Ligand (kimya)

Başlığın diğer anlamları için Ligand sayfasına bakınız.

Bu madde inorganik kimyadaki anlamıyla ligandlar hakkındadır. Biyokimyadaki anlamı için Ligand (biyokimya) maddesine bakınız

Kimyada bir ligand, merkezî bir metale bağlanan bir atom, iyon veya moleküldür. Bu bağ genelde bir veya birkaç elektron verilmesiyle oluşur, kovalent de olabilir iyonik de. Ayrıca, metal-ligand bağ değeri birden üçe kadar uzanabilir. Ligandlar genelde Lewis bazı(en) olarak sayılırlar ama ender olarak Lewis asidi ligandlar da olabilir.^[1]

Metal ve metaloidler hemen her şartta bağlı olabilirler; ancak boşlukta "çıplak" metal iyonları oluşabilir. Bir kompleks oluşturan ligandlar merkez metalin reaktivitesini belirlerler. Ligand substitusyon hızı, ligandın kendi reaktivitesi ve redoks özellikleri metal-ligand oluşumundan etkilenebilir. Çoğu uygulamalı sahada, örneğin biyoinorganik kimya, tıbbi kimya ve çevre kimyasında, ligand seçimi çok önemlidir.

Ligandlar çeşitli şekilde sınıflandırılırlar: yüklerine, büyüklüklerine, koordinasyon yapan atomların kimliklerine, merkez metale verilen elektron sayısına (dişlilik ve haptisite) göre.

Ligandların sınıflandırılması

Diş sayısına göre

• Monodentat = tek dişli ligand
• Bidentat = iki dişli ligand
• Tridentat = üç dişli ligand
• Multidentat = çok dişli ligand
• Şelat yapan ligandlar : merkez atomuna birden çok donör atomu ile bağlanabilen ligandlar

Verici-alıcı türlerine göre

•  verici (sadece)
• En > NH3
• alkiller (metil, etil, propil v.s.)
•  verici (dolu p orbitalleri)
• H2O > F- > RCO2- > OH- > Cl- > Br- > I-
•  alıcı
• CO, CN- > phen > NO2- > NCS-

Elektronik yapılarına göre

• Bir elektron verici  H , metil, etil, propil..
• İki elektron verici  NH3, H2O, CO, etilen, py
• Üç elektron verici  NO, allil (H2C=CH-CH2 )
• Dört elektron verici  bütadien
• Beş elektron verici  siklopentadienil (Cp)

Kaynakça

1. Cotton, F. A. and Wilkinson, G., Advanced Inorganic Chemistry, John Wiley and Sons: New York, 1988. ISBN 9780471199575