Güvercinkayası Höyüğü
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Güvercinkayası Höyüğü |
| il: | Aksaray |
| İlçe: | Gülağaç |
| Köy: | Çatalsu |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | |
| Tescil No ve derece: | |
| Tescil tarihi: | |
| Araştırma yöntemi: | Kazı |
Gülağaçlı Höyüğü, Aksaray İl merkezinin doğusunda, Melendiz Çayı üzerindeki Mamasın Barajı Gölü kıyısında bulunan bir höyüktür. Tepenin diğer adı Porsuklu Tepedir. Günümüzde baraj gölü üzerine uzanan bir yarım ada şeklinde olup suların yüksek olduğu yıllarda ada haline gelmektedir. Barajdan önce Melendiz Çayı ve Karasu Çayı, tepenin güneydoğu yamaç açığında birleşmekteydi.[1]
Kazılar
Aksaray - Niğde - Nevşehir illerini kapsayan alanda Ufuk Esin başkanlığında ve Doç. Dr. Sevil Gülçur yönetiminde 1994 yılında yapılan yüzey araştırmalarında saptanmıştır. Baraj gölünün vereceği tahribatın anlaşılması üzerine 1996 yılında Aksaray Müzesi ile ortak çalışma halinde kurtarma kazılarına başlanılmıştır. Kazılar, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri desteğinde[2] ve Sevil Gülçur bilimsel danışmanlığında halen sürdürülmektedir.[1]
Tabakalanma
Höyükte birbiri üzerine oturan yapı katları saptanamamıştır. Şu ana kadar elde edilen bulgulardan, çok sayıda yapı evresine sahip tek bir tabakanın olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte yerleşmedeki kazılarda hem Karaz malı benzeri çanak çömlekler, hem de Geç Obeyd – Erken Uruk mallarının buluntuları, birden fazla tabakaya işaret eder gibi görünmektedir.[1]
Buluntular
Güvercinkayası, kentleşme öncesi, bitişik düzende, tasarım ürünü mimarisiyle dikkati çekmektedir. Hemen her konutta günlük kullanım için tahıl depolama alanları olduğu gibi kalın duvarlarla korunan özel yapılarda da daha büyük depolama alanları ortaya çıkarılmıştır.[2]
Çanak çömlek buluntuları içinde yılan, domuz, köpek gibi çeşitli hayvan kabartmalı parçalar özellikle ilginçtir. Çanak çömlek buluntuları içinde ağırlıklı mal, depolama kaplarıdır.[1]
Yerleşmenin iç içe iki sur ile çevrili olduğu anlaşılmıştır. İç surdaki bir kule özellikle ilginç bulunmuştur.[1]
Ele geçen tüm yontmataş aletlerin % 99'luk kısmı obsidiyen aletlerdir.[1] Bununla birlikte obsidiyen ya da kemik olarak hiçbir ok ucuna rastlanmamıştır. Av ya da silah olarak ok yerine, esasen göçebelerle ilişkilendirilen sapan taşlarının kullanıldığı anlaşılmaktadır.[3]
Değerlendirme
Niğde Köşk Höyük buluntularıyla yapılan karşılaştırmaya göre yerleşim Orta Kalkolitik Çağ'a tarihlenmektedir. Öte yandan kazılarda ortaya çıkan mimari yapı, yerleşmede bir plan dahilinde inşa işlemlerinin yürütüldüğü, erzak depolarının belirli bir düzenlenmeye uyduğu anlaşılmaktadır. Bu durum, Anadolu'da kentleşmeden yaklaşık 800 yıl önce, yani MÖ 5000 - 4800 yıllarında köy ya da toprak ağalığı tarzı bir düzenin ve sınıfın olabileceği yönünde yorumlanmaktadır. Artı ürüne el koyan ve bu düzeni surlarla çevrili bir yerleşmede sürdürebilen bir sınıfın varlığı halen tartışmaya açıktır.[1]
Basit bir köy yerleşmesi olarak kurulmuş olduğu anlaşılmaktadır.[4] Tarım ve hayvancılığa dayalı bu ekonomide zaman içinde artı ürünün depolanması ve kullanımına hizmet eden ekonomik ve politik gelişmeler gözlenmektedir. Yerleşmenin, giderek içe kapandığı ve savunmaya çekildiği anlaşılmaktadır.[3] Kazılarda aşağı ve yukarı yerleşme olarak genişleyen yerleşmedeki iç kale eksiksiz olarak ortaya çıkarılmıştır.[4] Orta Anadolu'da kale-kent yerleşme modelinin bilinen ilk örneklerinden birini oluşturmaktadır. Kazı çalışmalarının en önemli buluntularından biri, Güvercinkayası'nın MÖ 5200 – 4750 gibi erken bir tarihte aşağı ve yukarı yerleşme olarak ikiye bölünmüş olduğunun ortaya çıkarılmasıdır. Çok daha sonraları tüm Anadolu'ya yayılan bu yerleşme tipinin de ayrıca ilk örneklerinden biridir. Yerleşmenin bu tarzda bölünmesinin toplumda hiyerarşik bir yapılanma olmasını zorunlu kılmaktadır. Güvercinkayası, böylesi bir hiyerarşik yapılanmanın ilk somut örneklerinden birini vermesi yönünden de önem taşımaktadır.[5]
Radyokarbon tarihleme yöntemine göre yerleşme MÖ 5200 – 4750 tarihlerini vermektedir.[3]
Tahribat durumu
Baraj gölü dalgalanmaları, höyüğün kıyılarını önce aşındırmakta, ardından da tüm kalıntıları zaman içinde tahrip etmektedir.[1] Yerleşmenin özellikle kuzey kesimi baraj gölü nedeniyle tahrip olduğu belirtilmektedir.[5]
Dış bağlantılar
- Güvercinkayası Resmi web sitesi
- Kazı çalışmalarına ve Kazı başkanı Doç. Dr. Sevil Gülçur'un açıklamalarına ilişkin video kaydı
- Yakın plan kroki