Elmina Kalesi

Elmina Kalesi 2003 yılında

Elmina Kalesi, 1482 yılında Portekizliler tarafından São Jorge da Mina Kalesi olarak yapılmıştır. Bugün Gana sınırları içindeki Elmina kentinde yer alır. Portekiz coğrafi keşifleri kapsamında Gine’de kurulan bu kale bölgede Portekizliler tarafından inşa edilen ilk ticari üstür. Kale daha sonraları Atlantik köle ticaretinde önemli bir durak olacaktır. Kale ve civarı 1637 yılında Hollandalılar tarafından ele geçirilmiştir. Köle ticareti bölgenin 1871 yılında İngiltere denetimine geçinceye kadar sürmüş, 1957 yılında bölgenin İngiltere’den bağımsızlığını kazanmasıyla beraber günümüzdeki Gana sınırları içerisinde yer almıştır. Bugün önemli bir tarihi yer olan kale, çeşitli tarihi filmlerde kullanılmaktadır. Kale UNESCO tarafından Dünya Mirası listesine de dahil edilmiştir.

Portekizlilerden önce

Elmina dolaylarında 15. yüzyılda yaşayan yerli halk muhtemelen Fanteler idi. Bu halkın atalarının Akdeniz ve Ortadoğu ile altın ticareti yapan madenci ve savaşçı bir kavim olduğu düşünülmektedir. Batı Afrika kıyılarındaki yerel halk çok sayıda birbiriyle akraba krallıklara bölünmüştü. Krallıklarda aile çok önemliydi ve ailenin önde gelenlerinin ortak kararıyla kral seçilirdi. Elmina’nın da bulunduğu sahilde yirmiyi aşkın krallığın bulunduğu biliniyor. Elmina iki ayrı Fante krallığı olan Fetu ve Eguafo arasında kalıyordu. Krallıklar arasında rekabet yaşansa da krallıklar birbiriyle iyi geçiniyorlardı. Krallıklar arasında ticaret önemli bir can damarıydı. Kuzeydeki Sudan imparatorluğu ile de ticari ilişkileri bulunuyordu. Batı Afrikalıların dünyanın diğer bölgeleriyle ticaret ilişkileri gelişkindi. Ticareti yapılan mallar arasında değerli metaller, ikona şeklindeki sanat eserleri, tarımsal ürünler sayılabilir. 1471 yılında Portekizliler bölgeye geldiklerinde belki oraya gelen ilk Avrupalılardı ancak bölgeye gelen ilk yabancılar değillerdi.

Portekizlilerin gelişi

Portekizliler Altın Sahilleri olarak bilinecek olan sahillere geldiğinde 1471 yılıydı. Portekiz kralı Gemici Henrique Afrika kıyılarına ilk coğrafi seferleri düzenlediğinde 1418 yılıydı. Portekiz coğrafi keşiflerinin amaçları arasında Afrika kıtasının verimli toprakları, zengin altın kaynakları ve fildişi geliyordu. Ayrıca Arap tüccarlara bağlı kalmaksızın doğrudan doğruya Hindistan ile ticaret yapabilmek için Asya’ya açılan bir deniz yolu bulmaya çalışmaktaydılar. Ayrıca Afrika’da hüküm sürdürdüğüne inanılan efsanevi kral Rahip John’un ülkesine ulaşmaya çalışıyorlardı.

Bu gerekçelerle Gine’de başlatılan ticari ilişkiler geliştirilecek ve Afrika sahilleri boyunca yayılacaktır. Afrika kıyılarının elli yılı aşkın süre boyunca incelenmesi sonucunda Portekizli kaşifler V. Afonso döneminde Elmina’ya 1471 yılında ulaşırlar. Gine’deki ticaret Portekizli tüccar Fernão Gomes’in sorumluluğuna verilir. Gomes Elmina’ya ulaştığında yerel halkla Arap tacirler arasında yoğun bir altın ticareti olduğunu görür. Kendi ticaret üssünü olştran Gomes’in kurduğu yerleşim yerine A Mina (Maden) denir.

Kalenin inşası

Kalenin 1688 yılına ait resmi

Elmina ile Portekiz arasında ticaret artarak sürer ve 1481 yılında yeni tahta çıkmış olan kral II. João ticareti korumak için bir kale yapmaya karar verir. Elmina’ya sahip çıkarak bütün inşaat malzemelerini 10 karavela ve iki yük gemisiyle gönderir. Kale inşaatı için gerekli tüm malzemelerin yanı sıra 600 asker de gönderilecektir. 11 Aralık 1481 günü Diogo de Azambuja komutasında yola çıkan donanma 19 Ocak 1482’de Elmina’ya ulaşır^[1]. Karaya ayak basmasıyla beraber Azambuja oradaki Portekizliler arcılığıyla yerel kral Kwamin Ansa ile bir görüşme ayarlar. Krallı kale inşaatının olumlu yönlerini anlatarak ikna eder. Kwamin Ansa ise uyumlu gözükmesine rağmen ülkesine kalıcıolarak gelen yabancılardan bıkmıştır. Ancak Portekizliler kalıcı olmakta kararlıdır. Kralın sonunda onay vermekten başka çaresi kalmayacaktır.

Portekizliler kale inşaatına başladıklarında çevredeki evleri yıkmak zorunda kalacaklardı.Ayrıca yerel halk tarafından kutsal sayılan taş madeninin işletilmek istenemsi Portekizlilere ilk saldırıların düzenlenmesine yol açar. İnşaat sırasında uzlaşmalar yaşansa da Portekizliler yerel halkın saldırıların köyleri yakarak cevap vermeye başlar. Ancak Portekizli inşaatçılar tüm malzemeyi beraberlerinde getirdikleri için çok kısa sürede inşaatı tamamlamayı başarırlar. Yerel direnişe rağmen kale tamamlanacaktır.

Kalenin etkileri

Kale, Sahra Çölünün güneyinde inşa edilen ilk kapsamlı kale kompleksidir. Kalenin tamamlanmasıyla beraber Elmina bir şhir görünümüne bürünecektir. Kentin valisi olarak Azambuja atanacak, Portekiz kralı II. João da ünvanlarına Gine kralı sıfatını ekleyecektir. 16.yüzyılda altın ticaretinin zirvede olduğu dönemde buradan her yıl 24 bin ons Portekiz’e ihraç edilecektir^[2].

Avrupalıların kıtada kalıcılığının da simgesi konumuna gelen kalenin Afrikalıların hayatına etkisi de büyük olmuştur. Portekizlilerin kışkırtmasıyla Elmina halkı çevre krallıklardan bağımsızlığını ilan etmiş ve diğer kavimlere karşı koruma sağlamıştı. Eğer altın ticaretine Portekiz denetiminin dışında bir krallık kalkışırsa Portekizliler bu krallığa saldırıyordu. Afrika krallıkları arasında rekabet artarak savaşlara yol açacak ve Portekiz müttefiki kavimler özellikle ateşli silahlar edinerek düşmanları üzerinde kolayca hakimiyet kuracaklardır.

Avrupalılarla ticaret kıyılarda yaşayan Afrikalıların Avrupa’da üretilen ürünlere ulaşmasını kolaylaştırmış ancak iç bölgelerdeki Afrikalılarla temaslarını kopartmıştır. Elmina nüfusu Portekizlilerle ticaret yapmak isteyen insanların akınıyla artmış, Portekiz ise Batı Afrika’da altın ticaret tekelini ele geçirmiştir.

Atlantik köle ticareti

17.yüzyıla gelindiğinde Batı Afrikadaki ticaret köle ticaretinde yoğunlaşmıştır. Elmina Kalesi Atlantik köle ticaretinde önemli bir rol oynayacaktır. Kale, Afrikalı krallar ve kabile şefleri tarafından Portekizlilerle alışveriş yapmak üzere getirilen köleler için bir depo görevi görmeye başlar. Kıtanın iç bölgelerinden kıyılardaki Afrikalı köle yakalayıcı kabileler tarafından ele geçirilen köleler Portekizlilere tekstil ürünleri ve at karşılığında satılırdı. Köleler kendilerini Amerika kıtasındaki Portekiz sömürgelerine götürecek köle gemilerine bindirilinceye kadar kalede tutulurlardı.

Portekiz sonrası dönem

Kale 1637 yılında Hollandalıların eline geçecek ve Hollanda Altın Sahili kolonisinin başkenti olacaktır. hollanda egemenliğindeyken kalenin iç bölgelerden saldırıya uğramasına Koenraadsburg adı verilen karşı daha küçük bir kale daha inşa edilecektir. Hollandalılar da 1814 yılında yasadışı ilan edilene dek köle ticaretine devam edecektir. Kale 1871 yılında İngiltere’ye devredilecektir. Gana’nın bağımsızlığından sonra ise kale Gana topraklarında kalacaktır.

Restorasyon

Kale 1990’lı yıllarda Gana hükümeti tarafından geniş çaplı bir restorasyon süreci başlatılmıştır, çalışmalar günümüzde de sürmektedir. 2006 yılına gelindiğinde kalenin giriş kapısındaki köprünün restorasyonu tamamlanmıştır.

Kaynakça

1. Bazı tarihçilere göre Kristof Kolomb da bu donanmayla beraber Altın Sahiline gelmiştir.
2. O dönemde dünyada üretilen altının onda birine karşılık gelmektedir.

Konuyla ilgili yazılan eserler

• Andrea, Alfred J and James H. Overfield. “African Colonialism,” The Human Record: Sources of Global History, Fifth Edition, Volume 2. Houghton Mifflin Company: Boston, 2005.
• Bruner, Edward M. "Tourism in Ghana: The representation of slavery and the return of the Black Diaspora." American Anthropologist 98 (2): 290-304.
• Claridge, Walton W. A History of the Gold Coast and Ashanti, Second Edition. Frank Cass & Co. Ltd.: London, 1964.
• Daaku, Kwame Yeboa. Trade & Politics on the Gold Coast 1600-1720. Oxford University Press: London, 1970.
• DeCorse, Christopher R. An Archaeology of Elmina: Africans and Europeans on the Gold Coast, 1400-1900. Smithsonian Institution Press: Washington, 2001
• Doortmont, Michel R.; Jinna Smit (2007). Sources for the mutual history of Ghana and the Netherlands. An annotated guide to the Dutch archives relating to Ghana and West Africa in the Nationaal Archief, 1593-1960s. Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-15850-4.
• Hair, P.E.H. The founding of the Castelo de São Jorge da Mina: an analysis of the sources. Madison: University of Wisconsin, African Studies Program, 1994. ISBN 0-942615-21-2
• Pacheco, Duarte. Esmeraldo de situ orbis, c. 1505-1508.

Koordinatlar: 5°04′59″K 1°20′53″B / 5.083°N 1.348°W