José Carlos Mariátegui
José Carlos Mariátegui (14 Haziran 1895, Lima - 16 Nisan 1930; Lima, Peru), Perulu siyasi önder ve deneme yazarı. Ülkesinin siyasal ve kültürel sorunlarını Marksist bir anlayışla çözümlemeye çalışan ilk Perulu aydındır.
Ülkede kişisel diktatörlüğünü kuran Augusto Leguía rejiminin (1919-30) ateşli muhaliflerinden biri olan Mariátegui'yi uzaklaştırmak amacıyla öğrenim görmesi için 1919'da İtalya'ya gönderdi. O güne değin daha çok kendi kendini yetiştirmiş olan Mariátegui, İtalya'da Henri Barbusse, Antonio Gramsci, Maksim Gorki ve Georgi Çiçerin gibi dönemin önde gelen sosyalist düşünürleriyle yakın ilişki kurdu. İtalyan komünist hareketinin kuruluşunun hareketine katıldı ve Marksizmi benimsedi.
1923'te Lima'ya döndü ve Víctor Raúl Haya de la Torre'nin kurduğu Amerika Devrimci Halk Birliği'nin güçlü bir destekçisi oldu. Apristalar denen bu hareketin önderlerinden Luis Alberto Sánchez'le arasında görüş ayrılığı çıkması üzerine birlikten ayrılarak Peru Komünist Partisi'ni (1928) kurdu ve partinin ilk genel sekreteri oldu. Geçirdiği felç nedeniyle tekerlekli sandalyeye mahkûm olmakla birlikte Marksist çizgide bir kültür ve edebiyat dergisi olan ve edebiyat alanındaki öncü yapıtlara yer veren Amauta'yı (1926-30) çıkardı. Dergide Marksizmi Latin Amerika koşullarına uygun bir şekilde uygulanması yönünde çaba harcadı.[1]
Denemelerini topladığı La escena contemporánea (1925; Çağın Görünümü) adlı yapıtında faşizmi eleştirerek toplumsal baskıların ve eşitizliklerin hüküm sürdüğü ülkelerde aydınların sorumluluğu üzerinde durdu. Peru'nun en büyük şairi César Vallejo'yu önemli ölçüde etkiledi.
Mariátegui'nin başyapıtı, denemelerinden oluşan Siete ensayos de interpretación de la realidad peruana'dır (1928; Peru Gerçeğini Yorumlayan Yedi Deneme). Mariátegui ekonominin belirleyiciliğini vurgulamakla birlikte Yerlilerin toplumsal yaşamında dinlerin ve efsanelerin oynadığı rolü yadsımadı. Edebiyat alanında öncü eğilimleri desteklerken Yerli halka özgü temalarla dilin önemine dikkat çekmesi Peru kültürünün yeni bir gözle değerlendirilmesi için uygun bir temel sağladı. Toplu yapıtları 1959'da Obras Completas adıyla yayımlandı.