Organon

Organon (Yunanca: Ὄργανον, anlamı: alet, araç, organ) Aristoteles'in 6 ciltlik klasik mantık üzerine olan kitap serisi. Organon ismi daha sonraları Aristo'nun izleyicileri olan Peripatetikler tarafından verilmiştir. Şu 6 adet kitaptan oluşur:^[1]

• Kategoriler
• Önermeler
• Birinci Analitikler
• İkinci Analitikler
• Topikler
• Sofistik Deliller

Eserlerin tasnifi

Ne eserlerin sırası Aristo tarafından belirlenmiştir, ne de Aristo eserlerinin tümüne Organon adını vermiştir. Eser sıralaması kronolojik de değildir. Aristo sonrasında gelişen felsefi kavramların ortaya çıkardığı bir anlayış ile bu sınıflandırmalar yapılmıştır.

Aristo'nun Metafizik adlı ünlü eseri ile Organonu oluşturan metinlerin kimi bölümleri kesişse de onun bir parçası sayılmaz. Bölümler şu konuları içerir:

• Kategoriler: (Latince: Categoriae) Mantıksal bir metin olmaktan çok metafizikseldir. Organonun diğer parçalarının tamamlayıcısı olarak sözedilir. 10 adet en genel ifade tipi açıklanır.^[2] 15 ana başlıktan oluşan metin bugün varolan kavramların hiyerarşik bir kategorilemesini yapar. Bu kategoriler öz, nicelik, nitelik, izafet, mekan, zaman, durum, aidiyet, eylem ve infial'dır.
• Önermeler: (Latince:De Interpretatione, Yunanca Perihermenias) Aristo burda 14 başlıkta önermeleri açıklamaya çalışır. Önermelerin doğru veya yanlış sonucu veren ifade biçimleri olduğunu ve önermelerin hiçbir sonuç vermeyen (istekler gibi) ifade biçimlerinden nasıl ayrılacağını açıklar. Özellikle karşıt önerme çiftleri belirlemeye çalışır.^[2] Olumlu, olumsuz, genel ve özel önermeler arasındaki ilişkileri açıklar. Bu metin Aristo'nun dil felsefesine en önemli katkılarından biridir.
• Birinci Analitikler: (Latince: Analytica Priora) Aristo'nun kıyas yöntemi bu eserde açıklanır. İki gözlem ya da bilgiden nasıl bir tümevarımsal sonuç çıkarılabileceği açıklanır ve geçerli kıyas biçimlerinin neler olduğu açıklanır. Necati Öner'e göre Klâsik mantığın asıl gayesi kıyası incelemektir^[3]
• İkinci Analitikler (Latince: Analytica Posteriora) Aristo, birinci analitiklerde temellendirmenin salt formel yanını, yani kıyası incelerken, önermelerin gerçeklik konusundaki bilgisel değerleri ile ilgilenmez. İkinci Analitikler bilginin temel öğelerine değinerek bu yanlara da girer. Tanımlama, bilimsel bilgi ve kanıtlama gibi konularla bu eserinde uğraşır.^[2] Farabi'ye göre bu eserde ele alınan Burhan (kanıtlama) mantık felsefesindeki en üst ve önemli yeri oluşturur.^[4]
• Topikler: (Latince: Topica) Bu eser diyalektik akıl yürütme ile ilgilidir. Geçerli argümanlar oluşturma, mutlak olandan çok olası sonuç çıkarmalar gibi konularla ilgilenir. İslam felsefesinde ise Cedel adıyla anılır. Buradaki akıl yürütmeler genel kabul görmüş fikirlerden yol çıkarak yapılan akıl yürütmelerdir.^[2] Topiklerde ele alınan 5 meşhur kavram vardır. Bunları Kategorilerde işlenen 10 kategori ile karıştırmamak gerekir. Bu 5 topik şunlardır: horos(tanım), genos(cins), diaphora(fark), idion(özellik), sumbebekos().
• Sofistik Deliller: (Latince: De Sophisticis Elenchis) Mantıksal safsataları içerir ve Aristo'nun diğer bir eseri olan Retorik'e bir geçiş yapma olanağı sağlar. İkinci Analitiklerde işlenen kanıtlama Sofistik Deliller ve Retorik için bir uygulama alanı tespit eder.^[2]

Kaynakça

Genel

• Özel, Aytekin (2008), Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Hitit Üniversitesi 
• [[ http://oldweb.yeditepe.edu.tr/YEDITEPE/Yeditepe%20UniverSiteSi/EGitim/LiSanS/Fen-Edebiyat%20FakulteSi/FelSefe/Akademik%20Kadro/tam/Mehmet%20Bayraktar.aspx?cacheid=/Yeditepe%20UniverSiteSi/EGitim/LiSanS/Fen-Edebiyat%20FakulteSi/FelSefe/Akademik%20Kadro/tam/Mehmet%20Bayraktar |Bayraktar, Mehmet]] (2008), Farabi ve Mantık Felsefesi, Bilim ve Ütopya Dergisi, http://ozguryazilar.wordpress.com/2008/05/04/farabi-ve-mantik-felsefesi/, erişim tarihi: 22 Şubat 2013 

Özel

1. Klasik Mantık Ders Kitabı, Prof Dr. Necati ÖNER, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Yayınları. Erişim: 21.02.2013
2. Özel 2008, s. 151
3. Özel 2008, s. 152
4. Bayraktar 2008, s. 11