Kuvaterner'de İklim Değişmeleri

İçinde bulunduğumuz zamandan 2.58 milyon yıl önce başlamış olan ve hala devam eden bu devirde, görülen iklim bilgilerine paleoklimatoloji verilerini kullanarak ulaşabiliriz. Paleoklimatoloji; tüm dünya tarihi ölçeğinde yapılan iklim değişiklikleri çalışmasıdır. Öncelikle kaya tortuları, buz tabakaları, mercan kabukları ve fosillerin içinde korunmuş verileri elde etmek için dünya ve yaşam bilimleri çeşitli yöntemler kullanır; daha sonra bu verileri dünyanın çeşitli iklim bölgelerinde atmosferik sistemin son durumlarını belirlemek için kullanır.

Dünya'nın şimdiki buzul çağının son, en yüksek buzul seviyesi Crowley, TJ (1995).

Geçmişte meydana gelen çevrede ve biyolojik çeşitlilikteki değişiklikler, mevcut durum ve kitlesel yok oluş üzerindeki iklim etkileri yansıtılır.

Son 400.000 yılda Vostok buz çekirdeğinde çok fazla görülen sıcaklık değişimleri, karbondioksit ve toz yoğunluğu

İklim değişmeleri açısından değerlendirme yapıldığında, Kuzey yarımkürede 2.7 milyon Pliosen sonlarında başlayan soğuma ve buzullaşma eğiliminin Kuvaterner’de devam ettiği görülür. Kuvaterner’de iklim sisteminin en önemli özelliği, Pliosen’de başlayan sıcaklıklardaki azalma eğiliminin yanı sıra sistemin yeni bir dengeye oturması ve bu nedenle periyodik olarak buzul ve buzularası çağların birbirini izlemesidir.

Buz Devri Haritası Kuzey Almanya ve Kuzey komşuları. Kırmızı: "Weichselian buzul"en yüksek sınırı; Sarı: "Saale buzul" en yüksek seviyede (Drenthe sahne); mavi: "Elster buzul" en fazla buzullaşma.

Bu çağın en önemli özelliği iklim salınımlarıdır. Pleyistosen ( en yeniçağ), Kuvaterner’in bütününe yakınını kapsayan büyük bölümüdür. Bu dönemde, iklim salınımları önceleri 41 by’lık yerin eksen eğimindeki salınımlara uygun olarak sürmüş, son 800 by’lık döneminde ise yerin güneş etrafında döndüğü yörüngenin basıklığındaki (dışmerkezlik) 100 by’lık periyodik değişmelere uyduğu belirlenmiştir. Bugün, son buzul çağını izleyen bir sıcak dönem sürmektedir. Bu dönem, insanlık kültür tarihi bakımından özel bir önem taşıdığı için Kuvaterner’in ayrı bir zaman dilimi olarak göz önüne alınmış ve Holosen (dönem) olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık son 12 by’lık süreyi kapsayan bu çağı, önceki buzularası çağlara bakıldığında yeni bir buzul çağının izleyebileceği varsayılmaktadır. Bu durumda Holosen bir buzularası çağ olarak değerlendirilmekle birlikte, bugünkü durumuyla daha çok buzul sonrası (postglasyal) çağ olarak nitelenmektedir.
Yerin güneşten aldığı enerji miktarı ve bu enerjinin yeryüzündeki dağılışında meydana gelen değişmeler özellikle geri besleme mekanizmaları ile belirgin iklim değişmelerine dönüşmektedir. Bunların başında kar-buzul örtülü alanların albedosunun oluşturduğu geri besleme gelmektedir.
Atmosferdeki karbondioksit (CO₂) ve metan (CH₄) oranlarının sıcak dönemlerde artması, soğuk dönemlerde azalması da iklim değişmeleri ile çok belirgin bir uyumluluk göstermektedir.
Kuvaterner iklim değişmelerinin en önemli etkilerinden biri de deniz seviyesi üzerinde meydana gelmiştir. Buzul çağlarında kıtalarda gelişen buzulların çok büyük hacimlere ulaşması okyanus ve denizlerdeki su kütlesinin azalmasına, bu nedenle dünya denizlerinin seviyesinin alçalmasına neden olmuştur. Son buzul çağında bu alçalmanın 130 m kadar olduğu belirlenmiştir. Böylece kıta şelfinin geniş olduğu Pasifik ve Atlantik okyanuslarının kuzey kesimlerinde geniş alanlar karalaşmış ve yüksek enlemlerdeki kıtasal örtü buzullarının alanı bu yolla da artmıştır. Son buzul çağını izleyen ısınma döneminde ise eriyerek küçülen buzullardan denizlere çok büyük hacimde su döndüğü için deniz seviyesi yeniden yükselmiştir. Bu süreç, devamlı ve düzenli bir gidiş göstermemiş, sıcaklık artışındaki değişmelere uygun olarak farklı hızlarda sürmüştür.
KAYNAKÇA
Kazancı, N., Gürbüz, Alper. (2012). Kuvaterner Bilimi. Ankara Üniversitesi Yayınları s.65-66, 69
Erlat, E. (2010). İklim Sistemi ve İklim Değişmeleri. Ege Üniversitesi Yayınları s.144-145
http://en.wikipedia.org/wiki/Paleoclimatology

Son birkaç yıl boyunca buzul ve buzularası çağlarda art arda dalgalanan tortu kayıtlarının gösterimi

Son buzul ve buzularası çağlarda sıcaklık ve değişen buz hacminin gösterimi.

Kuzey yarımkürede buzullaşma (buzul, gri) en yüksek ve en düşük (buzularası, siyah)

Güney yarımkürede buzullaşma (buzul, gri) en yüksek ve en düşük (buzularası, siyah)

Son buzul çağları boyunca kuzey yarıkürenin buzullaşması kalınlığı 3-4 km'ye ulaşan buz tabakaları deniz seviyesinin 120 m düşmesine neden olmuştur.

Buz çağında buzullaşmanın tipik sonuçları İskandinavya Fiyortlar ve göllerin gösterimi.