Mohs sertlik skalası
Mohs sertlik skalası (Mohs sertlik cetveli), Minerallerin sertliği Avusturyalı mineralog Friedrich Mohs tarafından 1812 de ortaya konulan ve Mohs sertlik dizisi adı verilen bir ölçek yardımıyla nisbi olarak ölçülür. Mohs sertlik skalasına göre bir mineralin sertliğini bulmak için, sertliği bilinen mineral veya minerallerle, sertliği saptanacak olan mineral birbirine sürtülür ve sertliği bilinmeyen mineralin hangi minerali çizdiği ve hangisiyle çizildiği belirlenir. Sonuçta bu işleme göre mineralin sertliği bulunmuş olur. Örneğin, Apatit'i çizip kuvars ile çizilen bir mineralin Mohs skalasına göre sertliği 6 dır. Diğer bir yöntem Mohs skalasında bilinen değerleri olan bir seri madde ile çizme deneyi şekilindedir. Örneğin bir madde flüoriti ile çizilmez apatit'le çizilirse ama , Mohs sertlik derecesi 4 ile 5 arasındadır.
Kırılgan olan mineraller diğer minerallere sürtülünce kırılıp, ufalandıkları için oldukları sertlik derecesinden daha düşük değerlerde gibi görünebilirler.
Çok yumuşak (sertliği az olan) mineraller sürtülme esnasında tozlarını sert mineral üzerinde bırakabileceğinden, sanki sert minerali çizmiş gibi bir görüntü verebilmektedir.
Sertliğe ilk kez bilimsel yaklaşımda bulunan Mohs'un ardından 19. yüzyılın sonlarına doğru Rockwell kullanımı çok daha kolay ve ucuz bir sistem geliştirmiştir. Günümüzde halen daha geniş alanlarda kullanılan bu sisteme ek olarak Brinell ve Vickers sertlik ölçme testleri de vardır.
Sertlik
Minerallerin çizilmeye karşı gösterdikleri direnç sertlik olarak bilinmektedir. Dolayısıyla sertlik mineralin çizilebilirlik özelliği olarak da adlandırılabilir. Minerallerin sertliği doğrudan kristal yapıları ve atomlar arasındaki bağ kuvvetleri ile ilintilidir. Bağ kuvvetleri arttıkça minerallerin sertliği de artmaktadır. Sertlik bağıl bir kavram olup, sertlik derecesinin saptanması sertliği bilinen bir mineral veya çakı, iğne vb malzemelerle deneme yoluyla yapılır. Bunun için en yaygın olarak kullanılan skala (çizelge) Mohs'un geliştirdiği çizelgedir. Mohs sertlik dizisinde 10 mineralin sertliği en yumuşak olandan en sert olana doğru sıralanmıştır. Bu çizelgeye göre en yumuşak olandan sert olana doğru yapılan sıralama şöyledir;
Mohs Skalası
Mineralin sertliği diğer bir mineralin çizmesi ile tanınır.
| Sertlik | Mineral | Formülü | Mutlak Sertlik | Resim | Çizme denemesi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Talk | Mg3Si4O10(OH)2 | 1 |  |
Tırnakla çizilenler |
| 2 | Jips | CaSO4·2H2O | 2 |  |
Çakı ve iğne ile çizilenler |
| 3 | Kalsit | (CaCO3) | 9 |  |
Çakı ve iğne ile çizilenler |
| 4 | Fluorit | CaF2 | 21 |  |
Çakı ve iğne ile çizilenler |
| 5 | Apatit | Ca5(PO4)3(OH-,Cl-,F-) | 48 |  |
Eğe ile çizilenler |
| 6 | Ortoklas | KAlSi3O8 | 72 |  |
Eğe ile çizilenler |
| 7 | Kuvars | SiO2 | 100 |  |
Camı kuvvetle çizenler |
| 8 | Topaz | Al2SiO4(OH-,F-)2 | 200 |  |
Camı kuvvetle çizenler |
| 9 | Yakut veya Safir | Al2O3 | 400 |  |
Camı kuvvetle çizenler |
| 10 | Elmas | C | 1500 |  |
sadece çok güçlü lazerlerle çizilenler |
Mohs sertlik skalası saf bir sırasal bir ölçek örneğidir; yani Mohs sertlik numarası sadece bir sıralama sayısı olup her bir sertlik derecesi arasındaki oranlar eşit değildir. Örneğin Mohs sertlik derecesi (9) olan korendon, Mohs sertlik derecesi (8) olan topaz'dan mutlak olarak 32 defa daha serttir; diğer taraftan Mohs sertlik derecesi (10) olan elmas, (9) Mohs dereceli korendon'dan mutlak olarak 4 misli serttir. Yukaridaki tablo sklerometre ile ölçülen mutlak sertlik değerlerini de vermektedir.