Emekli İnkılap Subaylar Derneği
Emekli İnkılap Subaylar Derneği, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra askerî tasfiye hareketi ile emekliye sevkedilen 235 general ve yaklaşık 5.000 subay tarafından kurulmuş dernektir. Kısaca "EMİNSU" olarak adlandırılmıştır.
2 Ağustos 1960 günlü, 42 sayılı yasa Millî Birlik Komitesi tarafından yayınlandı. Bu kanunun gerekçesinde:
- Ordu subaylarının gençleştirilmesi,
- Rütbe enflasyonunun önlenmesi,
- Kadro fazlalığının giderilmesi ve
- Orduda piramidin yeniden kurulması yer alıyordu.
Bu kanuna göre emekli edilenlere yüksek emekli aylığı bağlanması, büyük toptan ödemeler yapılması, mesken kredisi verilerek konuta kavuşturulmaları, sivil savunma, öğretmenlik ve benzerleri hizmetlerde öncelik tanınması gibi olanaklar sağlanmıştır.[1]
Bu operasyon için Emekli Sandığı'nda ve Hazine'de yeterli para olmadığı anlaşılınca, kararın uygulanması için gerekli meblağ ABD tarafından hibe olarak verilmiştir.[2] Bu ödeme, kanunun eski harp sistemini temsil eden subayların tasfiyesi edilerek yeni harp taktiklerini içeren Amerikan sistemini tercih eden subayların önünü açmak için çıkarıldığı iddialarını da gündeme getirmiştir.
Bu kanun çerçevesinde 3-22 Ağustos 1960 tarihleri arasında emekliye sevk edilen general ve amirallerin sayısı tam olarak:
- Kara Kuvvetleri 5 orgeneral, 123 korgeneral, 54 tümgeneral;
- Deniz Kuvvetlerinden 1 oramiral, 2 koramiral, 3 tümamiral, 9 tuğamiral;
- Hava Kuvvetlerinden 4 korgeneral, 7 tümgeneral, 14 tuğgeneral;
- Jandarma Genel Komutanlığından 5 tuğgeneraldir.
Emekliye ayrılan subaylar, temel amacı orduya geri dönmeye çalışmak olan bu derneği kurmuşlardır.
24 Ekim 1961 tarihinde Çankaya'da Cevdet Sunay, Cemal Gürsel ve generallarin önünde, dönemin parti liderleri Ragıp Gümüşpala (Adalet Partisi), Ekrem Alican (Yeni Türkiye Partisi), İsmet İnönü (Cumhuriyet Halk Partisi), Osman Bölükbaşı (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) bir protokol imzalamışlardır. Tarihe Çankaya Protokolü olarak geçen bu protokolde; Yassıada mahkûmlarına af çıkarılmayacağı, Cemal Gürsel'in cumhurbaşkanı seçileceği maddeleri yanında Emekli İnkılap Subaylar Derneğine bağlı subayların orduya geri alınmayacağı da bulunmaktaydı.[3]
Başta en yüksek rütbeli üyesi olan Orgeneral Ragıp Gümüşpala daha sonra Adalet Partisi'nin genel başkanlığına getirilmesi örneğinde olduğu gibi üyelerin çeşitli sivil görevler almaları hareketin yarı yolda kalmasına neden olmuştur.
Ankara Kumandanlığı'nın 6 Eylül 1961 tarihinde geçici olarak kapattığı dernek, varlığını 12 Eylül 1980'ne kadar sürdürmüştür.[4]