Kelt mitolojisi

Kelt Mitolojisi
Kelt dini serisinden
Yaratılış
Beira
Antik Kelt ve Galler Tanrıları
Abandinus, Abellio, Abnoba, Adsullata, Aericura, Agrona, Alaunus, Alisanos, Ambisagrus, Ancamna, Andarta, Andraste, Anextiomarus, Arduinna, Arnemetia, Artio, Arvernus, Aufaniae, Aveta, Belatu-Cadros, Belenus, Belisama, Borvo, Brigantia, Britannia, Buxenus, Camma, Camulus, Cernunnos, Clota, Cocidius, Condatis, Contrebis, Coventina, Damara, Damona, Dea Matrona, Dea Sequana, Dis, Epona, Esus, Fagus, Grannus, Hooded Spirits, Icaunus, Leucetios, Lugus, Luxovius, Maponos, Matres, Nantosuelta, Nantosuetta, Nemetona, Nemausus, Nodens, Ogmios, Robur, Rosmerta, Rudianos, Sabrina, Segomo, Sequana, Sirona, Smertios, Sucellos, Sul, Tamesis, Taranis, Teutates, Toutatis, Verbeia, Vosegus
Yaratıklar
Áes Sídhe, An Slua Sídhe, Ankou, bánánach, Banshee, Baobhan sith, Bean Nighe, Boggart, Cait Sidhe, Caoránach, Cath Palug, Cath Puluc, Ceffyl-Dwr, Cirein crôin, copóg Phádraig, Cu Sith, Cŵn Annwn, Daoine maite Dobhar-chu, Donn Cuailnge, Each uisge, Finnbhennach, Hinkypunk Kelpie, Knucker, Leanan sídhe, Nix, Nuckalavee, Pwca, Red Cap, Sídhe, Sluagh, Y Ddraig Goch
İrlanda mitolojisi karakterleri
Abartach, Abhean, Aengus, Ai, Aibell, Aimend, Aine, Airmed, Anann, Badb, Balor, Banba, Beag, Bebhionn, Bechuille, Birog, Boann, Bodb, Bodb Dearg, Brea, Breg, Bres, Brigid, Bronach, Buarainech, Caer, Cailleach, Canola, Carman, Cenn Cruaich, Cessair, Cethlenn, Cethlion, Cian, Cliodhna, Creidhne, Corb, Crom Cruach, Cú Roí mac Daire, Dagda, Danu, Dian Cecht, Edain, Elatha, Etain, Ethlinn, Ethne, Eri, Ériu, Fand, Fionnuala, Fodla, Goibniu, Lir, Luchtaine, Lugh, Macha, Manannan mac Lir, Miach, Midir, Mog Ruith, Morrigan, Murigen, Neit, Nemain, Niamh, Nuada, Ogma, Plor na mBan, Sheila-na-gig, Tailtiu, Tethra
İrlandalı krallar, kahramanlar ve diğer faniler
Cailte, Conall Cernach, Conchobar, Conan Mac Moirna, Conan Maol, Conn of the Hundred Battles, Cormac mac Airt, Cuchulainn, Cumhail, Dechtere, Deirdre, Diarmait, Emer, Ferdiad, Fergus mac Roich, Fionn mac Cumhail, Lughaid Stronghand, Medb, Oisin, Osgur
Galler mitolojisi karakterleri
Amaethon, Arawn, Arianrhod,Kral Arthur, Avalloc, Beli, Blodeuwedd, Bran the Blessed, Branwen, Caswallawn, Ceridwen, Cigva, Creiddylad, Culhwch, Cŵn Annwn, Cyhiraeth, Dewi, Dôn, Dwyn, Dylan Eil Ton, Efnisien, Elen, Eurosswydd, Govannon,Gölün Leydisi, Gwenn Teir Bronn, Gwydion, Gwyn ap Nudd, Hafgan,Lancelot, Llew Llaw Gyffes, Llyr, Lud, Mabon, Manawydan, Math ap Mathonwy, Merlin,Modron,Morgan Le Fay, Nisien, Ogyruan, Olwen, Penarddun, Pryderi, Pwyll, Rhiannon, Taliesin
İskoçya mitolojisi karakterleri
Alastir, Dia Griene, Inghean Bhuidhe, Lasair, Latiaran, Ossian, Shoney
Yerler
Annwn, Mag Mell, Sidh, Tir na n-Og
Silahlar
Fragarach, Gae Bulg, Luin
İbadetler
Beltane, Imbolc, Lughnasadh, Samhain

Kelt mitolojisi en yalın tanımıyla, Kelt politeizminin mitolojisidir. Kelt politeizmi Demir Çağı keltlerinin diniydi. Demir Çağı'ndaki diğer Avrupalılar gibi, erken dönem Keltleri de politeistik mitoloji ve dini yapıyı benimsemişlerdi. Kelt insanlarının içinde, Roma ile yakın iletişimi olan Galyalıların ve İber Yarımadasındaki Keltlerin mitolojileri Roma İmparatorluğu altında devam edememiş, daha sonra ise bu insanlar Hıristiyan olmuş ve Kelt(ik) dillerini de kaybetmişlerdir. İronik bir şekilde, bu insanların inanç ve geleneklerine dair bilgiler çeşitli Roma ve Hıristiyan kaynakları sayesinde bugüne kadar ulaşmıştır. Bir başka açıdan ise, kendi politik veya lenguistik (dilsel) kimliklerini korumuş olan Keltler Demir Çağı'ndaki atalarının mitolojilerinin en azından artakalan küçük bir kısmını iletebilmişlerdir. Bu iletilebilmiş kısım genellikle Orta Çağ'da kaydedilmiş, yazılmıştır.

Tarihi Kaynaklar

Galya dilinde yazılmış materyallerin azlığı nedeniyle pagan Keltlerde okuma yazmanın pek yaygın olmadığı düşünülmektedir, her ne kadar Galya dilinin Yunan, Latin ve Kuzey İtalik alfabelerini kullanan bir yazı(lı) çeşidi de kullanılmış olsa da. Sezar Galyalılarda okuma yazmanın var olduğu belirtse de, bu halkın din adamları olan druidlerin dini öneme sahip çeşitli parçaları (ayetleri) yazarak kaydetmelerinin yasak olduğunu da belirtmiştir. (Sezar, De Bello Gallico 6.14)

Roma fethettiği yerlerde druidlerin gücünü bozmakla kalmadı, yaygın bir kitabe alışkanlığı getirdi; hatta Galya (bugünkü Fransa), Britanya ve diğer eskiden (veya hâlâ) Keltik konuşulan bölgelerde keşfedilmiş tanrılara dair kitabelerin çoğunluğunun Romalıların fethinden sonra yapıldığı ortaya çıkmıştır.

İrlanda ve bugünkü Galler'in bölümlerinde yaşayan erken dönemdeki Keltler ise kısa yazınları (çoğunlukla kişi isimleri) kaydetmek için Ogham alfabesini kullanmışlarsa da, Romalılar tarafından fethedilmemiş bölgelerde Hıristiyanlık'ın gelişine ve yayılışına kadar daha sofistike yazınlar mevcut değildi. Aslında, bu yörelerin çoğu mitini ilk kaydedenler Hristiyan rahiplerdir, fakat pek tabii ki bu kayıtlarda çoğu orijinal dini anlamlar bulunmaz.

Kelt dini konusundaki kaynaklardan birisi de Keltler tarafından yapılmış veya Keltlere bağlı tapınaklardan geriye kalanlardır. Fakat burada şöyle bir sorun çıkmaktadır; bulguların da gösterdiği gibi heykellerden, motif ve figürlere kadar bulunan şeylerin çoğu Greko-Romen gelenekten esinlenmiştir bu nedenle özgün Kelt kültür ve mitine dair sağlam çıkarımlar yapmak zorlaşır. Yazınsal verilerin azlığı da ikonografiyi tanımlamak ve açıklamak için yeterli düzeyde değildir.

Julius Sezar'ın Kelt Dini Üzerine Yorumları

Sezar'ın Commentarii de bello Gallico`sunda Galya'nın Keltik tanrılarını konu alan bir metin vardır. Burada Sezar Galya'da tapılan beş baş tanrıyı zikreder (dönemin geleneğini takip ederek bu tanrıların Roma mitolojisindeki en denk figürlerinin isimleri ile) ve rollerini açıklar. Merkür (Mercury) içlerinden en önemlisidir ve birçok farklı temsili keşfedilmiştir. Merkür tüm sanatların yaratıcısı, kaynağı ve gezginler ile tüccarların koruyucusu olarak görülür. Ayrıca kâr ve ticaret konusunda da en büyük güç onundur. Galya'da bu tanrıdan sonra gelen dört tanrı ise (yine Roma'daki en denk tanrıların isimleriyle) Apollo, Mars, Jupiter ve Minerva'dır. Bu tanrılar konusunda Keltler de diğer topluluk ve kültürlerdekine benzer inançlara sahipti: Apollo hastalıkları def eder, Minerva yetenekleri arttırır, Jupiter göklere hükmeder ve Mars savaşı, savaşçılığı etkilerdi. Bu beşine ilaveten, Galyalıların kökenlerini Dis Pater'e bağladıklarını belirtir.

Dönemin tipik bir Romalısı olarak Sezar da bu tanrıların orijinal Keltik isimlerini yazmaktansa onları kendisinin denk veya eşit gördüğü Roma tanrılarının isimleriyle yazmıştır. Ayrıca ortaya koyduğu titiz küçük şemada yer alan denk tanrı ve görev/roller yaygın yazından biraz ilgisizdir. Yine de, tüm kısıtlamalarına rağmen, Sezar'ın küçük listesi kesin bir gözlem oluşunun yanı sıra faydalıdır da. Onun tanımlamaları var olan sözlü gelenek ile dengeli biçimde harmanlandığında kişi rahatlıkla bu tanrılarının rollerinin ve çevrelerinin ayrılığını hatırlayabilir.

Kelt Mitolojisinin Dalları

Kelt mitolojisi kendi içinde birkaç farklı alt gruba ayrılabilir. Bunların çoğu ile Keltik dillerinin dallarıyla denklik kurulabilir:

  • Antik Galya ve İngiltere tanrıları
  • Mitolojik döngü
  • Ulster döngü
  • Fenian döngü
  • Tarihi döngü
  • İskoçya mitolojisi
  • Manx mitolojisi
Gundestrup kazanının bir fotoğrafı.

Kelt tanrıları

Antik Keltlerin tanrıları

Her ne kadar, en yaygın olduğu zamanda, Kelt dünyası Batı ve Orta Avrupa'nın çoğunu kaplıyorduysa da, herhangi bir politik birlik veya belirli kültürel etkinin merkezi bir kaynağı vardır. Antik Keltlerin homojen olmayan bir kültürel çeşitlilik yaşadıkları söylenebilir. Sonuç itibariyle, her ne kadar bazı belirli motifler (örneğin tanrı Lugh) Kelt dünyasının her tarafına nüfuz etmiş olsa da, Kelt dininin uygulama ve kaidelerinde büyük bir çeşitlilik vardı; uygulama ve kaideler her yerel grupta farklılık arz etmekteydi. Roma mitolojisindeki denkleri ile birlikte, toplamda 300'den fazla tanrıya dair bilgi içeren kitabeler bugüne kadar gelmiştir. Fakat çoğu genii locorum, yerel veya kabilesel tanrılar, sadece küçük bir kısmı yaygın olarak tapınılan daha genel tanrılardır.

Bu antik tanrıların görev ve doğaları hakkında isimlerinden, kitabelerinin bulunduğu yerlerden, ikonografilerinden, onlarla denk olduğu düşünülmüş/yazılmış Roma tanrılarından ve daha sonra Kelt mitolojisinde yer almış benzer figürlerden bilgi edinilebilir.

İrlanda tanrıları

En eski mit parçaları İrlanda'dan, erken dönem Orta Çağ'da yazılmış yazmalardandır. Bunlar Hristiyanlar tarafından kaleme alındığı için, karakterlerin önceden sahip olduğu ilahi doğaları belirsizdir. Temel mit iki ilahi ırk olan Tuatha Dé Danann ve Fomoriler arasındaki bir savaş hakkındadır[1]. Bu mit Cath Maige Tuireadh (Mag Tuireadh Savaşı) metninin temelini oluşturmaktadır.

Galler Tanrıları

Britanya'daki tanrılara dair bilgiler, Hristiyan bakış açısı nedeniyle karartılmış bir şekilde de olsa, Galler yazmalarından gelmiştir. Burada iki temel tanrılar grubu Dôn'un çocukları ve Llyr'in çocuklarıdır. Fakat bu grupların görevleri arasındaki farklılık ve ayrılık tam olarak belli değildir.

Dagda

Görünüşe göre Kelt panteonunun en önemi ve baş tanrısı Dagda'dır[2]. İsminin anlamı "İyi Tanrı"dır[3] ki burada iyi ahlâki anlamda değil de, her şeyde iyi olmak veya bir başka değişle her şeyde (yani en) güçlü olmak anlamındadır. Eşi tanrıça Morrígan'dır[2]. Dagda bir baba figürüdür, kabilenin koruyucusudur ve temel tanrıdır ki diğer eril Kelt tanrıları onun bazı değişikliklere uğramış formlarındandır. Kelt tanrıları genellikle herhangi bir şeyle belirlenmiş, ilişkilendirilmemiş karakterlerdi ve bu nedenle belki de düzgün bir panteondan çok bir kabile gibi görülmelidirler. Bir açıdan tüm Kelt tanrı ve tanrıçaları Yunan tanrı Apollo gibidirler, yani hiçbir belirli şeyin tanrısı olarak yalınca tanımlanamazlar.

Morrígan

Morrígan ("Büyük Tanrıça" veya "Hayalet Tanrıça"[4] antik İrlandalı Keltlerin, üçlü (üçe ayrılmış) savaş tanrıçasıydı. Bütün olarak (üç parçası beraber) Morrigu olaak anılırdı, fakat parçalarına da Nemhain, Macha ve Badh denirdi. Bunların her biri savaşın bir yönünü temsil etmekteydi. Çoğunlukla bir karga veya kuzgun olarak görünürdü, fakat birçok farklı formu da alabilirdi, inek, kurt ve yılanbalığı dahil.

Belenus

Belenus daha çok bölgesel bir tanrıydı ve çoğunlukla kuzey İtalya ve Galik Akdeniz sahili boyunca ona tapınılırdı. Her şeyden öte bir tarım tanrısıydı. Ayrıca onunla özdeşleşmiş Beltaine ("Bel[in] Ateşi"[5]) isimli büyük bir festival (bayram) da mevcuttu.

Onun gerçekten bir tanrı olarak tapınılıp tapınılmadığına dair hâlâ tartışmalar vardır. İsmi "parlak ve parlayan"[5] gibi bir anlama sahiptir ve bazılarına göre 'o' sadece Beltaine bayramında yakılan büyük ateşleri temsil etmekteydi.

Lúgh/Lug

Tanrı Lug'un Kelt dininde büyük bir alana nüfuz etmiş olduğu adının Galya'dan İrlanda'ya kadar Kelt dünyasının birçok bölgesinde anılmasından bellidir. Kelt mitlerine Lug genç bir adam olarak görünür. Mızrak ve sapan silahlarıdır[6]. İrlanda'da Lughnasa (modern İrlanda dili ile lúnasa) isimli onun onuruna yapılan bir festival (bayram) bulunmaktadır.

Sezar'ın Roma mitolojisindeki Merkür'e denk gördüğü Lugh görünüm açısından ve detaylar yönünden Merkür ile birebir aynı sayılmasa da benzerdir[6]. Merkür'den farklı olarak bir eşi de bulunur; Maia veya Rosmerta.

Kelt dini serisinden

Kelt mitolojisi
Kelt tanrı ve tanrıçaları

Antik Kelt Dini

Druidler · Bardlar · Vates
Gallo-Roman dini
Romano-İngiliz dini

İrlanda Mitolojisi

Tuatha Dé Danann
Mitolojik döngü
Ulster Döngüsü
Fenian Döngüsü
Immrama · Echtrae

Galler Mitolojisi

Mabinogion · Taliesin
Cad Goddeu
Trioedd Ynys Prydein

Ayrıca bakınız

Kelt · Galya
Galatia · Keltiberyanlar
Erken İrlanda Tarihi
Tarih öncesi İskoçya
Tarih öncesi Galler

Diğer Tanrılar

Keltlerin taptığı ama bugün isimleri haricinde haklarında pek bir şey bilinmeyen birçok tanrı vardır. Bunlara Dagda'nın kızı tanrıça Brigit (veya Brigid), doğa tanrıçaları Tailtiu ve Macha ve at tanrıça Epona[7] dahildir. Ayrıca, Cu Roi ve demirci tanrı Goibniu[8] gibi eril tanrılar da bunlara dahildir.

Tanrıçaların Kelt mitolojisinde Greko-Romen mitolojiden farklı bir yeri vardır; ilahi eş olarak tanrıları tamamlarlar. Bu kıtasal ikonografide de sık sık görülür. Eril eşlerini tamamlayıcı yönleri dışında bu tanrıçalar bereket ve mevsimsel döngü ile de ilişkilidir. Belirli, isimlendirilmiş tanrıçalar ile matres (anatanrıça)[9] veya matronae arasında belirgin bir ayrım yapmak mümkün değildir. Ayrıca tanrıça ve matronaenin ilişkilendirilmiş olduğu belirli bölgeler vardır ve bu yerlerin genel olarak koruyucusudur.

Zoomorfizm

Kelto-Romen ikonografi yoğun biçimde hayvan betimlemesi içerir. Sıklıkla zoomorfik ve antropomorfik formların kombinasyonundan oluşan ilah betimlemeleri görülebilir. Belki de en sık betimlenen ve en tanınmış (boğa kaynaklı) boynuzlu tanrı imgesi dışında da çok çeşitli betimlemeler mevcuttur.[10]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ↑ Lindemans, Micha F., "Fomorians". 30 Mart 1999 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  2. 1 2 Lindemans, Micha F., "Dagda". 20 Temmuz 1999 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  3. ↑ Lindemans, Micha F., "Dagda". 3 Mart 1997. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  4. ↑ Dee, Daniella, "Morrigan". 25 Temmuz 1999 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  5. 1 2 Lindemans, Micha F., "Belenus". 28 Ağustos 1999 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  6. 1 2 Buchert, Dave, "Lugh". 22 Ekim 2000 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  7. ↑ Lindemans, Micha F., "Epona". 25 Temmuz 1999 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  8. ↑ Lindemans, Micha F., "Goibniu". 31 Temmuz 1997 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  9. ↑ Lindemans, Micha F., "Matres". 29 Temmuz 1997 sürümü. Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. URL erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
  10. ↑ Encyclopedia of Religion, Second Edition, Thomson Gale, s.1487, Celtic Religion: An Overview - Zoomorphic gods.

Kaynakça

  • de Vries, Jan, Keltische Religion (1961)
  • Duval, Paul-Marie, Les Dieux de la Gaule, new ed. updated and enlarged (1976).
  • Ellis, Peter Berresford, Dictionary of Celtic Mythology (Oxford Paperback Reference), Oxford University Press, (1994): ISBN 0195089618
  • Green, Miranda J. Dictionary of Celtic Myth and Legend New York: Thames and Hudson, 1992. ISBN 0500279756.
  • MacCana, Proinsias. Celtic Mythology. New York: Hamlyn, 1970. ISBN 0600006476.
  • Mac Cana, Proinsias, The Learned Tales of Medieval Ireland (Irish Literature - Studies), Dublin Institute for Advanced Studies (1980): ISBN 1855001209
  • MacKillop, James. Dictionary of Celtic Mythology. Oxford: Oxford University Press, 1998. ISBN 0192801201.
  • Matthews, John. Classic Celtic Fairy Tales. Blandford Books, 1997. ISBN 0713727837.
  • Monaghan, Patricia. The Red-Haired Girl from the Bog: The Landscape of Celtic Myth and Spirit. New World Library, 2002. ISBN 1577311906.
  • O'Rahilly, Thomas F. Early Irish History and Mythology (1946, reissued 1971)
  • Rhys, John, Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by Celtic Heathendom 3rd ed. (1898, reprinted 1979).
  • Sjoestedt, M. L. Gods and Heroes of the Celts. 1949; translated by Myles Dillon. repr. Berkeley, CA: Turtle Press, 1990. ISBN 1851821791.
  • Stercks, Claude, Éléments de cosmogonie celtique (1986)
  • Vendryès, Joseph, Ernest Tonnelat, and B.-O. Unbegaun Les Religions des Celtes, des Germains et des anciens Slaves (1948).
  • Wood, Juliette The Celts: Life, Myth, and Art Thorsons Publishers (2002): ISBN 0007640595

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/22/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.