Makam (müzik)

Türk musikisinde, kullanılan ses dizilerinin (gam) belli kurallar çerçevesinde kullanılmasıdır. Makamların dizileri, aralıkları eşit ve toplamı 53 koma olan sekiz sesten oluşur. Dizileri aynı olan makamlar birbirlerinden seyirlerine göre ayrılır. Bu yüzden makamda seyir çok önemlidir. Makamların karar sesleri, güçlüsü, yedeni ve asma kararları olur.

Bölümleri

• Durak, ilk dörtlü veya beşlinin ilk perdesidir.
• Güçlü, genellikle ikinci dörtlü veya beşlinin ilk perdesidir ve parçanın ortalarında geçici karar perdesi olarak kullanılır.
• Yeden, genellikle parçanın bitişinde karar perdesinden önce kullanılan makamına göre yarım veya tam ses olabilen bitiş duygusunu güçlendirici sestir.
• Asma Karar, eser içerisinde başka bir makama hatırlatma yapmak için kullanılan kısa süreli kalışlardır. Asma kararlar makamın dizisi içinde herhangi bir ses olabildiği gibi genellikle de hatırlatılmak istenen makam ile asıl makamın ortak seslerinden bir olur. Asma kararlarda asla başka bir makama geçiş yapılmaz çünkü asıl makamın özellikleri ortadan kalkar.

Makamın sekiz sesi dörtlü ve beşlilerin birleşmesiyle meydana gelir. Bunlar;

• Çargah dörtlüsü
• Çargah beşlisi
• Rast dörtlüsü
• Rast beşlisi
• Uşşak dörtlüsü
• Hüseyni beşlisi
• Hicaz dörtlüsü
• Hicaz beşlisi
• Kürdi dörtlüsü
• Kürdi beşlisi
• Buselik dörtlüsü
• Buselik beşlisi
• Segah dörtlüsü
• Segah beşlisi
• Saba dörtlüsü
• Nikriz beşlisi
• Hüzzam beşlisi
• Ferahnak beşlisi

Türleri

Makamlar, inici, çıkıcı veya inici-çıkıcı bir seyre sahiptir. Basit, bileşik ve şed makamlar olmak üzere üçe ayrılır.

Basit makamlar

Tam dörtlü ve tam beşlilerin birleşmesiyle meydana gelen makamlardır. Genellikle birleşme yerindeki ses makamın güçlüsüdür. Türk müziğinde 16 adet basit makam vardır. Bunlar: Çargah Makamı, Buselik Makamı, Kürdî Makamı, Rast Makamı, Uşşak Makamı, Hicaz Makamı, Uzzal Makamı, Hümayun Makamı, Zirgüleli Hicaz Makamı, Neva Makamı, Tahir Makamı, Bayati Makamı, Muhayyer Makamı, Hüseyni Makamı, Karcığar Makamı ve Basit Suzinak Makamı'dır.

Bileşik makamlar

Çeşitli makamların birleştirilerek farklı bir makam haline gelmiş makamlardır. Ferahfeza, Dilkeşide, Ruy-i Irak bu makamlara örnektir.

Şedd (Göçürmeli) makamlar

Makamın yapısı bozulmadan karar sesinin farklı bir sese göçürülmesinden oluşan; kendine özgü geçkilerle ve seyir yapısı ile ait olduğu basit makamdan ayrılan makamlardır. 16 adet şedd makam vardır. Bunlar:

• Çargâh makamının şeddleri:

1. Bu makamın Acemaşiran perdesine göçürülmesinden Acemaşiran Makamı
2. Bu makamın Rast perdesine göçürülmesinden Mahur Makamı elde edilir.

• Bûselik makamının şeddleri:

1. Bu makamın Yegâh perdesine göçürülmesinden Sultan-ı Yegâh Makamı
2. Bu makamın Hüseynîâşiran perdesine göçürülmesinden Ruhnüvaz Makamı
3. Bu makamın Rast perdesine göçürülmesinden Nihavent Makamı elde edilir.

• Kürdî makamının şeddleri:

1. Bu makamın Yegâh perdesine göçürülmesinden Ferahnüma Makamı
2. Bu makamın Hüseynîâşiran perdesine göçürülmesinden Aşkefza Makamı
3. Bu makamın Rast perdesine göçürülmesinden Kürdili Hicazkâr Makamı elde edilir. Bazı önemli kaynaklarda, Kürdili Hicazkâr Makamı 'Bileşik makam' olarak değerlendirilmektedir.

• Zirgüleli Hicaz makamının şeddleri:

1. Bu makamın Yegâh perdesine göçürülmesinden Şeddaraban Makamı
2. Bu makamın Hüseynîâşiran perdesine göçürülmesinden Sûzidil Makamı
3. Bu makamın Irak perdesine göçürülmesinden Evcârâ Makamı
4. Bu makamın Rast perdesine göçürülmesinden Hicazkâr Makamı ve Zirgüleli Sûz'nâk Makamı elde edilir.

• Neveser makamının şeddi: Bu makamın Acemâşiran perdesine göçürülmesinden Rengidil Makamı elde edilir.
• Segâh makamının şeddi: Bu makamın Nim Hicaz (#Do) perdesine göçürülmesinden Heftgâh Makamı elde edilir.
• Rast makamının şeddi: Bu makamın Dügâh perdesine göçürülmesinden Nişâburek Makamı elde edilir.

Bugüne kadar kullanılmış makamlar

Türk müziğinde 590 makam tespit edilmiştir. Ancak bunların bir çoğu bugün kullanılmamaktadır. Günümüzde 150 kadar makam kullanılsa da çoğunlukla eser verilen makam sayısı 40 civarındadır.

1. Âb-ı Kevser
2. Acem
3. Acem-Aşîrân
4. Acem-Bâ-Zir-Keşîde
5. Acem-Bûselik
6. Acem-Irak
7. Acem-Kürdî
8. Acem-Murassa
9. Acem-Rast
10. Acem-Zemzeme
11. Acem-Zir-Keşîde
12. Acemli Rast
13. Âgâaze-i Kâbili
14. Aheng-i-Tarâb
15. Akberi
16. Anber-Efşân
17. Arabân
18. Arabân-Kürdî
19. Arabân-Nigâr
20. Arabân-ı-Cedîd
21. Arazbâr
22. Arazbâr-Bûselik
23. Arazbâr-Zemzeme
24. Âvâz-ı Zenbûr
25. Azrâ
26. Aşîrân
27. Aşîrân-Mâye
28. Aşîrân-Vefâdar
29. Aşîrân-Zemzeme
30. Aşk-Efzâ
31. Bâd-ı-Sabâ
32. Bahâr
33. Bahr-i-Nâzik
34. Bayâti
35. Bayâti-Arabân
36. Bayâti-Arabân-Bûselik
37. Bayâti-Aşîrân
38. Bayâti-Bûselik
39. Bayâti-Hisâr
40. Bayâti-Isfahân
41. Bayâti-Kürdî
42. Bend-i-Bûselik
43. Bend-i-Hisâr
44. Beste-Hisâr
45. Beste-Isfahân
46. Beste-Nigâr
47. Beste-Nigâr-Hisarek
48. Beste-Nigâr-ı-Atîyk
49. Beste-Nigâr-ı-Kadîm
50. Beynel-Bahreyn
51. Beyzâ
52. Bezm-i Tarâb
53. Bezmâra
54. Buhârî
55. Bûselik
56. Bûselik-Aşîrân
57. Bûselik-Gerdâniye
58. Bûselik-Geveyşt
59. Bûselik-Mâye
60. Bûselik-Nevrûz
61. Bûselik-Selmek
62. Bûselik-Şehnaz
63. Bûstan
64. Büzürk
65. Büzürk-Gerdâniye
66. Büzürk-Geveyşt
67. Büzürk-Mâye
68. Büzürk-Nevrûz
69. Büzürk-Selmek
70. Büzürk-Şehnâz
71. Canfezâ
72. Çârgâh
73. Çârgâh-Âcem
74. Çârgâh-Gerdâniye
75. Çârgâh-Mahûr
76. Çehâr-Âgâazin
77. Daği-Bayâti
78. Danişverân
79. Dil Âvîz
80. Dil-Ârâ
81. Dil-Efruz
82. Dil-Keşîde
83. Dil-Nişîn
84. Dil-Rübâ
85. Dil-Sûz
86. Dildâr
87. Dilkeş-Hâverân
88. Dilküşâ
89. Dost-Gahî
90. Dügâh
91. Dügâh-Bûselik
92. Dügâh-Mâye
93. Dügâh-ı Acem
94. Dügâh-ı Kadîm
95. Ebû-Selik
96. Efrûhiten
97. Evcârâ
98. Evc (Eviç)
99. Evc-Aşirân)
100. Evc-Bûselik
101. Evc-Gerdâniye
102. Evc-i Muhâlif
103. Evc-Isfahân
104. Evc-Maklüb
105. Evc-Mâye
106. Evc-Nihâvendi
107. Ferâh
108. Ferâh-Âver
109. Ferâh-Zâyi
110. Ferâhfezâ
111. Ferâhnâk
112. Ferâhnümâ
113. Ferâhzâr
114. Gamz-Edâ
115. Gazâl
116. Gerdâniye
117. Gerdâniye-Bûselik
118. Gerdâniye-Büzürk
119. Gerdâniye-Hicâz
120. Gerdâniye-Hüseynî
121. Gerdâniye-Irak
122. Gerdâniye-Isfahân
123. Gerdâniye-Kûçek
124. Gerdâniye-Kürdî
125. Gerdâniye-Nevâ
126. Gerdâniye-Nigâr
127. Gerdâniye-Nikrîzi
128. Gerdâniye-Rast
129. Gerdâniye-Rehâvî
130. Gerdâniye-Uşşâk
131. Gerdâniye-Zirgüle
132. Geveyşt
133. Geveyşt-Bûselik
134. Geveyşt-Büzürk
135. Geveyşt-Gerdâniye
136. Geveyşt-Hicâz
137. Geveyşt-Hüseynî
138. Geveyşt-Irak
139. Geveyşt-Isfahân
140. Geveyşt-Kûçek
141. Geveyşt-Nevâ
142. Geveyşt-Rehâvî
143. Geveyşt-Uşşâk
144. Geveyşt-Zirgüle
145. Gonca-i-Rânâ
146. Gururî
147. Gül-Ruh
148. Güldeste
149. Gülistân
150. Gülizâr
151. Gülnâri
152. Gülzâr
153. Gülşen-i Vefâ
154. Hadrâ (Hazrâ)
155. Harran
156. Hâver
157. Hayâl-i Murâd
158. Hayân
159. Hazân
160. Heftgâh
161. Hicâz
162. Hicâz Aşirân
163. Hicâz-Acem
164. Hicâz-Bûselik
165. Hicâz-Büzürk
166. Hicâz-Gerdâniye
167. Hicâz-Geveyşt
168. Hicâz-Irak
169. Hicâz-Mâye
170. Hicâz-Nevrûz
171. Hicâz-Selmek
172. Hicâz-ı Muhâlif
173. Hicâz-ı Reke
174. Hicâz-ı Türkî
175. Hicâz-ı-Hicâz
176. Hicâz-Zemzeme
177. Hicâz-Şehnâz
178. Hicâzeyn
179. Hicâzî Hüseynî
180. Hicâzî Isfahân
181. Hicâzî Uşşâk
182. Hicâzkâr
183. Hicâzkâr-Bûselik
184. Hicâzkârı-Kürdî
185. Hisâr
186. Hisâr- Vech-i Şehnâz
187. Hisâr-Aşîrân
188. Hisâr-Bûselik
189. Hisâr-Evc
190. Hisâr-ı Büzürk
191. Hisâr-ı Gayr-ı Müstear
192. Hisâr-ı Kâdim
193. Hisâr-ı Kürdî
194. Hisâr-ı Nîk
195. Hisârek
196. Hocest
197. Horasan
198. Hoş-Serâ
199. Hucet
200. Hudavendigâr
201. Hufte-Isfahân
202. Hûzi
203. Huzî-Aşîrân
204. Hûzi-Bûselik
205. Hümâyûn
206. Hüseynî
207. Hüseynî- Geveyşt
208. Hüseynî-Acem
209. Hüseynî-Aşîrân
210. Hüseynî-Bûselik
211. Hüseynî-Gerdâniye
212. Hüseynî-Horasâni
213. Hüseynî-Kürdî (Zemzeme)
214. Hüseynî-Nevrûz
215. Hüseynî-Nikrîz
216. Hüseynî-Rehâvi
217. Hüseynî-Sabâ
218. Hüseynî-Şehnâz
219. Hüsn-ü Ân
220. Hüzzâm
221. Hüzzâm-ı Cedîd
222. Hüzzâm-ı Kadîm
223. Hüzzâm-ı Rûmi
224. Irak
225. Irak-Geceyşt
226. Irak-Gerdâniye
227. Irak-Mâye
228. Irak-Nevrûz
229. Irak-Selmek
230. Irak-Şehnâz
231. Irakı Acem
232. Isfahân
233. Isfahân-Bûselik
234. Isfahân-Gerdâniye
235. Isfahân-Geveyşt
236. Isfahân-Irak
237. Isfahân-Mâye
238. Isfahân-Nevrûz
239. Isfahân-Selmek
240. Ifahân-ı Cedîd
241. Isfahân-ı Sultâni
242. Isfahân-Zemzeme
243. Isfahân-Şehnâz
244. Isfahânek-i Atîyk
245. Isfahânek-i Cedîd
246. Isfahânek
247. Kâbilî
248. Karcığar
249. Kebûter
250. Kûçek
251. Kûçek-Geveyşt
252. Kûçek-Mâye
253. Kûçek-Nevrûz
254. Kûçek-Selmek
255. Kûçek-Sümbüle
256. Kûçek-Zemzeme
257. Kûçek-Şehnâz
258. Kürdî
259. Kürdî-Aşîrân
260. Kürdîli Çârgâh
261. Kürdîli Hicâzkâr
262. Kürdîli Hümâyûn
263. Lâle-Gül
264. Lâle-Rûh
265. Mâhûr
266. Mâhûr-Aşîrân
267. Mâhûr-Bûselik
268. Mâhûr-Hân
269. Mâhûr-i Kebîr
270. Mâhûr-i Kebîr-i Kadîm
271. Mâhûr-i Sagîyr
272. Mâhûrek (Mâhûr-i Sagîyr)
273. Mâhûri
274. Matlûb
275. Matlûbek
276. Mâverâünnehr
277. Mâye
278. Mâye-Bûselik
279. Mâye-Büzürk
280. Mâye-Hicâz
281. Mâye-Hüseynî
282. Mâye-i Atîyk
283. Mâye-i Kebîr
284. Mâye-i Kevser
285. Mâye-Irak
286. Mâye-Isfahân
287. Mâye-Kûçek
288. Mâye-Nevâ
289. Mâye-Rast (Rast-Mâye)
290. Mâye-Rehâvî
291. Mâye-Uşşâk
292. Mâye-Zirgüle
293. Mâşûk
294. Meclis-Efrûz
295. Mellâhi
296. Mezmîm
297. Mihr-i Cân
298. Muhâlif
299. Muhâlif-i Irak
300. Muhâlif-i Rast
301. Muhâlifek
302. Muhayyer
303. Muhayyer Bûselik
304. Muhayyer Irak
305. Muhayyer Kürdî
306. Muhayyer Segâh
307. Muhayyer Sümbüle
308. Muhayyer Zirgüle
309. Muhayyer-Zîrkeş
310. Mûtedil
311. Mûtrıbân
312. Mûvafık
313. Müberkâa
314. Mücenebûr-Remel
315. Müjdegâni
316. Mürgâk
317. Müsteâr
318. Müsteârek
319. Müteaddi
320. Müşküye (Segâh-Aşîrân)
321. Na-Murâd
322. Nağme-i Kâbil
323. Nâz
324. Nâz-u Niyaz
325. Nâzenin
326. Necd-i Hüseynî
327. Nesîm
328. Nev-Edâ
329. Nev-Eser
330. Nev-Resîde
331. Nevâ
332. Nevâ-Acem
333. Nevâ-Aşîrân
334. Nevâ-Bûselik
335. Nevâ-Gerdâniye
336. Nevâ-Geveyşt
337. Nevâ-Hüseynî
338. Nevâ-Kürdî
339. Nevâ-Mâye
340. Nevâ-Nevrûz
341. Nevâ-Selmek
342. Nevâ-Şehnâz
343. Nevây-ı Uşşâk
344. Nevâziş
345. Nevbahâr
346. Nevrûz
347. Nevrûz-Bayâti
348. Nevrûz-Bûselik
349. Nevrûz-Büzürk
350. Nevrûz-Hicâz
351. Nevrûz-Hüseynî
352. Nevrûz-i Acem
353. Nevrûz-i Arâb
354. Nevrûz-i Hârâ
355. Nevrûz-i Rast
356. Nevrûz-i Rûmî
357. Nevrûz-i Sultâni
358. Nevrûz-Irak
359. Nevrûz-Isfahân
360. Nevrûz-Kûçek
361. Nevrûz-Nevâ
362. Nevrûz-Rehâvî
363. Nevrûz-Sabâ
364. Nevrûz-Uşşâk
365. Nevrûz-Zirgüle
366. Neşât-Âver
367. Nigâr
368. Nigâr-ı Nîk
369. Nigâr-ı Nîk-Acem
370. Nigârçek
371. Nigârek
372. Nihâvend
373. Nihâvendi Cedîd
374. Nihâvendi Kebir
375. Nihâvendi Rûmî
376. Nihâvendi Sagîyr
377. Nikrîz
378. Nikrîz-i Kebir
379. Nikrîz-i Sagîyr
380. Nikrîz-Segâh
381. Nişâbûr (Nişâpûr)
382. Nişâbûrek
383. Nühüft (Nihift)
384. Nühüft-Hicâzî
385. Nühüft-i Kâdîm
386. Pay-Zen-i Sabâ
387. Pençgâh
388. Pençgâh-ı Aşl
389. Pençgâh-ı Zâid (Zâide
390. Perzerîn
391. Pesendîde
392. Pûşegân
393. Râh-i Gül
394. Râh-i Hâr-Ken
395. Râh-i Hâr-Keş
396. Râh-i Hûsrevâni
397. Râh-i Rûh
398. Râh-i Şeb-Diz
399. Rahat-Fezâ
400. Rahâtül-Ervâh
401. Râmiş-Huva
402. Râmiş-i Cân
403. Rast
404. Rast-Acem
405. Rast-Gerdâniye
406. Rast-Geveyşt
407. Rast-Hâverân
408. Rast-Kürdî
409. Rast-Mâhir
410. Rast-Mâye
411. Rast-Nevrûz
412. Rast-Selmek
413. Rast-ı Cedîd
414. Rast-ı Kebîr
415. Rast-Şehnâz
416. Rehâvî (Rehâvî)
417. Rehâvî-Gerdanîye
418. Rehâvî-Geveyşt
419. Rehâvî-Mâye
420. Rehâvî-Nevrûz
421. Rehâvî-Selmek
422. Rehâvî-Şehnâz
423. Rekb (Çârgâh-Rekb)
424. Rekb-i Nevrûz
425. Reng-i Dil
426. Revâ-Irak
427. Revnâk-Nümâ
428. Ridâyî
429. Rûh
430. Rûh-Efzâ
431. Rûhnevâz (Rûhnüvâz)
432. Rûy-i Aşîrân
433. Rûy-i Hicâz
434. Rûy-i Irak
435. Rıdvân
436. Sabâ
437. Sabâ-Aşîrân
438. Sabâ-Bûselik
439. Sabâ-Uşşâk
440. Sabâ-Zemzeme
441. Safâ
442. Sâzkâr
443. Se-Bahr
444. Sebz-Ender-Sebz
445. Sebz-Ender-Sebz-i Hisâr
446. Sebz-Ender-Sebz-i Kadîm
447. Sebz-î Hisâr
448. Sebz-î Tâze
449. Sebzî
450. Segâh
451. Segâh-Acem
452. Segâh-Arabân
453. Segâh-Mâye (Mâye)
454. Segâh-Muhayyer
455. Selmek (Selmekî)
456. Selmek-Büzürk
457. Selmek-Hicâz
458. Selmek-Hüseynî
459. Selmek-i Kebîr
460. Selmek-i Sagîyr
461. Selmek-Irak
462. Selmek-Isfahân
463. Selmek-Kûçek
464. Selmek-Rast
465. Selmek-Rehâvî
466. Selmek-Zirgüle
467. Ser-Bülendi
468. Ser-Henk
469. Serendâz (Seng-Endâz)
470. Sipihr
471. Sipihr-Hüseynî
472. Sipihr-Uşşâk
473. Sireng
474. Sultân-ı Bûselik
475. Sultân-ı Cedîd
476. Sultân-ı Nevâ
477. Sultân-ı Segâh
478. Sultân-ı Yegâh
479. Sultân-ı-Irak
480. Suz-i Dil
481. Suz-i Dilâra
482. Sûznâk (Basit Sûzinâk)
483. Sünbüle
484. Sünbüle-i Kâdîm
485. Sünbüle-Nihâvend
486. Şâd-Kâmı
487. Şâh
488. Şâhî
489. Şâhvâr (Şehvâr)
490. Şedd-i Arabân
491. Şehnâz
492. Şehnâz-Aşîrân
493. Şehnâz-Bûselik
494. Şehnâz-Büzürk
495. Şehnâz-Hâverân (Irak)
496. Şehnâz-Hicâz
497. Şehnâz-Hüseynî
498. Şehnâz-Kûçek
499. Şehnâz-Kürdî
500. Şehnâz-Nevâ
501. Şehnâz-Rast
502. Şehnâz-Rehâvî
503. Şehnâz-Uşşâk
504. Şehnâz-Zirgüle
505. Şehr-i Naz (Şehr-Nâz)
506. Şehvâr
507. Şems-Efrûz
508. Şeref-Nümâ
509. Şevk-Âver
510. Şevk-Efzâ
511. Şevk-Engîz
512. Şevk-i Cedîd
513. Şevk-i Dil
514. Şevk-i Serâb
515. Şevk-i Tarâb
516. Şeşgâh
517. Şiâr
518. Şinâver
519. Şirâz
520. Şirâz-Sünbüle
521. Şirîn
522. Şîvekâr
523. Şîvekeş
524. Şîvenümâ
525. Şûrî
526. Şüster
527. Tâhir
528. Tâhir-Bûselik
529. Tâhir-i Kebîr
530. Tâhir-i Sagîyr
531. Tâhir-Kürdî
532. Tanık
533. Tarz-ı Bihîn
534. Tarz-ı Cedîd
535. Tarz-ı Nevîn
536. Tebrîz
537. Tehrîzî
538. Tereşşüd
539. Terkîb-i Sabâ
540. Tüvânger
541. Urfa-Mâhûr
542. Uzzâl
543. Uzzâl-Acem
544. Uzzâl-Hüseynî
545. Uzzâl-Şehnâz
546. Uşşâk
547. Uşşâk-Aşîrân
548. Uşşâk-Gerdâniye
549. Uşşâk-Geveyşt
550. Uşşâk-Mâye
551. Uşşâk-Nevrûz
552. Uşşâk-Selmek
553. Uşşâk-Şehnâz
554. Vâmık
555. Vech-i Arazbâr
556. Vech-i Bûselik
557. Vech-i Hüseynî
558. Vech-i Şehnâz
559. Yâr
560. Yegâh
561. Zâd-ı Dil
562. Zâvîl (Zavil)
563. Zâvîli (Zâvûli)
564. Zâvîli Isfahân
565. Zâvîli Segâh
566. Zemzem
567. Zemzeme (Eski Zemzeme)
568. Zemzeme-Kürdî
569. Zende-Rûd
570. Zengüle (Zirgüle)
571. Zengüle-Bûselik
572. Zengüle-Gerdâniye
573. Zengüle-Geveyşt
574. Zengüle-Mâye
575. Zengüle-Nevrûz
576. Zengüle-Selmek
577. Zengüle-Şehnâz
578. Zengüleli Sûznak
579. Zevk-Bahş
580. Zevk-i Dil
581. Zevk-u Tarâb
582. Zirefkend
583. Zirefkend Şarkı
584. Zirefkend-i Büzürk
585. Zirefkend-i Kûçek
586. Zirefkend-i Rûmi
587. Zirkeş-Hâveran
588. Zirkeş-Hüseynî
589. Zirkeşîde
590. Zülf-i Nigâr