Centurio
Centurio, (Yunanca κεντυρίων), aynı zamanda hecatontarch (Yunanca ἑκατόνταρχος ya da Bizans döneminde κένταρχος) olarak da bilinen ve MÖ 107 yılındaki Marian Reformlarının ardından ortaya çıkan bir lejyon rütbesi. Centurioların çoğu 80 askerden oluşan centurialara komuta ederdi ancak bazı kıdemli centuriolar Kohortlara komuta edebildiği gibi bazıları da lejyon içerisinde diğer önemli görevleri üstlenebilirdi.
Centuriolar unvanlarını komuta ettikleri askeri birlik olan centurialardan alırlar. Centuriaların bu şekilde adlandırılmalarının nedeni ise yaklaşık 100 askerden oluşmalarıdır. Marian reformlarının ardından 80 kişilik mecutlar şeklinde yeniden düzenlenmişlerdi.
Rolleri
Roma piyadelerinde, centuriolar başlangıçta 100 askerden oluşan ama mevcutları önce 60 sonra da 80 lejyonere düşürülmüş askeri bir birlik olan centurialara komuta ederlerdi. İmparatorluk döneminde Centuriolar kademeli olarak görev yaptıkları kohort içerisinde yükselirlerdi. Gösterdikleri başarı oranında önce kıdemli centuria'ya sonra da da tüm bir kohorta komuta edebilirlerdi. En iyi centuriolar, en gözde kohort olan 1. kohortta görev yapmak üzere seçilirler ve bu centuriolar Primi Ordines olarak çağırılırlardı. Lejyonda görev yapan en kıdemli centurio, Primus Pilus olarak adlandırılan birinci kohortun birinci centuriasına komuta eden centurio idi.
Kıdemli centuriolar da dahil olmak üzere tüm centuriolara tahsis edilmiş bir centuria bulunurdu.
En kdeımli centurio'nun Primus pilus olarak adlandırılmasının nedeni en sağda yer alan birinci Kohort'un ilk sırası (primus pilus) olmasıdır. Tam subay mevcuduna sahip bir lejyonda sadece sekiz subay Primus Pilus rütbesi taşır: Legatus (legatus legionis), Lejyon komutanı; kıdemli tribün (tribunus laticlavus), lejyonun ikinci komutanı; Ordugâh Prefect'i (praefectus castrorum); ve modern ordularda Albay rütbesine karşılık gelen diğer beş tribün (tribuni angusticlavii).
Modern askeri organizasyonlarda centuriolara karşılık gelen rütbe oldukça geniş bir aralığa sahiptir. Sıradan centuriolar, modern zamanların teğmen ya da yüzbaşı rütbesine karşılık gelirdi. Orta dereceya sahip centuriolar ise muhtemelen binbaşı, kohortlara komuta eden kıdemli centuriolar ise yarbay rütbesine eşdeğer bir konuma sahipti. Legatus ve tribünlerine danışmanlık yapan Primus Pilus unvanına sahip bir centurio ise yaklaşık olarak albay rütbesine sahipti.
Centuriolar genellikle komuta ettikleri lejyonerle birlikte savaştıkları için savaş alanında oldukça zorlu şartlarla mücadele ederlerdi. Savaş düzeni almış bir centurianın ön sağ cephesinde konumlanırlardı. Adamları tarafından örnek alınır ve yol gösterici olarak kabul edilirdi. Sahip oldukları rütbe ve konum nedeniyle yetenek ve cesaretlerini göstermeleri beklendiğinden sık sık yaralanmalarla karşı karşıya kalmaları sıradan bir durumdu.
Centurioların hemen bir alt rütbesi olan optio, centurianın komuta hiyerarşisinden ikinci sırada yer alırdı.
Kıdem
Kohort içerisinde her centuria'nın bir kıdemi vardı. Centurioların kıdemleri ise bağlı bulundukları kohort'a ve centuria'ya göre belirlenirdi. Centuriolar, daha kıdemli centuria'larda atanmadan önce bir süre daha alt centuria'larda görev yaparlardı. Centuriolar komuta ettikleri centuria'nın adıyla çağırılırlardı.
Manipular lejyonlar döneminde altmış askere komuta ediyorlardı ve şu şekilde organize olmuşlardı:
Hastati: On alt kademe ve On kıdemli.
Principes: On alt kademe ve On kıdemli.
Triarii: Beş alt kademe ve Beş kıdemli.
İmparatorluk lejyonlarında ise kıdem sırasına göre şu şekilde organize olmuşlardı;
- 1. kohort
- 2. kohort
- 3. kohort
vb..
Birinci kohortta, normal bir centurianın iki katı mevcuda sahip beş centuria bulunurdu. Birinci kohortun centurioları diğer tüm kohortlardaki centurilardan daha kıdemliydiler.
Üniforma
Roma centurion'su üniformasıyla hemem ayırt edilirdi: zırhı gümüş kaplıydı, kılıcını sağ yerine sol tarafında taşır, dizlik takar ve miğferinin sorgucu diğerlerinden farklı olarak öne doğru dikey dururdu. lōrīca segmentāta olarak bilinen zırhların ortaya çıkışında sonra bile centuriolar örme zincirden zırhlarını giymeye devam ettiler. Savaş sırasında cesaretini hem askerlerine hem de düşmanlarına göstermek amacıyla zırhının üstüne süslemeler ve aldığı ödülleri taktığına inanılır. Aynı zamanda otoritesini gösteren ve vītis olarak adlandırılan bir asma çubuğu taşırıdı.
Sorumlulukları
Centuriolar, centuria ya da Kohortlarında görev yaparlar ve aynı zamanda lejyonerlerin eğitiminden de sorumlu olurlardı. Bu görevi yerine getirirken oldukça acımasız olabilirlerdi ve genellikle oldukça sert cezalar vermeleriyle tanınırlardı. Oldukça ağır koşulları olduğu bilinen Roma ordusunun sahip olduğu disiplin, lejyonların kendilerinden çok daha büyük ordulara karşı elde ettiği başarıların asıl sebeplerinden biriydi.
Bir komutan olarak centurio, adamlarını ödüllendirebildiği gibi gerekli hallerde cezalandırma yetkisine de sahipti. Centurio'nun verebileceği cezalar arasında idam bile vardı.
Ancak centuriolar da kendi üstleri tarafından cezalandırılabilinirlerdi. Centurio'nun ceza ile karşı karşıya kalabileceği örnek suçlar arasında görev sırasında uyumak ya da lejyonerleri yeterince iyi eğitememek sayılabilinir. Tıpkı komutası altındaki askerler gibi, bu suçlardan birini işlediği sabit görülen centurio ölüme mahkûm edilebilirdi.
Centurio seçmeleri
Roma ordusunda Centurio olmak isteyen birini oldukça zorlu bir eleme süreci beklerdi. Her şeyden önce centurio adayının önemli kişilerden alınmış birkaç tavsiye mektubu sunması gerekirdi. Senatör ya da Konsül/İmparator gibi önemli birisinin tavsiyesini almak adayın işlerini oldukça kolaylaştırırdı.
Yaş sınırı
Centurio olmak isteyen bir askerin yaşı en az otuz olmak zorundaydı. Orduya giriş yaşının 16 olduğu göz önüne alındığında, bir kohorta komuta edebilecek askeri birikime ulaşmak için adayın hayatının neredeyse yarısını orduda geçirmesi gerekirdi.
Eğitim
Centurio'nun görevleri arasında üstlerinden aldığı yazılı emirleri kohortunda bulunan adamlarına nakletme de vardı. Bu nedenle okur-yazar olması zorunluydu. Doğal olarak iyi bir eğitime sahip centurio'nun yükselme şansı daha fazlaydı.
Avantaj ve dezavantajları
Avantajları
Centurioların intikal sırasında ata binme ayrıcalıkları vardı ve eğer evlenmelerine izin verilmişse, aileleriyle birlikte garnizonda yaşayabilirlerdi.
Dezavantajları
Bu subaylar savaş sırasında adamlarından birinci derecede sorumluydular ve genellikle en ön safta onlarla birlikte savaşırlardı. Sahip oldukları önem onları yüksek bir riskle karşı karşıya bırakır ve bu da yaralanma oranlarını oldukça arttırırdı.
Vegetius'a göre centurio olmak için sahip olunması gereken nitelikler
Piyade sınıfında yer alan centuriolar bu göreve cüsseleri, güçleri ve kargı ya da mızrak gibi silahları fırlatmadaki hünerleri ve kılıç ve kalkan kullanmadaki yetenekleri için seçilirlerdi; kısacası eğitimlerde elde ettikleri uzmanlıkları için. O, ihtiyatlı, mutedil, aktif ve konuşmaktan çok aldığı emirleri yerine getirmeye hazır olmalı; eğitimi sert ve askerleri arasındaki disiplini yüksek tutmalı, onların temiz ve iyi görünümlü olmalarını ve silahlarını ve zırhlarını parlak ve bakımlı tutmalarını sağlamalıdır. (Vegetius. De Re Militari,[1] II, 14 )