Kimyasal silahların kontrolüne ilişkin uluslararası antlaşmalar

Kimyasal silahların kontrolüne ilişkin uluslararası antlaşmalar, kimyasal silah kullanımının, silah kontrol antlaşmaları yolu ile kontrol altına alınmasına yönelik uluslararası girişimlerdir.

1600'lerden bu yana devletler savas aracı olarak çesitli kimyasal silahlar geliştirmeye çalışmaktadır.[1] Bu silahların içerdikleri kimyevi maddeler nedeniyle insan üzerinde tahrip edici etkileri vardır. Yüzyıllar boyunca ülkeler ve uluslararası organizasyonlar, silah kontrol anlaşmaları ile kimyasal silahların sınırlandırılması ve kontrol altına alınması için birçok çaba sarfettiler. Sıklıkla bu anlaşmaların gerekçesi "bu silahların tiksindiriciliği" üzerine olan genel inanç[2] ve kimyasal silahların hislerle ve uygar savaşımla uyum göstermediği konusundaki genel kabuldür.[3]

Tarihi

Tarihteki ilk yazılı kimyasal silahların kontrolü antlaşması Kutsal Roma İmparatorluğu ve Fransa arasında imzalanan 1675 Strasbourg Antlaşması'dır. Bu iki taraflı paktta iki ülke arasında olacak herhangi bir savaşta zehirli kurşunların kullanımı yasaklandı.[4] Antlaşmadan birkaç yüzyıl sonra kimya alanındaki gelişmeye bağlı olarak, devletler daha sofistike kimyasal silahlar geliştirdi ve silah kontrolünde öncelikli endişe zehirli kurşunlardan zehirli gazlara kaydı. Bu sebeple 1899 Lahey Konvansiyonu ile devletlerin büyük bir kısmı "boğucu, zehirli ve benzeri gazların savaşta kullanılmayacağı" konusunda anlaştılar.[5]

Lahey Konvansiyonu'nun ardından yirmi yıldan az bir süre geçtikten sonra Avrupa'da Birinci Dünya Savaşı patlak verdi. Savaş esnasında kimyasal silahlar her iki tarafca da yoğun bir şekilde kullanıldı. Bu savaş hala en büyük kimyasal savaş olma niteliğini sürdürür. Savaşta yaşanan olaylar kimyasal savaşın yasaklanmasına yönelik daha eksiksiz ve etkili çabaları ateşledi.[6] Bu çabalar sonucunda, İkinci Dünya Savaşı'ndan birkaç yıl önce Cenevre Protokolü de dahil birçok anlaşma ortaya çıktı.[7] İkinci Dünya Savaşı, kimyasal silahların kullanımı ile ilgili kayda değer bir örnek bulunmaması açısından bir başarı olarak nitelendirilir. Bununla birlikte 2. Dünya Savaşı'ndan yıllar sonra, en önemlisi İran-Irak Savaşı olmak üzere pek çok kimyasal silah kullanılan olay belgelendi. Bu savaş kimyasal silahlarla ilgili yenilenmiş ve daha güçlü yasaklama anlaşmaları için yapılan çağrılara öncülük etti. 13 Ocak 1993'te bu çabalar Kimyasal Silahlar Sözleşmesi'nin imzaya açılması ile sonuçlandı. 29 Nisan 1997'de yürürlüğe giren sözleşme ile kimyasal silahların kullanımı ve stoklanmasını tamamen yasaklandı.[8]

Birinci Dünya Savaşı öncesi

Kimyasal silahların kontrolü ile ilgili ilk girişimler, bu tür silahların savaşlarda henüz belirgin bir şekilde kullanılmadığı dönemde yapıldı. Gerçekte bunlar hipotetik antlaşmalardı ve yasaklar aşırı derecede kesin ya da kısıtlayıcı değildi. İlk antlaşmaların bir başka önemli özelliği de mütekabiliyet içeriyor olmasıdır. Birinci Dünya Savaşı'ndan önce benimsenen bütün anlaşmalarda devletler anlaşmaya taraf olmayanlara karşı kimyasal silah kullanmakta özgürdü.[9]

1899 Lahey Konvansiyonu ABD tarafından hiç kabul edilmedi, 4 Eylül 1900'de sözleşmeye taraf olan Almanya ise 1904'te kimyasal maddeler üzerinde, savaşta kullanılmak amaçlı deneylere başladı. 1915'te Almanlar savaşta ilk kez gaz kullandı. Bunu takip eden süreçte itilaf devletleri de savaşta çeşitli kimyasallar kullanmaya başladılar. [10]

Birinci Dünya Savaşı sonrası

Birinci Dünya Savaşı esnasında her iki tarafta da kimyagerler 3000'in üzerinde kimyasal madde üzerinde potansiyel silah araştırması yaptılar. Bu maddelerden 30 kadarı silah olarak kullanıldı.[11] Savaşta sadece kimyasal silah saldırıları ile ölen insan sayısı 100.000'i buldu.[12] Savaş sonrasında genelde silah kontrol antlaşmaları ve özelde de kimyasal silah kontrolü anlaşmaları yenilenen destek kazandı. Savaştaki gaz saldırılarını gördükten sonra halk ezici bir çoğunlukla zehirli gazların yasaklanmasını destekledi. Aralık 1921'de ABD'liler arasında yapılan bir araştırmaya göre 367,000 kişi kimyasalların yasaklanmasını desteklerken, sadece 19 kişi bunların gelecekte de kullanılmasını destekledi. Bu kamu görüşü kimyasal silahların yasaklanması yönünde çabaların artmasına sebep oldu.[13]

Versay Antlaşması sonrasındaki dönemde İtalya ve İngiltere kimyasal silah geliştirmeye devam ettiler. Antlaşma sonrası kendi ülkesinde kimyasal silah geliştirmesi yasaklanan Almanya da 1920'lerde bilim insanlarını Sovyetler Birliği'ne gönderdi. İki ülke işbirliği içinde hem endüstriyel hem de silah olarak kullanılmak üzere kimyasallar geliştirdiler.[14]

1925 Cenevre Protokolü'nün eksiği kimyasal ve biyolojik silahların gelistirilmesi, üretimi ve stoklanmasının yasaklanmamış olması[15] ve kullanım yasağının Avrupa dışında (koloni bölgeleri gibi) geçerli olmamasıdır.[16] Ancak protokol 1972 tarihli Biyolojik Silahlar Konvansiyonu'na uzanan süreci başlatması açısından önemlidir.[15]

ABD Cenevre Protokülü'ne 1975 yılına kadar taraf olmadı[17] (Aslında ABD'nin başlangıçta imzaladığı protokol ülkenin senatosu tarafından reddedilmişti[18]). İtalya ise 1928'de protokolü imzalamış olmasına rağmen 1930'larda Etiyopyalılara karşı zehirli gaz kullandı.[12] Tahminlere göre İtalya bu savaşta uçak yolu ile yaklaşık 700.000 ton kimyasal savaş malzemesi kullandı. İtalya, kimyasal silahları savaş suçuna karşı misilleme olarak kullandığını belirterek Cenevre Protokolü'ne aykırı bir durumun olmadığını iddia etti.[19] İkinci Çin Japonya Savaşı'nda protokol bir kez daha ihlal edildi. Japon ordusu bu savaşta farklı kimyasal silahları birçok kez kullandı. [20] Protokol ihlalinin son örneği de Irak'tır. Irak Cenevre Protokol'ünü 1931'de imzalamıştı ancak 1980'lerde İran'a ve 1987-88'de de etnik gruplara karşı kimyasal silah kullandı.[21]

İkinci Dünya Savaşı sonrası

  Kimyasal Silah Konvansiyonu'na taraf olan ülkeler
  Kimyasal silah stoğuna sahip olduğunu deklare eden ve/veya kimyasal silah üretim tesisine sahip olduğu bilinen ülkeler.

İkinci Dünya Savaşı, muharib devletlerden hiçbirinin kayda değer bir şekilde kimyasal silah kullanmaması ile birlikte, kimyasal silah kontrolü için belirgin bir başarı olarak görülüyordu.[22] Savaşın hemen ardından silah kontrol çabaları birinci olarak, muazzam yok edici bir güce sahip nükleer silahlara yöneldi ve kimyasal silahsızlanma öncelikli olmaktan çıktı.[23] Durum böyle iken, Yemen İç Savaşı'ndaki gaz saldırıları[24] ve Kore Savaşı'ndaki kimyasal silahların kullanıldığına dair ithamlarla, kimyasal savaş tekrar yayılmaya başladı.[25] Tüm bu olaylar ABD'nin Vietnam Savaşı'nda ölümcül olmayan dozda kimyasal harp maddesi (gözyaşı gazı ve defoliantlar da dahil)[26] kullanması ile birleşince kimyasal silahsızlanmaya olan ilgi yeniden arttı.[27]

Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile, üye ülkelere stoklarındaki kimyasal silahları deklare etmeleri ve Nisan 2007 sonuna kadar da sahip oldukları bütün kimyasalları yok etmeleri zorunluluğu getirildi. Bunun sonucunda taraf ülkelerce tüm dünyada 70.000 ton kimyasal silah stoğu deklare edildi.[28] Bu stoğun %95'i sadece ABD ve Rusya'ya aittir. Kasım 2003 itibarı ile deklare edilen kimyasal silahların %11'i imha edilebildi.[28] Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile kimyasal üreticisi ve tüketicisi olan özel şirketler de kontrol altına alındı.[29]

Antlaşmalar listesi

AnlaşmaYılTaraflarYasaklamanın niteliğiKay.
Strasbourg Antlaşması 1675 Fransa;
Kutsal Roma İmparatorluğu		 İki ülke arasındaki savaşlarda zehirli kurşunların kullanımı yasaklandı [4]
Brüksel Deklarasyonu 1874 Kabul görmedi Zehir ve zehirli silahların kullanımının yasaklanması için önerildi. Bu anlaşma hiçbir zaman benimsenmedi ancak Lahey Konvansiyonları'na öncülük etti. [30]
1899 Lahey Konvansiyonu 1899 31 devlet[N 1] Boğucu, zehirleyici ve benzer gazların kullanımı yasaklandı[31] [5]
1907 Lahey Konvansiyonu 1907 35 devlet[N 2] Zehir ve zehirli gazların kullanımı yasaklandı [32]
Versay Antlaşması 1919 Almanya;
İtilaf devletleri		 Almanya'nın zehirli gaz üretmesi ve ithal etmesi yasaklandı [6]
Washington Silah Konferansı 1922 Kabul görmedi[N 3] Her türlü kimyasal silahın yasaklanması önerildi [33]
Cenevre Protokolü 1925 134 devlet[N 4] Bogucu, zehirleyici ve benzeri gazların ve bakteriyolojik araçların savaşta kullanımı yasaklandı[34] [35]
Dünya Silahsızlanma Konferansı 1933 Kabul görmedi[N 5] Cenevre Sözleşmesi'nin, kimyasal silahların kesin bir tanımının yapılması ve Sözleşme'de taraf olmayan ülkelere karşı da kimyasal silah kullanımının yasaklanması şeklinde genişletilmesi önerildi [22]
Biyolojik Silahlar Konvansiyonu 1972 162 devlet Her türlü biyolojik silah yasaklandı. Bir kimyasal silah kontrol antlaşması olmadığı halde BS Konvansiyonu kimyasal ve biyolojik silah tartışmalarının sonucu olarak ortaya çıktı ve kimyasal silah antlaşmaları yönünde bir sıçrama tahtasıdır. [36]
Avustralya Grubu 1985 41 devlet Bir grup devlet tarafından, kimyasal ve biyolojik silah olarak kullanılabilecek maddelerin ihracatını kontrol altına almak için oluşturdu. Kimyasal silahların nakliyesi yasaklandı ve öncü maddelerin ticareti düzenlendi. [37]
Kimyasal Silahların Kullanımı Konferansı 1989 149 devlet Katılımcı devletler Cenevre Konvansiyonu'nu yeniden teyit ettiler. Bütün devletler kimyasal silahların kullanılmaması ve bu tür kullanımların suç teşkil edeceği konusunda fikir birliğine vardı. [38]
[39]
Kimyasal Silahlar Konvansiyonu 1993 187 devlet Bütün kimyasal silahların kullanımı, geliştirilmesi, üretimi, edinilmesi, saklanması, stoklanması ve transferi yasaklandı. Devletler kimyasal silahların yok edilmesi konusunda yükümlüdür. [40]

Kaynakça

  1. ↑ Sarıbeyoğlu, Meltem (Nisan 2004). "Kitle İmha Silahlarının Kullanımının Yasaklanmasına İlişkin Uluslararası Düzenlemeler" (PDF). İstanbul Ticaret Üniversitesi Dergisi 5: s. 22. http://www.iticu.edu.tr/kutuphane/dergi/d5/M00064.pdf. Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
  2. ↑ Croddy, s. xxi
  3. ↑ Coleman, s. 8
  4. 1 2 Coleman, s. 7
  5. 1 2 Coleman, s. 9
  6. 1 2 3 Coleman, s. 45
  7. ↑ Coleman, p. 46
  8. ↑ Coleman, s. 150
  9. ↑ Croddy, s. 170
  10. ↑ Scammell, J.M. (Ekim 1922). "Chemical Warfare in the Future" (İngilizce) (PDF). The North American Review. ss. 476. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150425051429/http://www.oldmagazinearticles.com/pdf/Gas_War_1915-1918.pdf. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2009.
  11. ↑ Heller, Charles E. (Eylül 1984). "Chemical warfare in World War I." (İngilizce). Library of Congress Cataloging in Publication. Ft. Leavenworth: Command & General Staff College. http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/Heller/HELLER.asp. Erişim tarihi: 23 Nsan 2009.
  12. 1 2 Spring, Baker (21-09-1992). "The Chemical Weapons Treaty: An Illussory Search for a Panacea" (İngilizce) (PDF). Washington DC: The Heritage Foundation. ss. 1. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160106183119/http://www.heritage.org/dataconvert/pdf/bu0187.pdf. Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
  13. ↑ Croddy, s. 172
  14. ↑ Mauroni, Albert J. (2003). "The Threat Increases: World War II" (İngilizce) (PDF). Chemical and Biological Warfare: A Reference Handbook (1. basım bas.). Santa Barbara, Kaliforniya: ABC-CLIO, Inc.. s. 10. ISBN 1-85109-487-3.
  15. 1 2 Sarıbeyoğlu, s. 37
  16. ↑ Labanca, Nicola; Cappelli, Riccardo. "Proliferation and Disarmament of Chemical Weapons in the NATO Framework (Lessons from history)" (İngilizce) (PDF). Forum on the Problems of Peace and War. NATO. ss. 39. http://www.nato.int/acad/fellow/99-01/labanca.pdf. Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
  17. ↑ Özdemir, Çağlar; Bozbüyük, Arif; Hancı, Hamit (2001). "Kimyasal Silahlar:Etkileri, Korunma Yolları" (PDF). Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED)- Türk Tabipleri Birliği 10: 300. http://www.ttb.org.tr/STED/sted0801/kimyasal.pdf. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2009.
  18. ↑ Mauroni, s. 82
  19. ↑ Lenhart, Martha K., ed. "History of Chemical Warfare" (İngilizce) (PDF). Medical Aspects of Chemical Warfare. Washington DC: Office of The Surgeon General Department of the Army, US Army Medical Department Center and School. s. 9-76. ISBN 978-0-16-081532-4. http://www.bordeninstitute.army.mil/published_volumes/chemwarfare/CHAP2_Pg_09-76.pdf. Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
  20. ↑ Raičević, Nebojša (2001). "The History of Prohibition of the Use of Chemical Weapons in International Humanitarian Law" (İngilizce) (PDF). Law and Politics. Niş, Sırbistan: Faculty of Law of the University of Niš. ss. 621-622. 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130102212354/http://facta.junis.ni.ac.rs/lap/lap2001/lap2001-05.pdf. Erişim tarihi: 26 Nisan 2009.
  21. ↑ Mattis, Frederick. "Prior Prohibition of Chemical and Biological Weapons" (İngilizce). Banning Weapons of Mass Destruction. ABD: Greenwood Publishing Group. s. 60. ISBN 978-0-313-36538-6.
  22. 1 2 3 Coleman, s. 152
  23. ↑ Croddy, s. 175
  24. ↑ Coleman, s. 101–102
  25. ↑ Coleman, s. 89
  26. ↑ Croddy, s. 161–162
  27. ↑ Coleman, s. 152–153
  28. 1 2 Christoff, Joseph A. (Mart 2004). "Delays in Implementing the Chemical Weapons Convention Raise Concerns About Proliferation" (İngilizce) (PDF). Report to the Chairman, Committee on Armed Services, House of Representatives. Washington, DC: United States General Accounting Office. ss. 2. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151113165049/http://www.gao.gov/new.items/d04361.pdf. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.
  29. ↑ Herdman, Roger C. (Ağustos 1993). "The Chemical Weapons Convention: Effects on the U.S. Chemical Industry" (İngilizce) (PDF). Washington, DC: U.S. Congress, Office of Technology Assessment. 11 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070811125031/http://govinfo.library.unt.edu/ota/Ota_1/DATA/1993/9346.PDF. Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
  30. ↑ "Project of an International Declaration concerning the Laws and Customs of War. Brussels, 27 August 1874.". International Committee of the Red Cross. 2 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130402174641/http://www.icrc.org/ihl.nsf/INTRO/135?OpenDocument. Erişim tarihi: 2009-04-19.
  31. ↑ Sarıbeyoğlu, s. 28
  32. ↑ Croddy, s. 171
  33. ↑ Croddy, ss. 172–173
  34. ↑ Sarıbeyoğlu s. 36
  35. ↑ Croddy, p. 173
  36. ↑ Coleman, s. 153
  37. ↑ Croddy, pp. 180–181
  38. ↑ Federation of American Scientists. "Geneva Protocol". 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151017092740/http://fas.org/nuke/control/geneva/intro.htm. Erişim tarihi: 2009-04-19.
  39. ↑ Coleman, s. 160
  40. ↑ Croddy, s. 176-177

Notlar

  1. ↑ Tüm liste için bakınız "Declaration concerning Asphyxiating Gases". 14 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141214074116/http://www.opbw.org/int_inst/sec_docs/1899HD-SPS.pdf.
  2. ↑ Tüm liste için bakınız "Convention (IV) respecting the Laws and Customs of War on Land". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120222182121/http://www.opbw.org/int_inst/sec_docs/1907HC-SPS.pdf.
  3. ↑ The provisions on chemical warfare were inserted in an agreement of submarines, which did not go into force due to French opposition[6]
  4. ↑ Tüm liste için bakınız "List of States Parties To The Protocol". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120222182128/http://www.opbw.org/int_inst/sec_docs/1925GP-SIGS-SPS.pdf.
  5. ↑ The World Disarmament Conference ceased activities in 1936, so the proposed agreement on chemical weapons was never adopted.[22]

Kaynak kitaplar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/3/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.