Demoscene
Demoscene, bir bilgisayar sanatları alt kültürüdür. Temelinde interaktif olmayan, bilgisayarda gerçek zamanlı olarak görsel ve işitsel sunumlar yapan demo üretimi yatar. Bir demo’nun asıl amacı sanat, müzik ve programlama yeteneklerinin ve esas olarak eldeki çok kıt kaynakların elverebileceği maksimum performansın sergilenmesidir.
Demoscene’ler ilk defa Commodore 64, ZX Spectrum gibi 8 bitlik bilgisayar çağında ortaya çıkmış ve 16/32 bitlik ev bilgisayarlarının (Amiga, Atari ST) yükselişi döneminde üne kavuşmuştur. İlk yıllarında demoların program kırmayla (software cracking) güçlü bir ilişkisi vardı. Bir kırık program çalışmaya başladığında, kıran ekip ile ilgili grafiksel bir bilgi görünürdü. Yani kendi reklamlarını yaparlardı. Buna crack intro (kısaca cracktro) denirdi. Daha sonraları intro yapımı gelişerek ve yazılım korsanlığından ayrılarak kendi başına bir alt kültür haline geldi. Zamanlarını demo kodlamayla, bilgisayar grafikleri programlamada tecrübe kazanarak geçiren birçok genç yetenek kendilerini daha önceleri ürünlerini crack ettikleri bilgisayar oyun endüstrisinde çalışırken buldular.
Tarihi
Demolarla ve demo efektleriyle benzerlik gösteren ilk bilgisayar programları “display hacks” denen programlardır. Bunlar 1950’lerin başına kadar uzanırlar.
Demoscene kültüründe demolar cracker’ların, kopya korumasını kaldırdıkları programlara ekledikleri kendi imzaları olan crack ekranlarıyla ve crack intro’larla başladı. Crack ekranları ilk defa Apple II bilgisayarlarda 1970’lerin sonlarında 1980’lerin başlarında ortaya çıkmıştır. Bunlar ilk zamanlarında cracker’ı ya da ekibi tanıtan düz yazıdan başka bir şey değildi. Ama giderek bu sabit görüntülerin yerini daha etkileyici görünümlü, animasyon efektli ve müzikli tanıtımlar almaya başladı. Bir süre sonra crack grupları korsan programdan bağımsız tek başına çalışan intro’lar üretmeye başladılar. Önceleri mektup, mesaj gibi isimlerle anılan bu yazılımlar daha sonraları demo olarak adlandırılmaya başlandı.
1986 yılında şimdileri demoscene olarak bilinen hareket doğmuş oldu. C64 kökenli Hollanda’lı gruplar, 1001 Crew ve The Judges ilk demo grupları olarak ifade edilir. Birbirleriyle yarışırken orijinal grafikli ve müzikli saf demolar ürettiler. Bunu yaparken donanım hilelerini kullandılar. O sıralarda diğer grupların demoları İngiltere’deki Compunet sunucularında dolaşmaya başlamıştı.
ZX Spectrum bilgisayarda Castor Cracking Group isimli grup Castro Intro dedikleri ilk demolarını 1986’da yayımladılar. Speccy demoscene (Spectrum bilgisayarlarındaki demoscene) yavaş başlamıştı ama 1980’lerin sonunda özellikle Doğu Avrupa’da yükselişe geçti.
Yarışmalar
Demoscene, grupların ya da bireylerin teknik ve artistik becerilerini karşılaştırdıkları yarışma ağırlıklı bir alt kültürdür. Günümüzde compo denen bu yarışmalar demo partilerinde yapılıyor. Bazıları ise online oluyor. Önceleri en iyi kodcular, müzisyenler, grafikerler ve demolar, diskmags isimli yazılımlarda listelenirdi. Ama listelere ilgi 1990’larda azaldı.
Parti temelli yarışmalarda genelde temsil için gruptan biri gerekir. Ziyaretçilerin oylarıyla kazanan kişi ya da grup partinin sonunda törenle ödülünü alır. Tipik bir partideki yarışmalar demo yarışması, intro yarışması (genelde 64K), grafik yarışması, müzik yarışmasıdır. Birçok parti aynı zamanda platform, biçim ve stil olarak farklı kategoriye ayrılır.
Ziyaretçilerin belli kriterlere oy vermesini sınırlayan kurallar yoktur. Ziyaretçi kendini en çok etkileyen, en beğendiği şeye oy verir. Eski demolarda programlama teknikleri önemli sayılırdı. Aradan geçen yıllarda ilgi teknik becerilerden görsel-işitsel etki gibi artistik değerlere kaydı.
Partiler
Demo partisi, demo yapanları bir araya toplayıp birbirleriyle yarışmalarını sağlayan olaydır. Tipik bir demo partisi bir hafta sonu boyunca durmaksızın sürer. Ziyaretçilere sosyalleşmeleri için bolca zaman sağlar. Yarışmalarda genellikle projeksiyon cihazları ve büyük hoparlörler kullanılır.
Demo partileri kopya partileri (copyparties) formunda 1980’lerde ortaya çıkmışlardı. Kopya partilerinde yazılım korsanları bir araya gelerek tanışır ve kendi yazılımlarını paylaşırdılar. 1990’ların başına kadar yarışmak partilerin ana fikri değildi.
Yılda tahminen 50 partiyle en fazla demoscene partisi Avrupa kıtasında yapılır. ABD’de ise yaklaşık sadece bir düzine parti yapılır. Tüm dünyadan ziyaretçi çeken Breakpoint ve Assembly gibi uluslararası partiler olmasına rağmen çoğu parti sadece tek ülkeye hitap eden yerel partilerdir.
Demo türleri
Demoscene, PC, C64, ZX Spectrum, Atari, Amiga, Dreamcast, Game Boy Advance gibi birçok platformda hala var. Platform çeşitliliği demoların karşılaştırılmasını zorlaştırıyor.
Demoların sınıflandırıldığı çeşitli kategoriler var. En yaygın kategoriler demoların boyutunun 65536 byte ile sınırlandığı 64K ve 4096 byte ile sınırlı 4K kategorileridir.
Gruplar
Tipik bir demo bir demoscene grubu tarafından yaratılır. Bazı grupların düzinelerce elemanı olmasıyla övünmesine rağmen, bir demo üretimi için gereken eleman sayısı nadiren 10’u geçer.
Bir demoscener grupta genelde sadece uzmanlık alanında faaliyet gösterir. Geleneksel görevler; programlama işlemleri için kodcu, grafikçi ve müzisyendir. Grubun, demo yapımına katılmayan, parti organizasyonu gibi farklı görevlere sahip üyeleri de olabilir.
Türkiye'de Demoscene
Türkiye'de de bilgisayar kültürünün yayılmaya başladığı 90'lı yıllarda Demoscene gruplar çıkarmış ve çeşitli ürünler üretebilmiştir. Bu durum 2000'li yıllarla birlikte BBS kültürünün de azalması ve Internet'e kaymasıyla birlikte azalmıştır.
Türkiye Demoscene'inde Turkish Demo Scene News (TDSN) adında bir dergi çıkarılmıştır.
Türkiye'de 1992-1993 yıllarında TACF(Turkish Atari Coding Freaks) adlı 4 kişilik bir ekip çeşitli demolar yayınlanmıştır. Kendileri bile demolarını unuturken başkaları onların demolarını Pouet'te yayınlar. TACF'in demolarını videoları için Utopia(TACF'taki adı Cino)'nın blog yazısına bakabilirsiniz.
Türkiye'de gerçekleştirilmiş en uzun soluklu demoscene partisi; 2002-2015 yılları arasında aralıksız olarak her yıl düzenlenen 7DX demoscene partisidir. 7DX parti serisi 2015 yılında gerçekleştirilen 14. parti ile sona ermiştir. 7DX partileri ile ilgili bilgiler ve istatistiklere 7DX Demo Party web sitesi üzerinden ulaşabilirsiniz.
Etkisi
Demoların, sanatın pek bilinmeyen şekli olmasına rağmen bilgisayar oyun endüstrisine ve yeni medya sanatları üzerinde etkisi olmuştur.
Pek çok Avrupalı oyun programcısı, grafikeri ve müzisyeni demoscene kültüründen gelmiştir ve tekniklerini, felsefelerini o zamanlarda geliştirmişlerdir. Max Payne oyunlarıyla tanınan Finlandiya’lı Remedy Entertainment firması Future Crew isimli PC grubu tarafından kurulmuştur. Çalışanlarının çoğu zamanında demoscene ile uğraşmış ya da hala uğraşan kişilerdir.
Demoscene’in kısıtlı özelliklere sahip donanımda inanılmaz şeyler yaratma ruhu günümüzde hala yaşıyor. İşlemci gücü, belleği kısıtlı olan avuç içi oyun konsolları ve cep telefonları için birçok demoscener oyun geliştiriyor.
Demoların bir sanat formu olarak tanınırlığını arttırmak için çeşitli denemeler yapıldı. Örneğin demo gösterileri, demo galerileri, demoscene ile alakalı kitaplar, TV programları.
Türkçe Kaynaklar
Demoscene hakkında bilgiler Second Reality PC Demo