Heterodoks

Heterodoks sözcüğü, "farklı" anlamına gelen Yunanca heteros ve "öğreti, düşünce" anlamındaki doxa sözcüklerinden oluşur. Ana akımdan sapmış olan anlamına gelir. Bu kavram, dinî gruplar arasında kendilerini kutsal metne ve din kurucusunun gösterdiği yola en uygun davranan gruplar tarafından azınlıkta kalan gruplar için kullanılmıştır. Ancak heterodoks kabul edilen gruplar kendilerini heterodoks değil, aksine ortodoks (sahih) görürler.

Bu sözcük ayrıca, belirli bir düşünce, ideoloji alanında ana akıma bağlanmayıp merkezî iktidarın diliyle konuşmayan, farklılıklara açılan düşünme ve davranma biçimi diye de tanımlanabilir. Örneğin Osmanlı iktidarının dinî kimliği ortodoks İslam kabul edilen Sünnilik'in hanefilik kolu olmasına karşın, imparatorluk tebası olan Müslüman halkın önemli bir bölümünün inançları çeşitli versiyonlarıyla sufiliğin popüler veya entelektüel biçimleri, yani heterodoks İslam'dı (bkz. Alevîlik, Bektâşilik, Hurûfilik, Kızılbaşlık, Kalenderilik, Mevlevîlik, Türkmenlik). Burada kasdedilen anlamıyla heterodoks din kavramı, amacından sapmışlık ve bozulmuşluğu ifade eder.