Bilinç akışı (anlatım yöntemi)
Bilinç akışı karakterin düşünme eylemini olduğu gibi aktarmaya çalışan bir edebi tekniktir. Yapıtlarda iç diyalog şeklinde göze çarpar. Bilinç akışı tekniğini kullanan yazarlara örnek olarak James Joyce, William Faulkner ve Virginia Woolf gösterilebilir. Bilinç akışsal yazın modernist hareketle yakından ilişkilidir. Psikolojiden edebiyata girişi May Sinclair sayesinde olmuştur.
Detaylar
Bilinç akışsal yazın genellikle bir iç monolog halindedir ve metnin takibini zorlaştıran, karakterin parça parça olan düşüncelerini veya anlık duygularını yansıtan çeşitli anlam ve noktalama hatalarıyla biçimlenir. Bilinç akışı ve iç diyalog, konuşmacının bir dinleyici veya 3. şahsa hitap ettiği ve genelde şiir veya dramalarda görülen dramatik monologlardan ayrılmaktadır. Bilinç akışında, konuşmacının düşünce süreci kişinin kendisine yönelmiştir ve biz buna sadece kulak misafiri oluruz. Bu iç monologlar, öncelikli olarak kurgusal bir araçtır.
Önemli örnekleri
Muhtemelen bu tekniği kullanan ilk edebi ürün Ovid'in “Methamorphoses”udur. Sir Thomas Brown'a ait olan “The Garden of Cyrus” (1658), nesnelerin, geometrik şekillerin ve numerolojinin hızlı ve bağlantısız kullanımı ile bilinç akışsal yazının ilk ürünleri arasında yerini almaktadır. [Gyula Krudy]’nin bazı ürünleri de (“The Adventures of Sindbad”) bilinç akışının müjdecisi olan kimi teknikler içermektedir. Bu tarzın gelişiminde incelenebilecek diğer örnekler Laurence Sterne'ün “The Life and Opinions of Tristram Shandy” ve “Gentleman”’i (1760), Edgar Allan Poe'nun Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü (1837/1838) ve Édouard Dujardin’in “Les Lauriers sont coupés”udur (1888). Tolstoy Anna Karenina’nın (1877) düğüm kısmına ulaşan bölümlerde bilinç akışına benzer bir yöntem kullanmıştır. Arthur Schnitzler'in erken dönem işlerinden “Leutnant Gustl”da (1900) da bilinç akışı tekniği görülmektedir. Ancak bilinç akışsal yazın asıl yükselişini 20. yüzyılda yakalamıştır. Virginia Woolf, James Joyce ve William Faulkner’ın eserleri bu yükselişe öncülük etmiştir.
Bilinç akışı tekniğiyle yazılmış önemli eserlerden birkaçı:
- J.D. Salinger’ın Çavdar Tarlasında Çocuklar’ı (“The Catcher In The Rye”)
- Dorothy Richardson’un “Pilgrimage”ı
- James Joyce’un Ulysses’i (özellikle de Molly Bloom’un içkonuşmaları)
- Virginia Woolf’un Deniz Feneri (“To The Lighthouse”), Dalgalar (“The Waves”) ve Mrs. Dalloway’i
- William Faulkner’ın “The Sound and the Fury” ve “As I Lay Dying”i
- Robert Anton Wilson ve Robert Shea’nın “Illuminatus!”u
- William Styron’un “Lie Down in Darkness”ı
- Allen Ginsberg’in “Howl” adlı şiiri
- Jack Kerouac’ın “On The Road”u
- Samuel R. Delany’nin “Dhalgren”i
- Hubert Shelby Jr.’ın “Last Exit to Brooklyn”i
- Hunter S. Thompson’ın “Fear and Loathing in Las Vegas”i
- Jerzy Andrzejewski’nin “Gates to Paradise”ı
- A.B. Yehoshua’nın “A Late Divorce”u
- Will Christopher Baer’ın “Phineas Poe Trilogy”si (“Kiss Me”, “Judas” ve “Hell’s Half Acre”ın tamamında, “enny Dreadful”un bazı bölümlerinde görülür)
- Song of Solomon
- Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ı
- Orhan Pamuk'un Sessiz Ev'i
- Yusuf Atılgan'ın Anayurt Oteli adlı eseri
Edebiyat dışındaki kullanımları
Teknik sadece edebi eserlerde değil, görsel eserlerde de kullanılmıştır. Çeşitli İngiliz komedi tiyatro toplulukları, absürdlükle bilinç akışını harmanlayarak yeni bir yorum yaratmışlardır.
Müzik dünyasında ise bu tekniği rap şarkıcısı Ghostface Killah kullanmıştır. Sözlerini, kişisel fikirlerini ve ruh halini yansıtan karmaşık ve anlık ifadelerle oluşturmuştur.