Newcastle, Yeni Güney Galler

Koordinatlar: 32°55′S, 151°45′E

Newcastle, Yeni Güney Galler
—  Şehir  —
Merkezi Newcastle
Yeni Güney Galler eyaleti içinde Newcastle
Koordinatlar: 32°55′G 151°45′D / 32.917°G 151.75°D
Ülke	Avustralya
Eyalet	Yeni Güney Galler
Bölge	Hunter Bölgesi
Kaza (County)	Northumberland
Yüzölçümü
- Toplam	261,8 km^2 (101,1 mi^2)
Rakım	9 m (30 ft)
Nüfus (2006)
- Toplam	288.732
- Yoğunluk	314,9/km² (815,6/sq mi)
	[1]
Zaman dilimi	AEST (+10)
- Yaz (YSU)	AEDT (+11)
İnternet sitesi: http://www.newcastle.nsw.gov.au

Newcastle, Avustralya'da, Yeni Güney Galler eyaletinde nüfus bakımından ikinci büyük yoğun nüfusun bulunduğu şehirleşmiş metropoliten bölgenin merkezidir. Bu metropoliten bölge yerel idare bakımından "Newcastle Şehri Yerel İdare Konseyi" yanında Lake Macquarie City, "Cessnock Şehri", "Maitland Şehri" ve " Port Stephens Şehri" yerel idare konseylerinin arazilerini de kapsamaktadır. Şehrin yakınında Lake Macquarie City ile Port Stephens arasında uzanan çok güzel sahil plajları bulunmaktadır.

Coğrafi konum

Newcastle'ın havadan görünümü

Newcastle Sidney'in 162knm kuzey-kuzey-doğusunda, "Hunter Nehri" ağzında bulunan bir şehirdir. Bu nehrin ağzında büyük bir doğal limanı bulunmaktadır. Newcastle Avustralya'nın kömür ihracatı limanı olarak isim yapmıştır ve bu limandan 2009'da ihraç edilen kömür 97 milyon ton iken 2013'te bunun 180 milyon tona çıkacağı tahmin edilmektedir.^[2] Kömür üretimi açık maden oacaklarından yapılıp şehrin içinde bulunduğu Hunter Bölgesinde büyük rezervlere haiz olan Sydney Kömür Havzasının merkezi-doğu kısmında bulunmaktadır.^[3]

Newcastle şehri Hunter Nehrinin ağzının güney yakasında kuruludur. Bu nehrin kuzey yakasında büyük kumullar, bataklık araziler ve şu kanalları ile doludur. Şehrin etrafında batıdaki Watağan tepelerinden kuzey kıyılarda bulunan Stockton'a kadar içine yapı yapılması çok kontrol altında bulunan bir yeşil saha ayrılmıştır. Bu nedenle şehrin gelişmesi güney kıyılarda bulunan tepelere doğru olmaktadır. Kuzey kıyıda Newcastle'a sadece bir feribot bağlantısı bulunan küçük Stockton köyü bulunmaktadır. Şehrin etrafında birbirinden çok uzak olmayan birçok eski şimdi kapanmış kömür madeni ocağı ve bunlar yakınlarında kurulmuş kömür maden işçileri yerleşkeleri bulunmaktadır. Bu şekil coğrafi yerleşkeler ta Lake Macquire şehrine kadar ulaşmaktadır.

Tarihçe

Newcastle'ın bulunduğu bölgede "Awabakal" ve "Worimi" adlarını taşıyan yerli Avusturayalı kabileler mensupları göçmen bir hayat yaşamaktaydılar. Bu sahilleri ilk ziyaret eden beyaz İngiliz 1797'de teğmen John Shortland olmuştur. Bu ziyaret biraz şans eseri olmuştur. Bu teğmen bir İngiltere'den gönderilmiş suçlulardan oluşan bir grubun HMS Cumberland adlı bir askeri gemiyi Syndney civarında iken ele geçirip kaçmalari üzerine onları yakalamakla görevlendirilmişti. Bu kovalamayı karadan yapmıştı.^[4] Kovalamadan dönerken daha bilinmeyen bir ırmağı ve vadisini takibe başlamış ve bu ırmağa ve vadiye güneyde bulunan Yeni Galler valisi John Hunter'a atıfla Hunter Nehri ve vadisi adı vermiştir. Bu ırmak ve vadiyi denize doğru takip ettiğinde nehrin denize ağzında derin bir liman olmaya elverişli bir mevki bulmuştur. Ayrıca çok geçmeden bu mevki yakınlarinda genis kömür yatakları bulunduğunu da anlaşılmıştır.^[5]

Bu mevkiin ilk araştırılmasından 2 yıl sonra burada bir suçlular kolonisi kurulup kömür ocaklarının işletilmesine ve yeni limandan denizden nakledilmesine başlanmıştır. Bu kömür Yeni Galler kolonisinin ihracat maddelerinden ilki olmuştur.^[5]

Bu yeni koloniye gönderilen İngiltere'den sürgüne gönderilmiş olan hapisler bu yeni koloniyi bir "cehennem deliği" olarak nitelendirmeye başlamışlardır. Yeni açılan kömür ocaklarının işletilişinde çok ilkel metotlar kullanılması buna baş neden olmuştur. Diğer taraftan bu kötü şartları bulunan mevkiye ve kömür ocaklarında çalışmak için gönderilen işçilerinden Avustarlya'ya sürgün edilmiş en gayri sosyal ve çok ağır suç işleyen kişiler olması bu mevkiye verilen bu niteliğe bir diğer neden olmuştur.

19. yüzyılın başında Hunter Nehri ağzı ve civarı çok değişik kişiler (madenciler, uygulanan hapisane şartlarından kaçanlar, kereste için ağaç kesenler) tarafından araştırılıp yerleşilmişti.

Koloniye yeni vali olan Philip Gidley King bu yeni koloniyi değişik bir değerlendirme yolu da buldu. Bu koloniye gelenler kömür madenlerinde çalışmakta iken etrafta ve özellikle dağlarda bulunan büyük kırmızı sedir ağaçları ile ilgilenmemişlerdi. Yeni vali bu ağaçların kesilerek kereste üretimine önem vermeye karar verdi. Onun zamanında ilk kömür ihracı buradaki limandan Sydney'e yapıldı. 1801'de King, Hunter Nehri ağzına deniz kenarina azılı görülen eski suçlular için kendi adına atıfla "King's Town" adı verilen yeni bir kamp kurdurdu. Buraya gönderilenler sürgün suçlular askeri disiplin altında ağaç kesip kereste üretimi ve madenlerden kömür üretimi ile uğraşmaları ön görülmekteydi. Fakat 1802'de bir isyan bu kampın kapatılmasına neden oldu. 1804'de yeniden "Kömür Nehri" adı verilen yeni bir azılı suçlulara ceza vermek hedefiyle aynı mevkide diğer koloni de kuruldu. Çok geçmeden, bu kampa en önemli işi kömür çıkartıp limandan nakletmek olduğu için, İngiltere'de Kuzey-Doğu bölgesinde aynı işi yapmakla meşhur şehir olan Newcastle upon Tyne'a atıfla "Newcastle" adı verildi.^[5]

Koloniye yeni komutan olarak Calcutta adlı gemide bulunan deniz piyadelerini komutanı olan teğmen Charles Menzies seçildi. Koloni de ipe sapa gelmez kontrol edilmezler azılı suçlu sayılanlar için ayrıca askeri disiplinli özel bir mahpus kolonisi oldu.^[6] Bu koloniye ilk suçlular üç gemiyle getirildi ve bunlardan çoğu "Castle Hill İsyanı" adı verilen Avustralya'ya sürgüne gönderilen suçluların isyanının elebaşıları idi. Koloninin kurulduğu nehrin ağzında bulunan körfezde ozel bir "kireç yakanlar körfezi" adı verilen kamp bulunmakta idi; koloniden ceza verilip buraya yollananlar körfez kıyısında bulunan deniz hayvanı kabuklarını toplamak ve bunları yakarak kireç çıkartma işinde kullanılmaktaydılar. Bu kolonide daha da çok sıkı bir disiplin uygulanmaktaydı.^[5]

1815-1818 döneminde koloni komutanı olan Yüzbaşı James Wallis altında buraya gönderilen sürgün suçluların şartaları iyileşmeye başladı. Bir suçlu kolonisi yerine bir şehir kurulmasına karar verildi. Bu yeni yapılacak şehrin planı cizildi ve şehri alanı değisik binalar yapılmak üzere parselelendi. Koloninin eski hapis odalarıni bulundaran sahil kıyısındaki bina yerine, yeni bir Anglikan Katedrali yapıldı. Denizde "Nobbys Burnu"'nu ana karaya bağlayan bir mendirek yapıldı. Bu yeni binaların yapı kalitesi düşük olduğu için günümüze kadar gelmemişlerdir. Ama çok tamir görmüş mendirek hala bulunmaktadır. 1816'da Avustralya'da ilk kamu ilkokulu bu kolonide açıldı. Yeni gelen komutan Lachlan Macquarie bu Sydney çok yakın olduğunu ileri sürüp, burada kolonide çalışanlara askeri ceza hapishanesi rejiminin uygulanmasının uygunsuz olduğunu ileri sürdü. Buna rağmen, suçlular için özel koloni 1822'ye kadar açık kaldı. Bundan sonra şehrin etrafındaki arazi tarım ve çiftçiliğe de açıldı. 1823'de ise Newcastle'da o zamana kadar uygulanan asker tipi sıkı disiplin uygulanması bırakıldı. O zaman kolonide ancak 100 kadar suçlu kalmıştı; 900 kadar suçlu Port Macquarie'ye gönderilmişti.^[5]

Bundan sonra Newcastle şehri bir hapisane kolonisi olmaktan ayrılıp Avustralya içinde yeni kurulan bir göçmen şehri karakterini aldı.

Newcastle 19. yüzyılda Avustralya için önemli bir liman şehri olmuştu. "Newcastle and Hunter River" Şirketi demiryolu ile birlikte Mirpeth-Newcastle-Sydney arasında düzgün tarifeli demiryolu-deniz seferlerini birkaç hızlı istimli yolcu gemisi ile yapmaya başladı. Bunlardan Naomi adlı gemi lüks kabinleriyle birinci sınıf istimli gemi servisi vermekteydi. Newcastle ile Sydney arası 60 deniz mili idi. Bu iki şehir arasında maraşandiz, özellikle kömür taşıma, seferleri yapan istimli yük gemilerine "60-milciler" adı verilmekteydi. Bunlar çoğunlukla yeni gelişien büyük Avustralya şehirlerine, (Sydney , Brisbane, Melbourne ve Adelaide) kömür taşıma seferleri için kullanılmaktaydı. Kömür bu şehirlerde havagazı üretmek ve bu şehir limanlarında ve demiryollarında enerji kaynağı olarak kullanılmaktaydı.

Newcastle civarında kömür çıkarmak için kurulan kömür madenleri 1830'da sehire en yakın olanları ile kurulmaya başladı. Kömür talebi arttıkça gittikçe şehirden 15 km uzakliga kadar şeritler gibi uzanan yollarda maden ocakları açılmaya başladı. Bu Newcastle şehri etrafında dağılmış kömür ocakları yanında kömür madenlerinde çalışanlar için küçük köyler de gelişti. Ancak 1960'li yıllarda bu kömür ocaklarının hepsi kapandı. Küçük madenci köyleri Newcastle'ın varoş köyleri oldu. Kömür, açık madencilik kullanılan çok geniş bir teraslı gayet büyük arena hissini veren ve çok büyük miktarda kömür çıkarılmasını sağlayan "Kürri Kürri" ve "Cessnock" madenlerine teksif edildi. Ama Newcastle bu madenlere liman olma nitelğını kaybetmedi.

10 Aralık 1831'de Sydney ile Newcastle arasınada ilk demiryolu hattı açıldı.

19. yıllarını sonlarından itibaren Newcastle bir sanayi şehri olarak da gelişti. 1850'li yıllarda Newcastle'ın bir varoşu olan Merewether'de bir eritme bakır üretim merkezi açıldı ve bir ikincisi 1890'li yıllarda hizmete girdi. Aynı zamanda Cockle Creek adlı mevkide çinko üretim fabrikası açıldı.

1885'de Newcastle'da yaklaşık 9 hektar bir arazide güney yarıkürede bulunan en büyük sabun ve mum fabrikası açıldı. Bu fabrika epeyce karlı oldu; ama I. Dünya Savaşı sonunda İngiltere'de neredeyse sabunculuk tekelini sağlayan Lever Bros şirketine satıldı ve 1930'lu yıllarda bu büyük sabun fabrikası kapatıldı.

1911 şehir civarında çok bulunan kömür nedeni ile BHP adlı Avustralya şirketi ilk defa güney kürede demir-çelik fabrikası kurmaya başladı. Limanın güney yakasında kurulan bu fabrika 1915'de açıldı. Bu fabrika ve yanında açılan diğer yan sanayiler dolayısiyla liman ağzı bir sanayi merkezi halinde gelişti. Mayfield ve etrafındaki bölge demir-çelik üretimi ve maden işleme dolayısıyla büyük çevre sorunlarına kaynak oldu. Ama demir-çelik ve maden üretimi Newcastle ve civarında en yüksek sayıda işçi istihdam eden sektör oldu. Bu sanayi merkezinin önemi II. Dünya Savaşı'nda Pasifik'te savaş sırasında çok daha açıkça ortaya çıktı. Japonlar kuzey Avustralya'da Amerikalılara üs olan Darwin şehri yanında, 1942'de Newcastle'da sahilde bulunan demir-çelik veya diğer ağır sanayı tesislerini de denizden bombaladılar. Newcastle'dan yapılan gemi nakliyatı da Japon denizaltıları tarafından tehdit edildi.

Newcastle da kömür üretimi ve ağır endüstri 1960li yıllar sonundan başlayarak hızlanarak büyük buhranlı yıllar geçirmeye başladı. Şehrin etrafında bulunan Sockton, Tighes Hill, Carrington, Merewether, Glebe, Wallsend, Warata adlı kömür madenleri birer birer kapanıp 1970'li yıllarda şehir etrafında tek bir açık kömür madeni kalmadı. 1993'de Newcastle Şehir sınırları içinde işsizlik oranı Avustralya'nın en yüksek haddi olan %17'yi aştı. 1999'da Newcastle'da 84 yıldır faaliyet gösteren ve bu dönemde 50.000 kişiden fazla Newcastle'lıya istihdam sağlamış olan demir-çelik fabrikası kapandı. 1990'lı yıllardan itibaren Avustralya ekonomisi, özellikle maden cevheri gibi, sektörlerde gösterdiği büyük gelişme ile işsizlik azaldıysa da Newcastle'da diğer ülke şehirlerinin çok üstünde kalmaya devam etti.

8 Aralık 1989'da Newcastle şehri Richter ıskalası 5,6 şiddetinde bir deprem geçirdi. 13 kişi hayatlarını kaybettei ve şehrin önemli birçok binası hasar gördü.

2009'da Newcastle şehri bir hizmet merkezi haline gelmişti. Şehirdeki en büyük istihdam merkezleri "Hunter New England Bölge Sağlık Servisi", "Newcastle Üniversitesi" ve (eskiden Newcastle Menkul Kıymetler Borsası olan) "Avustralya Milli Menkul Kıymetler Borsası" idi.

Kardeş şehir

Newcastle (Yeni Güney Galler) şehrinin şu yabancı şehirlerle resmi kardeş şehir bağlantıları bulunur:

• Hakodate, Japonya
• Newcastle upon Tyne, Birleşik Krallık

Resimler

Newcastle, Yeni Güney Galler

Stockton'dan Newcastle şehrinin panoraması

• 
  Newcastle - Gümrük binası
• 
  Newcastle - Watt St
• 
  Newcastle plajı
• 
  Newcastle şehir merkezi

Kaynakça

1. "3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2010-11". Australian Bureau of Statistics. 30 Haziran 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304201023/http://www.abs.gov.au/ausstats/[email protected]/Products/3218.0~2010-11~Main+Features~Western+Australia?OpenDocument. 
2. "İndustry booming for Newcastle's port". ABC. 13 Ağustos 2010. 6 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20101106051000/http://www.abc.net.au/news/stories/2010/08/13/2982371.htm. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
3. http://www.dpi.nsw.gov.au/__data/assets/image/0007/96847/20758.gif
4. "Discovery and founding of Newcastle". Newcastle City Council. 11 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090711202701/http://www.newcastle.nsw.gov.au/discover_newcastle/visit_our_libraries/discovery_and_founding_of_newcastle. Erişim tarihi: 24 Eylül 2008. 
5. "Newcastle". The Sydney Morning Herald. 8 Şubat 2004. 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140608064059/http://www.smh.com.au:80/news/New-South-Wales/Newcastle/2005/02/17/1108500198331.html. Erişim tarihi: 24 Eylül 2008. 
6. "Sydney Gazette" (PDF). 25 Mart 1804. 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090326105025/http://www.newcastle.edu.au/service/archives/coalriver/pdf/sg25thmarch1804.pdf. Erişim tarihi: 24 Eylül 2008. 

Ayrıca bakınız

• Yeni Güney Galler
• Newcastle Şehri

Dış bağlantılar

• Newcastle Şehir Yerel İdare Konseyi resmi websitesi (İngilizce)
• Newcastle'e ziyarete gelenlere kılavuz (İngilizce)
• Vikigezgin'de Newcastle gezi rehberi (İngilizce)
• Newcastle plajlarına kılavuz (İngilizce)
• Newcastle Bölgesel Güzel Sanatlar Galerisi (İngilizce)