Jaᶇalif
Jaᶇalif, Janalif veya Yañalif ([jʌŋɑˈlif]; Kiril: Яңалиф; Tatarca: jaᶇa əlifba veya yaña älifba kısaca jaᶇalif veya yañalif; Türkçe: yeni alfabe) ilk önce Latin alfabesi ile 1930'lu yıllarda Sovyet zamanı boyunca Tatar dilinin yazım biçimidir. Yaña imlâ'nın yerine 1928 yılında Arap harfleri temelli alfabe ile ve tekrar 1939 yılında Kiril alfabesi ile yazım şeklidir. 1926 yılının Şubat ayında Bakü'de "Türk halkları" (Törki xalıqlar) Berençe Kurultayı açıldı ve 1926 yılının Nisan ayında Kazan'da Yaña Tatar älifbası tasarlandı.[1] 3. Temmuz 1927 yılında Tataristan hükümeti tarafından Jañalif, Tatar dilinin resmi yazı dili olarak kabul edildi[2] ve 1940 yılına kadar sürdü.
Alfabeler
Jaᶇalif (1928–1940)
| Nr. | harfler | Yaña imlâ Arapça uyarlaması | çağdaş Latin Tatar alfabesi bir uyarlaması | çağdaş Kiril Tatar alfabesi bir uyarlaması |
|---|---|---|---|---|
| 1 | A a | ﯪ | A a | А а |
| 2 | B ʙ | ﺏ | B b | Б б |
| 3 | C c | ﺝ | C c | Ч ч |
| 4 | Ç ç | ﭺ | Ç ç | Җ җ |
| 5 | D d | ﺩ | D d | Д д |
| 6 | E e | ﺋ | E e | Е е (э) |
| 7 | Ə ə | ﺋﻪ | Ä ä | Ә ә |
| 8 | F f | ﻑ | F f | Ф ф |
| 9 | G g | ﮒ | G g | Г г (гь) |
| 10 | Ƣ ƣ | ﻉ | Ğ ğ | Г г (гъ) |
| 11 | H h | ﻩ | H h | Һ һ |
| 12 | I i | ﻴﺋ | İ i | И и |
| 13 | J j | ﻯ | Y y | Й й |
| 14 | K k | ﮎ | K k | К к (кь) |
| 15 | L l | ﻝ | L l | Л л |
| 16 | M m | ﻡ | M m | М м |
| 17 | N n | ﻥ | N n | Н н |
| 18 | N̡ ᶇ | ﯓ | Ñ ñ | Ң ң |
| 19 | O o | ﯰ, | O o | О о |
| 20 | Ɵ ɵ | ﯰ | Ö ö | Ө ө |
| 21 | P p | ﭖ | P p | П п |
| 22 | Q q | ﻕ | Q q | К к (къ) |
| 23 | R r | ﺭ | R r | Р р |
| 24 | S s | ﺱ | S s | С с |
| 25 | Ş ş | ﺵ | Ş ş | Ш ш |
| 26 | T t | ﺕ | T t | Т т |
| 27 | U u | ﯮ, | U u | У у |
| 28 | V v | ﻭ | W w | В в (в, у) |
| 29 | X x | ﺡ | X x | Х х |
| 30 | У y | ﯮ | Ü ü | Ү ү |
| 31 | Z z | ﺯ | Z z | З з |
| 32 | Ƶ ƶ | ﮊ | J j | Ж ж |
| 33 | Ь ь | ﺋ, | I ı | Ы ы |
| (34.1) | ' | ء | ' | ъ, ь, э |
| (34.2) | Ьj | ﻴﺋ, | (Í í) | ый |
- Esçe (İşçi) gazetesinde yayınlanan Jaᶇalif
Аа, Вв, Cc, Şş, Dd, Đđ, Әә, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Çç, Kk, Ll, Mm, Nn, N̡ᶇ, Оо, Өө, Рр, Qq, Rr, Ss, Тт, Ѣѣ, Uu, Уу, Vv, Хх, Ьjьj, Zz, Ƶƶ, Ьь, Ee
- asıl "ilerlemiş" Jaᶇalif uyarlaması
Аа, Вв, Çç, Cc, Dd, Ee, Ьь, Әә, Ff, Gg Ƣƣ, Hh, Ii, Jj, Kk Qq, Ll, Mm, Nn, N̡ᶇ, Оо, Өө, Рр, Rr, Ss, Тt, Uu, Yу, Xx, Ьjьj, Zz, Ƶƶ, Şş, Vv
Kirilleştirme
1930'lu yıllarda Türkiye'ye karşı, Sovyetler Birliği'nde çok sayıda olası düşmanlık başladı. Atatürk'ün yeni Türk alfabesi Jaᶇalif alfabesinden farklıydı, Sovyetler için Latin alfabesi ne de olsa bir dünya sembolüydü. 1939 yılında SSCB'de Jaᶇalif alfabesini Kirilleştirme süreci başlatıldı.
- Fazlullin'nin alfabesi
Аа, Бб, Вв, Гг, Дд, Ee, Ee, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Лл, Mm, Hн, Оо, Пп, Рр, Cc, Тт, Уу, Фф, Xx, Цц, Чч, Шш, Щщ, Ъъ, Ыы, Ьь, Ээ, Юю, Яя, Аъаъ, Оъоъ, Уъуъ, Жъжъ, Нънъ, Хъ хъ
- Ilminski'nin alfabesi
Аа, Бб, Вв, Гг, Дд, Ee, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Лл, Mm, Hн, Оо, Пп, Рр, Cc, Тт, Уу, Фф, Xx, Цц, Чч, Шш, Щщ, Ъъ, Ыы, Ьь, Ээ, Юю, Яя, Ӓӓ (Я я), Öö, Ӱӱ (Ю ю), Жж, Ҥҥ, Хх
- Tatar Meclisi Ocak 1997 yılında Kiril alfabesini yeniden düzenledi.
А Ә Б В Г Д Е (Ё) Ж Җ З И Й К Л М Н Ң О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я[2]