Jeremiah Horrocks

Jeremiah Horrocks (1618 – 3 Ocak 1641), bazen Jeremiah Horrox adıyla verilen (Emmanuel College kayıtlarında ve Latince yazdığı manuskriptlerde kullandığı isminin Latinleştirilmiş versiyonu) İngiliz astronom. Ay’ın Dünya’nın etrafında eliptik bir yörüngede döndüğünü gösteren ilk kişidir; ve 1639 yılında Venüs’ün güneşin önünden geçişini önceden gören tek kişidir. Arkadaşı William Crabtree ile birlikte bu olayı gözlemleyen ve kaydeden ilk kişiler olmuşlardır. Erken ölümü ve İngiliz iç savaşının kaos ortamı, onun bu geçiş ile ilgili bilimsel çalışmasının (Venus in sole visa) neredeyse kaybına neden olacaktı; ama bu ve diğer çalışmaları nedeniyle o, İngiliz astronomisinin kurucularından birisi olarak kabul edildi.

Erken yaşamı ve eğitimi

Jeremiah Horrocks Liverpool yakınlarında eski bir kraliyet geyik parkı olan Toxteth Park’taki Lower Lodge çiftliğinde doğdu. Babası James, bir saat yapımcısı olan Thomas Aspinwall’in yanına çırak olarak girmek üzere Toxteth Park’a taşınmış ve daha sonra ustasının kızı Mary ile evlenmiştir. Her iki aile de iyi eğitim görmüş Püreiten ailelerdi. Horrocks’lar genç oğullarını Cambridge Üniversitesine gönderirlerdi, ama Aspinwall’ların tercihi Oxford oldu. Ortodoks olmayan inançlarından ötürü Püritenler kamu görevlerinden dışlanmaktaydılar. Bu da onları başka arayışlara yöneltmekteydi; 1600’lerde Aspinwall’ler başarılı bir saat yapımcısı aile haline gelmişti. Jeremiah astronomi ile erken tanıştı; ilk gençlik çağındaki işi, yerel saatleri ayarlamak için yerel öğlen zamanını ölçmeyi de içermekteydi. Püriten yetiştirilme tarzı onun astroloji, büyücülük ve sihir konusunda kalıcı bir kuşku duymasını sağlamıştı. 1632 yılında Horrocks Emmanuel College ve Cambridge Üniversitesi’ne burslu olarak kabul edildi. Cambridge’de matematikçi John Wallis ve platoncu John Worthington ile çalışmaya başladı. O dönemde Cambridge’te Copernicus’un devrimci heliosantrik (Güneş merkezli) teorisini kabul eden birkaç kişiden biriydi ve Johannes Kepler, Tycho Brahe ve diğerlerinin eserleri üzerine çalıştı. 1635 yılında Horrocks, bilinmeyen bir nedenden ötürü Cambridge’i mezun olmadan terk etti. Marston’a göre işe girene kadar olan ek maliyetleri erteleme ihtiyacı içinde olabilirdi; Aughton’a göre ise ilgi duyduğu alanlar üzerinde çok fazla yoğunlaştığı için sınavlarında başarısız olmuş olabilir ya da Anglikan eğitimi almak istemiyordu ve bir derece almak onun için sınırlı bir yarar sağlayacaktı.

Astronomi gözlemleri

Horrocks şimdi kendisini astronomi çalışmalarına vererek astronomi kitapları ve ekipmanı toplamaya başlamıştır. 1638 yılı itibarıyla bulabileceği en iyi teleskopa sahiptir. Liverpool bir denizci kentiydi ve usturlab, Jacop'un aleti (İki nesnenin açısını ölçmek için kullanılan sekstantın ilkeli) gibi navigasyon aletleri kolayca bulunabilmekteydi. Ancak ihtiyaç duyduğu çok özel astronomi aletlerini bulabileceği bir Pazar yoktu. Bu nedenle de tek çaresi bu aletleri kendisinin yapmasıydı. Bunu yapabilecek durumdaydı; babası ve amcaları hassas aletler yaratma becerisi olan saat imalatçılarıydı. Öyle anlaşılıyor ki gündüzleri aile işine yardımcı oluyordu, ve karşılığında geceleri ailesindeki saat ustaları yıldızları izlemesine yarayacak aletlerin tasarımı ve imalatına yardım ederek onun bu hobisine destek oluyorlardı. Horrocks üç feet yarı çapında bir radius astronomicus’a –iki yıldız arasındaki açıyı ölçmekte kullanılan hareketli iki nişangahı olan bir Jacop'un aleti (İki nesnenin açısını ölçmek için kullanılan sekstantın ilkeli)- sahip oldu. Ancak 1637 Ocak ayında bu aletinin sınırlarına ulaştı ve daha büyük ve daha yüksek hassasiyette olan bir türünü yaptı. Henüz bir genç iken günün astronomi ile ilgili kitaplarının çoğunu okumuş ve zayıf yanlarını işaretlemişti. On yedisine geldiğinde ise yeni araştırma yöntemleri önermekteydi. Geleneksel olarak evden ayrıldıktan sonra geçimini sağlamak üzere Lancashire’da Preston yakınlarındaki Much Hoole’da bir papaz yardımcılığı bulmuştu, ancak buna ilişkin çok az veri var. Much Hoole’daki yerel geleneğe göre Bretherton’daki Bank Hall malikanesinin içindeki Carr House’ta oturuyordu. Carr House, zengin bir çiftçi ve tüccar aile olan Stones ailesine ait çok büyük bir mülktü, ve Horrocks olasılıkla Stones’ların çocuklarına öğretmenlik yapıyordu.

Ay gözlemleri

Horrocks Ay’ın Dünya etrafında eliptik bir yol izleyerek hareket ettiğini ilk gösteren kişidir ve kuyruklu yıldızların da eliptik bir yörünge izlediğini öne sürmüştür. Teorilerini konik bir sarkaçın hareketlerine analoji yaparak desteklemiştir; bir sarkaçın şakülü geri çekilip bırakıldığında eliptik bir yol izler ve onun uzun ekseni, Ay’ın eliptik yörüngesinin uç kısımlarında olduğu gibi, dönüş yönünde hareket etmektedir. Güneşin ve Dünyanın Ay’ın yörüngesi üzerinde etkisi olduğunu önererek Isaac Newton’un öncülü olmuştur. Principia adlı eserinde Newton, Ayın hareketlerine ilişkin teorisi ile ilgili olarak Horrocks’un çalışmalarının doğruluğunu kabul eder. Yaşamının son aylarında Horrocks denizlerdeki gel-git olayını ayrıntılı bir biçimde incelemiş, bu olay ile Ay arasındaki nedenselliğin yapısını açıklamaya çalışmıştır.

Venüs’ün (Güneşin önünden) geçişi Ana makalesi: Transit of Venus, 1639.

Horrocks’un Venüs’ün geçişini haydettiği bir çizimi, 1662 yılında Johannes hevelius tarafından yayınlanmıştır.
Jeremiah Horrocks'un Opera Posthuma, kitabının kapağı. Kitap, Royal Society tarafından 1672'de basılmıştı

Kepler 1639’da Venüs’ün Güneş’in önünden geçişinin az bir farkla gerçekleşmeyeceğini öngördüğünde Horrocks, Lansberg’in tablolarının hatalı olduğu konusunda ikna olmuştu. Yıllarca Venüs üzerinde kendi gözlemlerini yapan Horrocks gerçekten de bir geçişin olacağını tahmin etti. Horrocks, Güneş’in görüntüsünü bir teleskop aracılığı ile bu görüntünün güvenli bir biçimde gözlemlenebileceği bir düzlem üzerinde odaklayarak basit bir helioskop yaptı. Much Hoole’daki konumundan, Venüs’ün geçişinin Julian takvimine göre 24 Kasım 1639 (ya da Gregorian takvime göre 4 Aralık) günü yaklaşık olarak öğleden sonra saat 3.00’te başlayacağını hesapladı. Hava bulutluydu, ancak Güneşin önünden geçen Venüs’ün küçük siyah gölgesini ilk olarak 3:15 sıralarında gözlemledi; ve güneş batana kadar yarım saat kadar gözlemini sürdürdü. 1639 geçişi aynı zamanda arkadaşı ve sürekli yazıştığı William Crabtree tarafından da Manchester yakınlarındaki Broughton’daki evinden gözlemlendi. Horrocks’un gözlemleri onun Venüs’ün boyutu konusunda daha fazla veriye dayanan bir tahmin yapabilmesine –önceden daha büyük ve Dünya’ya daha yakın olduğu düşünülmektedi- ve şimdi astronomik birim (AU) olarak bilinen Güneş ile Dünya arasındaki mesafeyi tahmin edebilmesine olanak verdi. Onun rakamı olan 95 milyon kilometre (59 milyon mil, 0.63 AU) bugün bilinen 150 milyon kilometreden (93 milyon mil) oldukça farklıydı, ancak o zamana kadar önerilenlerden çok daha doğru idi. Horrocks’un Venüs’ün geçişine ilişkin bilimsel eseri olan Venus in sole visa (Güneş’in üzerinde görülen Venüs), daha sonra Johannes Hevelius tarafından maliyeti karşılanarak yayınlandı. Yazıldığından yaklaşık 20 yıl sonra, 1662 yılında Royal Society (Kraliyek Akademisi) üyelerine gösterildiğinde büyük bir heyecan yarattı. Mizah yüklü açıklamalar ve orijinal şiirlerden pasajlarla eser, Horrocks’un heyecanlı ve romantik doğasını ortaya koydu. Venüs geçişlerini ayıran yüzyıl hakkında konuşurken heyecanla şöyle der: “... Senin dönüşün Gelecek kuşaklar görecek; yıllar geçmeli Uzak, ama uzun bir zaman sonra muhteşem görünüş Yine bizim uzak torunlarımızın gözlerini selamlayacak.”

Dönem, dünya astronomlarının kendi aralarında anlaşamadıkları ve teologların Kutsal Kitap’larla çelişen görüşlere ateş püskürdüğü, astronomi için büyük bir belirsizlik dönemiydi. Horrocks, dindar bir genç adam olmasına rağmen, kesin bir biçimde bilimsel determinizmin yanında yer aldı. Bazı insanların kesin olmayan gözlemleri nedeniyle en yüce Yıldızlar Bilimi’ni bu alandaki belirsizlikten sorumlu tutmak yanlıştır. Kendi hatası olmayan, göksel cisimlerin hareketinden değil, insanların gözlemlerinden kaynaklanan hatalar ve belirsizliklerden kaynaklanan yakınmalar nedeniyle zarar görür... Şimdiye kadar yıldızların hareketlerinde herhangi bir kusurun tespit edilmiş olduğunu düşünmüyorum, ne de böyle bir şeyin bulunabileceğine inanıyorum. Tanrının göksel varlıkları insanların onları gözlemlediğinden daha az mükemmel yarattığı düşüncesi benden uzak olsun. Jeremiah Horrocks.

Ölüm ve hatırlama

Preston, Moor Park’daki Jeremiah Horrocks Gözlemevi

Horrocks 1640’ların ortasında Toxteth Park’a döndü ve bilinmeyen nedenlerden ötürü 3 Ocak 1641 tarihinde 22 yaşında öldü. Crabtree’nin ifadesiyle “İnanılmaz bir kayıp!” O Newton’u Copernicus, Galileo, Brahe ve Kepler ile bağlayan bir köprü olarak tanımlanmıştı. Horrocks Westminster Abbey’de bir plaka ile anılmıştır ve Ay’da bulunan Horrocks krateri onun adını taşımaktadır. 1859 yılında Much Hoole’daki St. Michael kilisesinde onun anısına bir mermer tablet ve vitray pencereler yapılmıştır. 1927 yılında Preston, Moor Park’ta Jeremiah Horrocks Gözlemevi kurulmuştur. 2012 yılında Venüs’ün Güneş’in önünden geçişi Much Hoole’daki kilisede gerçekleştirilen bir törenle kutlanmış, NASA tarafından bütün dünyaya canlı olarak yayınlanmıştır.

Jeremiah Horrocks Enstitüsü

Jeremiah Horrocks Gözlemevi, Moor Park, Preston

1993 yılında Central Lancashire Üniversitesinde için Jeremiah Horrocks Astrofizik ve Süperbilgisayar Enstitüsü kurulmuştur. 2012 yılında adı Jeremiah Harrocks Matematik, Fizik ve Astronomy Enstitüsü olarak değiştirilmiştir.

Bibliyografya

Ayrıntılı Okuma

Dış bağlantılar

Kaynakça

Bu makale Wikipedia'nın aynı başlıklı İngilizce makalesinden çevirilmiştir.

This article is issued from Vikipedi - version of the 3/1/2015. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.