Somun (teknik)
Somun, cıvata veya saplama ile beraber kullanılan, ana sökülebilir bağlantı elemanlarından biridir. Temel olarak, ortasında kılavuz çekilmiş (vida açılmış) bir delik olan basit bir parçadır.
İki bağlantı elemanı (cıvata-somun veya saplama-somun), vida dişleri arasındaki sürtünme kuvvetinin etkisiyle birbirlerine tutunurlar. Ayrıca cıvatanın ve somunun birleştirilen parçalara oturan yüzeylerinde de cıvata ve somunu "kilitleyen" birer sürtünme kuvveti mevcuttur. Bağlantının, ortamdaki titreşim ile bir süre sonra gevşeyerek sökülmemesi için somun/cıvata uygun tork ile sıkılarak cıvatanın/saplamanın hafifçe uzaması ve birleştirilen parçaların da hafifçe sıkışması, bu sayede cıvatanın ve birleştirilen parçaların birer yay gibi davranarak titreşim esnasında vida dişleri ve parça-bağlantı elemanı arasındaki sürtünme kuvvetlerinin "hiçbir zaman" sıfırlanamaması sağlanır. Zira bu sürtünme kuvvetlerinin sıfırlanması, bağlantı elemanlarının gevşemesine ve sökülmesine sebep olur.
Somun dişleri, kullanıldığı standarda göre metrik veya inç ölçülerinde olabilir. Ağırlıklı olarak çelikten yapılırlar. Dayanımlarına göre, örneğin 4, 6 veya 8 gibi sayılarla sınıflandırılırlar. Bu sayılar, somuna uygulanabilecek maksiumum gerilimin 1/10'unu gösterirler. Örnek olarak; 6 kalite bir somuna uygulanabilecek maksimum gerilim 60 kg/mm² 'dir.
Anahtar ağız tipleri genellikle altıköşe veya kare olabildiği gibi farklı kullanım alanları için kelebek, T, kaynak tipi, vb. tip somunlar da bulunmaktadır.
Temel somun çeşitleri
- 6 Kalite Metrik Somunlar (Din 934)
- 8 Kalite Metrik Somunlar (Din 934)
- 10 Kalite Yüksek Dayanım Metrik Somunlar (Din 934)
- Metrik İnce Diş Somunlar
- UNF-UNC Çelik Somunlar (ASA-B)
- Ağaç Somun
- Altı Köşe Kesme Somunlar
- Fiberli Somunlar (Din 985)
- Kilitlemeli Somunlar (Din 980V)
- Flanşlı Somun (Din 6923)
- Kaynak Somunlar (Din 928-929)
- Kelebek Somunlar
- Kör Somunlar (din 758-898)
- == Standart metrik altıköşe somun ölçüleri ==**
| Anma Çapı delik d (mm) |
Diş adımı p (mm) |
Anahtar ağzı s (mm) |
Köşe mesafesi e (mm) |
Yükseklik m (mm) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ana ölçü | Ara ölçü | kalın | ince | Altıköşe somun | Kontra somun | Fiberli somun | ||
| 1 | 0.25 | |||||||
| 1.2 | 0.25 | |||||||
| 1.4 | 0.3 | |||||||
| 1.6 | 0.35 | |||||||
| 1.8 | 0.35 | |||||||
| 2 | 0.4 | 4 | 1.6 | 1.2 | - | |||
| 2.5 | 0.45 | 5 | 2 | 1.6 | - | |||
| 3 | 0.5 | 5.5 | 6.4 | 2.4 | 1.8 | 4 | ||
| 3.5 | 0.6 | |||||||
| 4 | 0.7 | 7 | 8.1 | 3.2 | 2.2 | 5 | ||
| 5 | 0.8 | 8 | 9.2 | 4 | 2.7 | 5 | ||
| 6 | 1 | 0.75 | 10 | 11.5 | 5 | 3.2 | 6 | |
| 7 | 1 | 11 | 5.5 | 3.5 | - | |||
| 8 | 1.25 | 1 | 13 | 15 | 6.5 | 4 | 8 | |
| 10 | 1.5 | 1.25 or 1 | 17 | 19.6 | 8 | 5 | 10 | |
| 12 | 1.75 | 1.5 or 1.25 | 19 | 22.1 | 10 | 6 | 12 | |
| 14 | 2 | 1.5 | 22 | 11 | 7 | 14 | ||
| 16 | 2 | 1.5 | 24 | 27.7 | 13 | 8 | 16 | |
| 18 | 2.5 | 2 or 1.5 | 27 | 15 | 9 | 18.5 | ||
| 20 | 2.5 | 2 or 1.5 | 30 | 34.6 | 16 | 10 | 20 | |
| 22 | 2.5 | 2 or 1.5 | ||||||
| 24 | 3 | 2 | 36 | 41.6 | 19 | |||
| 27 | 3 | 2 | ||||||
| 30 | 3.5 | 2 | 46 | 53.1 | 24 | |||
| 33 | 3.5 | 2 | ||||||
| 36 | 4 | 3 | 55 | 63.5 | 29 | |||
| 39 | 4 | 3 | ||||||
| 42 | 4.5 | 3 | ||||||
| 45 | 4.5 | 3 | ||||||
| 48 | 5 | 3 | ||||||
| 52 | 5 | 4 | ||||||
| 56 | 5.5 | 4 | ||||||
| 60 | 5.5 | 4 | ||||||
| 64 | 6 | 4 | ||||||