Rusçuklu Ali Fethi Efendi
Ruscuklu Osman Beyzade Mehmet Ali Fethi Efendi, (d. 1809, Rusçuk – 1857, İstanbul) Osmanlı bilim adamı, öğretmen, kütüphaneci, mutasavvıf, çevirmen, şair.
19. yüzyılda yaşamış ve devrinin önemli ilim adamları arasında yer almış bir kişidir. Muallimlik, müderrislik, kadılık yapmış; Encümen-i Daniş üyeliğine seçilmiştir. Kütüphaneciliği ve jeoloji alanındaki çalışmaları ile tanınır. Çoğunluğu İslami konularda, bir kısmı jeoloji ve felsefe alanında olmak üzere çevirileri vardır.
Yaşamı
1809’da Rusçuk’ta dünyaya geldi. Genç yaşta öğrenim için Edirne’ye gitti. 1824’te İstanbul’a giderek öğrenimine devam etti. 1830’da Rusçuk’a döndü. 1836’da tekrar İstanbul’a dönen Ali Fethi Efendi, müderrislik yaptı. Tasavvuf eğitimini Kuşadalı Şeyh İbrahim Efendi’nin yanında yaptı. Halvetiye tarikatının Şabaniye kolunun “İbrâhimiye” veya “Kuşadaviyye” denilen alt kolunun kurucusu olan Şeyh İbrahim Efendi’nin dört halifesinde biri oldu[1].
1840 yılında Mekteb-i Maarif-i Adliye muallimi olarak görev yapmaya başladı ve bu görevi 8 yıl sürdürdükten sonra istifa etti. 3 sene boyunca Fatih Camii’nde tefsir dersleri verdi.
Devrinin önemli ilim adamları arasında kabul edilen Ali Fethi Efendi, 1851’de Meclis-i Maarif, ertesi yıl Encümen-i Daniş üyesi olarak görevlendirildi.
Encümen-i Daniş üyesi seçilmesine şükran ifadesi olarak tercüme ettiği “İlm-i Tabakâtü’l-Arz” isimli eser Türkiye’de basılmış ilk jeoloji kitabı olma özelliğini taşır. Eserin tam adı “Küre-i Arzın Evvel ve Ahirinden ve bi'l-cümle Mevâdd-ı Dâhiliye ve Hâriciyyesindne Bahs ü Beyan Eden İlm-i Tabakaâtü'l-Arz”'dır[1]. Fransız yer bilimci Elie De Beaumont’un bir eserinin çevirisidir. Jeoloji teriminin ilk kez kullanıldığı bu eser, yirmi beş sene jeoloji derslerinde kullanıldı[1]
Maarif Nezareti’ne bağlı vakıf kütüphanelerindeki kitapların incelenmesi, isimlerinin ve hangi bilim dalı ile ilgili olduklarının tespit edilmesi görevini tek başına üstlendi. Böylece Türkiye’de kütüphanelere dair yapılan katalog çalışmalarının ilkini gerçekleştirdi. 4,5 yıl çalışarak “el-Âsârü'l-âliyye fî Hazâini'l-Kütübi'l-Osmaâniyye” adlı eserini tamamladı. Bu çalışmada İstanbul’da bulunan 47 kütüphanedeki eserleri sistematik bir tasnife soktu. Hazırladığı fihristin ilk cildini tamamlayıp padişaha sunduğunda tekrar terfi ettirildi ve kısa bir süre sonra Halep mollası olarak atandı.
“Fethî” ve “Alî” mahlaslarıyla şiirler yazmış olan Ruscçuklu, şiirdeki iddiasını manzum ve mensur bir eser olan “Hilye-i Sultani” ‘deki manzumelerinde ortaya koyar[1]. 1840’tan itibaren 34 ayda yazdığı bu eseri padişah Sultan Abdülmecit’e sunmuştur.
1857’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Mezarı, Eyüp’teki Mihrişah Valide Sultan Türbesi haziresindedir.
Eserleri
- İlm-i Tabakâtü’l-Arz
- Terceme-i Kelâm-ı Erbaîn-i Hazret-i Ali el-Murtazavî (1859)
- Terceme-i Nesâyih-i Eflâtun-ı İlâhî (1863)
- Hilye-i Sultani
- el-Âsârü'l-âliyye fî Hazâini'l-Kütübi'l-Osmaâniyye
- Risâle-i Sermâye-i Necât li-Kesbi Merâbihü'd-derecât
- Hayrü'l-hasen fî şerhi'l müsteşâri'l-mü temen
- Risâle-i Feyz-i Fezâil ve Nûr-ı Nevâfil