• Maraş Tarih ve Coğrafyası
• Tarikat (Bektaşilik ve edebiyatı, 1921), ve
• Din (Müslümanlara öğütler, 1923), konuları üzerinde de durmuş, bir de Kuran tefsiri yapmıştır (Tanrı kitabı, 1962).

Kaynakça

1. http://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1/index.html TBMM Albümü