Carlo Gozzi
Kont Carlo Gozzi (d. 13 Aralık 1720, Venedik - ö. 4 Nisan 1806, Venedik), İtalyan deneme ve oyun yazarı, şair. Pietro Chiari ve Carlo Goldoni'nin getirdiği yeniliklere karşı geleneksel commedia dell'arte'nin ateşli savuncularındandır. Oyunları, İtalya'da olduğu kadar öbür Avrupa ülkelerinde de birçok tiyatro ve müzik yapıtına esin kaynağı oluşturdu.
Hayalci ve eleştirici olan Gozzi tüm yaşamı boyunca döneminin toplumunu ve kültürünü eleştirdi; en şiddetli saldırılarının hedefi, Pietro Chiari'nin gözü yaşlı tiyatrosuyla Goldoni'nin gerçekçi komedisiydi. Tartışma ve sataşmaya dayanan ve 1761-1765 arasında sahnelenen on tiyatro masalı (fiaba) büyük ilgi uyandırdı. Bu masallarda olağanüstüyle o zamanın gözde yapıtlarına yöneltilen hiciv yan yanadır ve Gozzi, Memorie inutili adlı kitabında da görüldüğü gibi insanı hemen etkileyen bir karikatür ustalığı sergiler.
Yaşamı
Soylu ama yoksul bir aileden gelen Gozzi, Gasparo Gozzi'nin kardeşiydi. Bir süre askerlik yaptıktan sonra 1744'te Venedik'e dönerek yergiler ve çeşitli denemeler yazdı. Bu arada İtalyan edebiyatını yabancı etkilerden korumayı amaçlayan tutucu Granelleschi Akademisi'ne katıldı. Amacı, geleneksel commedia dell'arte'yi canlandırmaktı. Önce yergi şiiri La tartana degli influssi'de (1747), ardından da egzotik bir commedia dell'arte oyunu olan L'amore delle tre melarance'de (1761; Üç Portakalın Aşkı) Goldoni'ye saldırdı. Oyunda Goldoni'yi büyücü, Pietro Chiari'yi ise kötü bir peri olarak gösteriyordu.
Gozzi, bu oyununun büyük başarı kazanmasından sonra dokuz fiaba (fantastik oyun; sözlük anlamı "masal") daha yazdı. Bu fiaba'larında, kukla oyunlarını, Doğu öykülerini, popüler fablları, masalları ve Tirso de Molina, Caldéron de la Barca, Miguel de Cervantes gibi İspanyol oyun yazarlarının yapıtlarını temel almıştı. İçlerinde en önemlileri, 1762'de sahnelenen Il re cervo (Geyik Olan Kral), 1762'de sahnelenen Turandot, 1762'de sahnelenen La donna serpente (Yılan Kadın) ve 1765'te sahnelenen L'augellino bel verde'dir (Küçük Yeşil Kuş).[1]
İtalya'da bir süre çok tutulan bu fiaba'lar, öteki Avrupa ülkelerinde, özellikle de 1777-78 yıllarında yayımlandıkları Almanya'da daha kalıcı bir etki yarattı. Goethe, Schiller, Lessing ve Schlegel bu yapıtlarından övgüyle söz etti. Schiller Turandot'u ciddi bir oyuna dönüştürürken, Friedrich von Schlegel de Gozzi'yi Shakespeare ile karşılaştırdı. Sonradan Turandot, Ferrucio Busoni ve Giacomo Puccini'nin operalarına, L'amore delle tre melarance ise Sergey Prokofyev'in 1921'de sahnelenen Liubovk trem apelsinam (1919; Üç Portakala Aşk) adlı operasına esin kaynağı olmuştur.
Gozzi ayrıca, Memorie inutili (1797; Yararsız Anılar) adlı bir otobiyografi yazmıştır.
Başlıca eserleri
- La tartana degli influssi invisibili per l'anno bisestile 1756 (1757)
- Fiabalar:
- L'amore delle tre melarance (1761; Üç Portakalın Aşkı)
- Il corvo (1762)
- Re cervo (1762; Geyik Olan Kral)
- Turandot (1762)
- La donna serpente (1763; Yılan Kadın)
- Zobeide (1763)
- I pitocchi fortunati (1764; Talihli Dilenciler)
- Il mostro turchino (1764; Masmavi Canavar)
- L'augellino bel verde (1765; Küçük Yeşil Kuş)
- Zeim, re de' geni (1765)
- Marfisa bizzarra (1766)
- Le droghe d'amore (1775/1776)
- Memorie inutili (1777; Yararsız Anılar, 1797'de yayımlandı)