Enlem
Enlem, Ekvator'un kuzeyindeki veya güneyindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan açısal mesafesi.[1][2] Enlemler, kuzey ve güney enlemleri olmak üzere ikiye ayrılırlar; derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilirler.[1] Dünya üzerindeki aynı enleme sahip noktaların birleşmesi ile oluşan varsayımsal çemberlere ise paralel denir.[2]
Özellikleri
- Ekvator'un güneyinde 90, kuzeyinde 90 adet olmak üzere toplam 180 paralel vardır.
- 0 derece paraleli Ekvator'dur.
- 90 derece kuzey paraleli Kuzey Kutup noktasıdır.
- 90 derece güney paraleli Güney Kutup noktasıdır.
- 66 derece kuzey paraleli Kuzey Kutup dairesidir
- 66 derece güney paraleli Güney Kutup dairesidir.
- Her paralel aralığı bir enlem derecesidir.
- Bütün paralel dairelerinin arasındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km'dir.
- Paraleller birbirlerini hiçbir zaman kesmezler.
- Ekvator hariç, her bir çaptaki paralelden -biri kuzey yarıküre, diğeri güney yarıkürede olmak üzere- ikişer tane vardır.
- Paralellerin çevre uzunlukları Dünya'nın şekline bağlı olarak ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe kısalır.
- Başlangıç paraleli Ekvatordur. Ekvator Dünyayı Kuzey Yarım Küre ve Güney Yarım Küre olmak üzere iki eşit parçaya böler.
- Enlem(paraleller)lerin uzunlukları gittikçe kısalır.
Paraleller arası mesafe
Paraleller arasındaki mesafelerin hesaplanması işleminde şu yol takip edilir:
Aralarında uzaklığı sorulan noktalar arasındaki enlem farkı bulunur. İstenilen merkezlerin her ikisi de aynı yarım kürede ise, numarası büyük paralelden küçük paralel çıkarılır. Farklı yarım küredeler ise paraleller toplanır.
Bulunan paralel farkı sabit uzaklık olan 111 ile çarpılır.
Etkileri
Enlem; iklimi güneş ışınlarının düşme açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünleri çeşitliliğini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını, vs. etkiler.
- Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür. Işınların atmosferdeki yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık da kutuplara doğru azalır.
- Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
- Matematik iklim kuşakları oluşur
- Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.
- Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
- Akarsuların donma süresi kutuplara doğru kısalır.
- Gece-gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.
Aynı enlem üzerindeki merkezlerde ortak özellikler
- Ekvator'a ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
- Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
- Gece-gündüz süreleri birbirine eşittir.
- Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
- Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı).
- İki paralel arasındaki mesafe aynıdır.
- Başlangıç Paraleli Ekvator'dur(0 derece ile gösterilir) ve en büyük paraleldir.
- Bir paralel üzerinde bulunan bütün noktaların Ekvator ve kutup noktalarına uzaklıkları eşittir.
- Ardışık iki paralel arası uzaklık 111 km’dir.
- Merkezden alınan 1˚ lik açı farkı karşılığında çizilirler.
- Paralellerin dereceleri, Ekvatordan kutuplara doğru büyür.
- Çevre uzunlukları Ekvatordan kutuplara doğru kısalır ve kutuplarda nokta şeklini alır. Bu nedenle, aralarındaki alanlar da kutuplara yaklaştıkça küçülür.
- Paralel daireler meridyenlere diktir.
- Doğu-batı yönlü uzanırlar.
- Tam çemberdirler.
- Paralel daireler meridyenlere diktir.90 kuzeyde ve 90 güneyde olmak üzere 180 paralel vardır. 360 meridyen olmasına rağmen 180 paralel olmasının nedeni paralellerin tam daire olmasıdır.
Kaynakça
- 1 2 Latitude and Longitude Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
- 1 2 "parallel." Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
Ayrıca bakınız
| ||||||
