Pitot tüpü

Yaygın olarak kullanılan bir kanat hücum kenarı pito tüpü

Pito tüpü^[1][2] veya pitot tüpü, bir akışkanın yarattığı toplam basıncı^[3] ve buna bağlı olarak akışkanın hızını ölçen cihaz. Özellikle hava araçlarında yaygın olarak kullanılan pito tüpü, statik sistemle birlikte dinamik basıncın işarî sürate çevrilmesinde kullanılır. Adını mucidi Fransız mühendis Henri Pitot'dan almıştır.

Pito tüpü hava aracı üzerinde hava akımının düzenli olduğu ve haricî etkenlerden fazla etkilenmediği bölgelere yerleştirilir (burun ucu, kanat hücum kenarı vs.). Uçuşta buzlanmayı önlemek amacıyla uçaklarda genellikle pito ısıtıcı sistemler bulunur. Uçuş haricî zamanlarda pito tüpü böcek ve pisliklerden korumak için kılıf ile muhafaza edilir. Kılıfın takılı unutulması veya pito tüpünün başka herhangi bir nedenle tamamen tıkanması, sürat saatinin 0 (sıfır) değer göstermesine neden olur.^[4] Ancak hem pito deliği hem de tüpün altındaki tahliye hattı tıkandıysa altimetre gibi davranır yani sabit sürat gösterir.^[5]

Çalışma prensibi

Pito-statik sistem

Pito tüpü akışkanın hareket yönüne paralel ve ters istikamette yerleştirilir. Akışkan pito tüpünden geçerken taşıt ve akışkanın göreceli hareketi nedeniyle oluşan dinamik basıncın ve akışkanın tüm yüzeylerde oluşturduğu (pito tüpü dahil) statik (durağan) basıncın bileşkesini yani toplam basıncı ölçer. Toplam basınç bazı kaynaklarda pito basıncı ve koçbaşı basıncı olarak da adlandırılır.^[3]

Pito tüpü hava araçlarında pito-statik sistemin bir parçasıdır. Pito tüpünden gelen toplam basınç sistemdeki hassas diyaframın genişlemesine neden olur. Statik deliklerden gelen statik basınç ise diyaframın statik basınç oranında daralmasını sağlar. Bu iki hareketin bileşkesi dinamik basıncı verir ve bu bilgi sürat saatindeki skalaya yansıtılır.

Formülize edilirse:

Toplam basınç (pt)= Statik basınç (ps) + Dinamik basınç (1/2 rho V2)

${\displaystyle p_{t}=p_{s}+\left({\frac {\rho V^{2}}{2}}\right)}$

Buradan hız çekilir:

${\displaystyle V={\sqrt {\frac {2(p_{t}-p_{s})}{\rho }}}}$

Kaynakça

• Pooley, Dorothy, ve David Robson. The Air Pilot's Manual 4: The Aeroplane Technical. 5nci baskı. Cranfield. Pooley's Air Pilot Publishing, 2009.

1. Heliport İşletme Talimatı. Uçuş ve yer emniyeti. Madde 14. Sağlık Bakanlığı.
2. Air France kazası ön raporundan notlar Savunma sanayi.net
3. Pooley 253
4. Pooley 259
5. Effects of blockages on the pitot system Craig, P. (2000) The Killing Zone: How and Why Pilots Die. McGraw-Hill Professional Publishing. ISBN 007136269X