Halil Vedat Fıratlı

Türkiye Milli Eğitimine ve Güzel Sanatlarına önemli katkıları olan bir eğitimcidir.

Doğumu

Halil Vedat 21.07.1901 de Kemaliye (Eğin) nin Yeșilyamaç (Geșo) köyünde doğdu. Ailesi, dedesi Hacı Mehmet Ali nin (1837-1927) adından dolayı, „Alibeggiller“ diye tanınırdı. Babası Eğin eșrafindan Ahmet Sedat (1873-1933), annesi Fatma (1891-1953) idi.

Kemaliye (Eğin)

Yavuz Sultan Selim Eğin ve 19 pare köyüne bir ferman ile İstanbul un et kethüdalığını (kasaplığını) vermiș. Sultan 4. Murat da su, odun ve kömür kethüdalığını vermiș^[1]. Bu yüzden Eğin lilerin bir ayağı İstanbul dadir.

Helmut von Moltke Türkiye Mektupları kitabında^[2] söyle yazıyor: „Eğin ve Amasya Asya da gördüğüm en güzel șehirlerdir. Amasya daha değișik ve tuhaf ama Eğin daha muhteșem ve güzel. Dağlar daha ulu, nehir daha önemli.“ “ Uzun zamandır adet șöyle: Eğin li genç erkekler on yașındayken Bașșehire (İstanbul a) gidip ya orda vebadan ölüyorlar ya da zengin olup bu tașlı vadilere geri dönüyorlar.“

Öğretimi

Halil Vedat, Eğin geleneğine uygun olarak 10 yașında İstanbul a geldi. İstanbul Mekteb-i İdadisi (Istanbul Erkek Lisesi, 1921) ve Darülfünun (Istanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesini, 1925) bitirerek^[3], bir müddette Berlin de felsefe tahsili yaptı (1926)</ref>. Halil Vedat 1922 yıllarında tarihe „Darülfünun Grevi“ diye geçen üniversite direnmesinin baș örgütleyicilerindendir^[4]. Bu direniș Milli Mücadeleye muhalif beș hocaya karșı yapılmıș ve eylemler 4 ay 20 gün sürmüștür.

Meslek Hayatı^[5]

Edirne Erkek Muallim Mektebi, Edebiyat Öğretmenliği ve Müdür Muavinliği (1930);

Ankara Erkek Lisesi, Edebiyat Öğretmenliği ve Müdür Muavinliği (1931);

Ankara Kız Lisesi, Edebiyat Öğretmenliği (1932);

Ankara Gazi Lisesi, Edebiyat ve Türkçe Öğretmenliği ve Bașmuavinliği (1932);

Ankara Kız Sanat Okulu, Türkçe Öğretmenliği (1934);

Orta Eğitim Şube Müdürlüğü Bakanlık Müfettișliği (27.11.1934);

Kültür Bakanlığı 3üncü Sınıf İnspektörlüğü (18.11.1936);

Askerliği, Yedek Subaylık (1937);

M.E.B. 2inci Sınıf Müfettișliği (24.05.1939);

Hususi Ögretim Müdür Vekilliği (03.11.1943);

İstanbul Maarif Müdürlüğü (20.01.1944-13.11.1945);

Güzel Sanatlar Umum Müdür Vekilliği (11.12.1945);

Güzel Sanatlar Umum Müdürlüğü (20.12.1945-08.04.1948);

M.E.B. Ticaret Ögretmen Okulları Bașmüfettiși (09.04.1948);

Sorgun Orta Okul Türkçe Öğretmenliği (07.09.1950, bu göreve gitmedi);

Çalisma Vekaleti Bașmüfettișliği (1951);

Eğitim Katkıları

Halil Vedat Fıratlı pek çok öğrenci yetiștirmiș, yüzlerce okulu teftiș etmis, yetenekli öğrencileri desteklemiș, zamanın politikasına ters düșen ve zor durumda kalan sanatçıları ve eğitimcileri mümkün oldugu kadar himaye etmiștir. Bunların arasında pek çok bilinen yazar, șair ve ressam da vardır. Bunların bazı yazılı belgeleri de bulunmaktadır. Fakat burada bu desteklerini ayrıntılı belirtmek gerekli degil ve yakıșıksız. İstanbul Maarif Müdürlüğü (20.01.1944-13.11.1945) kısa da olsa etkili olmuștur. İstanbul Valisi ve Belediye Reisi Lütfi Kirdar bunu 27.11.1945 tarihli ve 6702 sayılı resmi yazısıyla söyle belgeliyor^[6]: „Sayın Halil Vedat Fıratlı Milli Eğitim Müfettiși İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğünde bulunduğunuz müddetçe İlimizin eğitim ișlerini idarede gösterdiginiz bilgili, bașarılı gayretlerden dolayı Istanbul Valisi ve Belediye Reisi sıfatıyla sizi takdir ve tebrik ederim. Büyük güçlüklerle dolu bir devrede vazifenizi liyakat ve ehliyetle ifa ederken benimle ve diğer İl ve Belediye erkanı ile daima iyi ve samimi bir iș birliği yaptınız. Bu iș birliği İstanbul Eğitim ișlerinin bașarılı olmasında çok müessir olmuștur. Bu münasebetle size teșekkür ederim. Beraber çalıstığımız günlerin güzel hatırasını daima muhafaza edeceğim. Pek iyi bir tesir ve intiba bıraktıgınız İstanbul dan ayrıldığınız sırada bu duygularımı bildirmeyi bir dostluk vazifesi addederek size yeni bașarılar diler, saygılarımı sunarım. Vali Lütfi Kirdar”

Güzel Sanatlara Katkısı

Herhalde en önemli eserleri Ankara Devlet Operası binasının yaptırılması ve ilk Türk Bale Okulunun kurulmasıdır. Türkiye nin ilk operası olan bu yapıt, meshur Alman mimarı Paul Bonatz tarafindan 1947-1948 yılları arasında gerçeklestirildi. Ankara operası Cumhurbaskanı İsmet İnönü ve Mevhibe İnönü nün de bulunduğu törenle 02.04.1948 de açıldı. Paul Bonatz yazdığı Yașam ve Yapı^[7] (Leben und Bauen, 1950, Stuttgart) adlı kitabında Ankara Opera Binası için söyle yazıyor (s. 253): „ Opera binası fikrini ilk ortaya koyan da, bu ișin ruhu da Milli Eğitim Bakanlığı, Güzel Sanatlar Genel Müdürü Halil Vedat Fıratlı idi. Onun bu ișe karșı olan büyük tutkusu olmasaydı hiçbir sey meydana gelmezdi.“ Kitabının bașında el yazısıyla Almanca ithafin^[8] tercümesi söyle: „Sevgili yapı sahibim ve dostum Halil Vedat Fıratlı ya müșterek eserimiz Ankara Operasının șükran hatırası olarak, Paul Bonantz, Haziran 1950“ Gene 1947 yıllarında Ninette de Valois tarafından Türkiye de ilk bale okulunu bașlattı. Ninette de Valois (1898-2001) prima balerin, koreograf ve Ingiltere Royal Ballet Okulunun kurucularındandı. İstanbul Yeșilköy de bir bale okulu hazırlandı (1947-1948) ve 06.01.1948 de resmen açıldı. İstanbul da devlet balesi olarak kurulan okul daha sonra Ankara ya tașındı (03.1950) ve devlet konservatuarına bağlandı. Bale okul bınası bundan sonra ilkögretim okulu olarak göreve devam etti. Bu ilkokula Halil Vedat Fıratlı nın adı verildi^[9]. Ninette de Valois, Halil Vedat Fıratlı ya Londra dan gönderdiği 17.08.1947 tarihli mektubunda tercüme olarak șöyle yazıyor^[10]: „Sevgili Halil Vedat Bey, nazik mektubunuzdan dolayı teșekkür ederim. Milli Bale Okulunun kurulmak üzere olmasından büyük bir zevk ve gurur duyuyorum. Bașöğretmen Miss Newton eylülde sizle olacaktır. Fakat asistanı -burda London County Council le olan bir kontratından dolayı- daha geç gelebilicektir. Bu iște bizi rehber seçmenizden dolayı gerçekten gurur duyuyoruz. Türk balesini kalbimizde tașıyacağız. Ben de ziyaretimde gördügüm o ilham verici Türk sanat șekillerini koreografik bir șekle sokmaya calıșacağım. Samimiyetle Ninette de Valois. Not: Miss Newton dan size Yeat sin bir șiir kitabını getirmesini rica edeceğim.”

Çalıșma Bakanlığına Geçiș

1950 yılında iktidar değișmesiyle Halil Vedat Fıratlı da politika oyunlarına maruz kaldı. Demokrat Parti kurucu üyesi ve Darülfünundan hocasi M. Fuat Köprülü etkisiyle ve Milli Eğitim Bakanliğına getirilen Tevfik İleri nin vasıtasıyla Sorgun Orta Okul Türkçe Öğretmenliğine sürüldü (07.09.1950)^[5]. Bu olayın arkasında mesleki olmayan politik ve șahsi sebepler yatıyordu. Bu konuda Danıștay da Milli Egitim Bakanlığından davacı olarak, 12.07.1951 tarihinde davayı kazandı ve tayini bozularak^[11] (Danıștay, Beșinci Daire, Esas 50/3549, Karar No. 51/2418) kendisine Çalıșma Bakanlığında kıdem ve hizmetine uygun yeni bir vazife verildi. Çalșma Bakanlığında da çalıșırken eğitim tutkusu devam etmis, eğitim șuralarına katılmıș, Milli Eğitim Bakanlığı için raporlar hazırlamıș, İslam Ansiklopedisinin tamamlanmasında calıșmıștır.

Fahri Çalıșmaları

İzahli Halk Şiiri Antolojisi (1943)^[12], Halil Vedat Fıratlı, Pertev Naili Boratav

Eğin Eğitim Derneği Bașkanlığı (1948)

Türk-İran Dostluk Cemiyeti Bașkanlığı (1953)

Tevfik Fikret Derneği Kurucu Üyesi (1961)

Özel Hayatı

Halil Vedat Fıratlı iki kez evlendi. İlk refikası edebiyat ögretmeni Nahid (Gelenbeli) Fıratlı (1909-2002) dir. İkinci evliliği 02.08.1950 tarihinde İlkokul Ögretmeni Makbule (Kömürcüoğlu) Firatli (1910-1993) ile yaptı. Bu evlilikten Ahmet Cem adlı bir oğlu oldu (19.03.1951).

Vefatı

14.04.1969 tarihinde vefat etti. Beyazıt Camiinde kılınan namazı akabinde Merkez Efendi de aile mezarına gömüldü.

Kaynakça

1. Dergi/ Erdem Kabadayı/ Kemaliye/ Atlas aylık coğrafya ve keșif dergisi/ Agustos 2006 sayısı/ sayfa 94
2. Kitab/ Helmuth von Moltke/ Briefe aus der Türkei/ 1893/ Ernst Siegfried und Sohn königliche Hofbuchhandlung/ Berlin/ Almanca/ sayfalar 378, 379
3. vedat firatli / erișim tarihi 03.11. 2011
4. Bahri Ata/ erișim tarihi 03.11.2011
5. Halil Vedat Fıratlı nın resmi sicil ve tayin defteri/ aslı yazarın özel arșivinde
6. İstanbul Valiği 27.11.1945 tarihli ve 6702 sayılı resmi yazısı/ aslı yazarın özel arșivinde
7. Kitab/ Paul Bonatz/ Leben und Bauen/ 1950/ Engelhorn Verlag/ Stuttgart/ Almanca/ sayfa 253
8. Paul Bonatz/ Halil Vedat firatli ya ithafi/ aslı yazarın özel arșivinde
9. Halil Vedat Fıratlı İlkögretim Okulu/ (www.hvedat.com)/ erișim tarihi 10.11.2011
10. Ninette de Valois/ 17.08.1947/ Londra/ Ingilizce mektup/ aslı yazarın özel arșivinde
11. Danıștay/ Beșinci Daire/ Esas 50/3549 Karar No. 51/2418/ aslı yazarın özel arșivinde
12. http://www.privatesozluk.com/halil vedat firatli)/ erișim tarihi 03.11. 2011