Pratitya-samutpada
Pratītyasamutpāda (Sanskrit: प्रतीत्यसमुत्पाद; Pali: paticcasamuppāda; Tibetçe: rten.cing.'brel.bar.'byung.ba; Çince: 緣起) öğretisi, Budist metafiziğin önemli bir parçasıdır. Tüm olguların, bir karşılıklı bağımlılık ilişkisi içinde, neden ve etkiler ağından ortaya çıktığını ifade eder. “Bağımlı köken”, “birbirine bağımlı kaynaklanma”, “koşullu oluşma” ya da “durumsallık” olarak çevirmek mümkündür.
Pratītyasamutpāda kavramının en çok bilinen uygulaması, ızdırap ve yenidendoğum döngüsünü (Samsara) ayrıntılı olarak anlatan Oniki Nidānalar (Pali dilindeki "neden, temel, kaynak veya orijin" anlamındaki nidānadan) şemasıdır.[1]
Oniki Nidānalar her biri bir sonrakine yol açacak şekilde birbirini takip eden nitelikler/koşullar arasında bir nedensellik ilişkisi tanımlar:
- Avidyā: cahillik, özellikle de ruhani olanı[2]
- Saṃskāralar: kelime anlamıyla biçimlenmeler, Karma’ya atfen açıklanmıştır.
- Vijñāna: bilinç, özellikle de ayrımcı bilinç[3]
- Nāmarūpa: kelime anlamı olarak isim ve biçim, zihin ve beden kastediliyor[4]
- Ṣaḍāyatana: altı duyu merkezi: göz, kulak, burun, dil, beden ve zihin-organ
- Sparśa: farklı yerlerde iletişim, izlenim, uyarı (bir duyu nesnesi tarafından) olarak çevrilir
- Vedanā: genellikle duygu olarak çevrilir: buradaki "hazcı" bir anlamdadır, örn. bir şeyin hoşa gidip gitmemesi, veya nötr olması
- Tṛṣṇā: kelime anlamı olarak susuzluk, ancak Budizmde hemen her zaman arzuya işaret eder
- Upādāna: tutunma veya bağlanma; kelime aynı zamanda yenidendoğum döngüsünü besleyen yakıt anlamına da gelir
- Bhava: kelime anlamıyla olma (varoluş) veya dönüşme. (Theravada bunun iki anlamı olduğunu açıklar: yeni bir varoluşu üreten karma, ve varoluşun kendisi.[5])
- Jāti: kelime anlamıya doğum, ancak yaşamın kavramsal olarak başladığı anlaşılır [6]
- Jarāmaraṇa (yaşlılık ve ölüm) ve bununla birlikte śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsa (yas, matem, acı, üzüntü ve ızdırap)
Duyarlı varlıklar samsara boyunca, Nirvana’ya ulaşarak kendilerini bu ızdıraptan kurtarana değin sürekli acı çekerler. İlk Nidana’nın, cahilliğin ortadan kaldırılması, diğerlerinin de ortadan kalkmasını sağlayacaktır.
Notlar
- ↑ Bu 12 nidana şeması, örneğin, Samyutta Nikaya'nın 12. bölümü, Nidana Vaggada pek çok yerde bulunabilir (bkn. SN 12.2, Thanissaro, 1997a). "dünyevi bağımlı köken" olarak adlandırabileceğimiz "uygulamalar" arasında DN 15’teki dokuz-nidana şeması (bkn. Thanissaro, 1997b) ve Samyutta Nikaya 12.65’teki on-nidana şeması sayılabilir (bnk. Thanissaro, 1997c). "Transandantal bağımlı köken" (yine 12 nidanalarla ilgili olarak) adlandırılan olgu SN 12.23’de tanımlanmıştır (bkn. Bodhi, 1995). Ek olarak, DN 15 kişiler arasında ızdıraba sürükleyen bir onbir-nidana şemasından bahseder ("sopaların ve bıçakların ele alınması; çatışmalar, kavgalar ve tartışmalar; suçlamalar, ayrılıkçı konuşma ve yalanlar").
- ↑ Harvey, Introduction to Buddhism, s. 56
- ↑ Harvey, Introduction to Buddhism, s. 57
- ↑ Harvey, Introduction to Buddhism, s. 58
- ↑ Harvey, Introduction to Buddhism, s. 59
- ↑ Harvey, Introduction to Buddhism, s. 60