Maltepe Havagazı Fabrikası

Maltepe Havagazı Fabrikası
Hammadde	Betonarme

Maltepe Havagazı Fabrikası 1929-1990^[1] yılları arasında Ankara'nın Maltepe semtinde faaliyet gösteren havagazı üretim tesisidir. Kültür Bakanlığı tarafından arkeolojik sit alanı ilan edilen^[2] yapı daha sonra Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından koruma kapsamından çıkartıldıktan sonra 2006 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından yıkılmıştır. Sanayi tarihi açısından önemli olan yapının korunmamış olması çeşitli tepkilerle karşılanmıştır.

Havagazı

Yaygın olarak havagazı olarak bilinen gaz, piroliz adı verilen süreçte kömüre verilen ısı sonucu kimyasal ayrışma sonrasında ortaya çıkan gazların tamamını tanımlar. 20. yüzyılın ilk döneminde yaygın olarak kullanılan bu yöntem sayesinde kimya bilimi tepkime sonrası ortaya çıkan farklı gazlar sayesinde piranoz ve furanoz gibi organik maddeleri keşfetmiştir. Tepkime sonrasında ortaya çıkan karbonmonoksit, hidrojen, metan, karbondioksit ve nitrojen gibi yanıcı gazlar ısınma, aydınlatma gibi amaçlarla kullanılırdı. Karbonlaşma sürecine bağlı olmakla beraber ortalama havagazının bileşen yüzdeleri şu şekilde sıralanabilir:

• Hidrojen %50
• Metan %35
• Karbonmonoksit %10
• Etilen %5

Tarihçe

1928 yılında Alman Aktien Elektrischen Gesellschaft firması tarafından inşaatına başlanan yapının mimarı Werner Issel'dir.^[3] Elektrik santralini inşaatından sonra 1933 yılında yerleşke genişletilmiş ve 57.270 metrekare alana yayılmıştır. Elektrik üretim tesislerinin ve gazhanenin dışında işçi lojmanları, yemekhane ve cami gibi altyapı tesislerini de kapsamıştır. İnşaat süresince Alman, İngiliz ve Türk işçiler beraber çalışmıştır. Tesis 1929-1990 yılları arasında faaliyet göstermiştir.

Korunması ve yıkılması

Kültür Bakanlığı tarafından arkeolojik sit alanı ilan edilen yapı daha sonra Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından koruma kapsamından çıkartıldıktan sonra 2006 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından yıkılmıştır. Sanayi tarihi açısından önemli olan yapının korunmamış olması çeşitli tepkilerle karşılanmıştır. Bu kapsamda TMMOB Mimarlar Odası Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek'in Dünya Belediye Başkanlığı yarışmasında aday olmasına itiraz etmiştir.^[4] Tarihi yapının yerinde bugün işporta pazarı yer almaktadır.^[5]

Diğer örnekleri

Kültürel varlık olarak koruma altında olan İngiltere'deki Battersea Havagazı Fabrikası

• İzmir'deki bir benzeri günümüzde kültür varlığı olarak korunmakta ve sanatsal faaliyetlere ev sahipliği yapmaktadır^[6]
• Londra yakınlarındaki benzer Battersea Havagazı Fabrikası günümüzde kültürel miras olarak korunan ve sahiplenilen bir tarihi mekan olarak kullanılmaktadır.

Kaynakça

1. İlgili Can Dündar makalesi 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
2. İlgili Mimarlar Odası bildirisi 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
3. Goethe Ensititüsü makalesi 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
4. İlgili Mimarlar Odası açıklaması 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
5. İlgili değerlendirme yazısı 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
6. İlgili haber 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

• Sanayi Devrimi

Dış bağlantılar

• Yıkım sırasındaki gelişmeleri aktaran Mimarlar Odası tarafından hazırlanan bülten 14 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir