Rusya Müslümanları İttifakı

Rusya, 1905’te millet meclisi olan Duma’da Türklere de temsil hakkı verilmişti. Rusya’da yaşayan Müslüman Türkler bu haktan en üst seviyede yararlanmak için çalışmışlar ve çok sayıda temsilciyi Duma'ya sokmayı başarmışlardır.

1905’te İsmail Gaspıralı, Topçubaşı Ali Merdan Bey ve Yusuf Akçura, Rusya Müslümanları İttifakı'nı kurdular. Savundukları ilkelerin başında "Vicdan hürriyeti, bütün Rusya vatandaşları arasında hukukta eşitlik, kültür sahasında millî gelişmeye kanunen müsaade" edilmesi geliyordu.

“1906 yılı Ocak ayında Sankt Peterburg'da toplanan ikinci kongre, "İttifak"ın nizamnamesini müzakere ve kabul etmiş, aynı yılın Ağustos’unda Topçubaşı Ali Merdan Bey'in riyasetinde ve Gaspıralı İsmail Bey, Akçuraoğlu Yusuf Bey, Sadri Maksudî (Arsal) Bey, Fatih Kerimi Bey ve diğerlerinin iştiraki ile Nijini-Novgorod'da toplanan üçüncü kongre "İttifak"ın programını kabul ve Ali Merdan Bey'in riyasetinde merkez komitesi tesbit etmiştir”.

(H. Baykara, Azerbaycan istiklâl Mücadelesi Tarihi, İstanbul, 1975, s. 143-158.)

Bu kongrede Gaspıralı İsmail Bey, dil birliği hakkında tezini sunmuş ve bu teklif alkışlarla ve oybirliği ile kabul edilmiştir.