Iraq Petroleum Company
The Iraq Petroleum Company (kısaca IPC, Türkçesi: Irak Petrol Şirketi), 1912'de Turkish Petroleum Company (kısaca TPC) adıyla kurulan, 1929'da, Iraq Petroleum Company adını alan petrol şirketi.
Turkish Petroleum Company, 1912'de, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde kalan Irak'ta petrol aramaları için kuruldu. Şirketin sahipleri Avrupalı büyük petrol şirketleri olan Turkish Petroleum Company'nin amacı ortakların arasındaki çekişmeyi engelleyip, diğer imtiyaz sahibi olmaya çalışanlara üstünlük sağlamaktı. Turkish Petroleum Company'nin kuruluşunun arkasındaki beyin Ermeni işadamı Kalust Sarkis Gülbenkyan idi. 1914'e kadar şirketin %50 hissesi Britanya kontrolündeki Anglo-Persian Oil Company'nin elindeydi, geriye kalan hisseler % 25'er dilimler olarak Royal Dutch Shell ve Deutsche Bank. Gülbenkyan da Anglo-Persian Oil Company ve Royal Dutch Shell içindeki %2.5'lik paylarıyla TPC'ye de ortaktı. 1914'te patlak veren I. Dünya Savaşı nedeniyle iş yapamadı.
I. Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisi ve parçalanmasıyla, TPC'nin hissedar yapısı, Arap nüfusun çoğunlukta olduğu bölgerinin geleceğinin belirlendiği San Remo Konferansı'nın (1920) en önemli konularından biri oldu. Dünya savaşı büyük güçlerin kendi petrol kaynaklarına sahip olmalarının ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarmıştı. Savaştan yenilgiyle çıkan Almanya'nın hisselerini Fransa aldı. Amerika Brleşik Devletleri uzun görüşmeler sonucunda Türkiye Petrol Şirketi’nin yüzde 20’sini aldı. Neticede ABD, Britanya, Fransa ve Shell yüzde 23.75’er hisse aldılar. Yüzde 5 ise Gülbenkyan’a aitti.[1]
1925'te TPC ile yeni kurulan Irak devleti arasında bir antlaşma imzalandı. Ekim 1927'de Kerkük yakınlarındaki petrol bulunmasıyla TPC'nin ortaklık yapısı yeniden değişti; 1929'da, Anglo-Persian (bugün British Petroleum, BP), Royal Dutch Shell, Standard Oil (New Jersey), Socony-Vacuum, Gulf Oil, Compagnie Française des Pétroles, CFP (bugün Total S.A.) ve Kalust Sarkis Gülbenkyan'ın katılımıyla Iraq Petroleum Company adını.
Üç ABD şirketi (Standard Oil, Socony-Vacuum ve Gulf Oil), başlangıçta Near East Development Corporation (NEDC) adıyla birleşti. 1934'te, Gulf Oil gruptan çekildi. IPC, bu tarihten II. Dünya Savaşı'na kadar, hemen hemen eski Osmanlı İmparatorluğu topraklarına karşılık gelen sınırlar içinde yer alan ve 1928'de Red Line Agreement (Kızıl Hat Antlaşması) hükümleriyle kabul edilen petrol bölgeleriyle ilgili ayrıcalıklar nedeniyle grup şirketlerinin rekabet etmelerini önlemeye çalıştı. II. Dünya Savaşı sırasında anglosakson grubun Fransız petrol şirketi CFP ile Gülbenkyan'ı düşman sayması nedeniyle bu siyaset terk edildi. Savaş sona erince, Arabian American Oil Company'ye (ARAMCO) katılmak isteyen Standard Oil ve Socony-Vacuum, IPC'nin kurallarından sıyrılmak amacıyla Red Line Agreement'ın geçersizliğini ve bu anlaşmanın yapısının, ABD'nin tröstleşme karşıtı yasalarını çiğnediğini ileri sürdüler. 1948'de, Irak Petrol Şirketi'ni oluşturan şirketler, Ortadoğu petrollerini tek başlarına araştırma ve işletme düşüncesiyle gruptan ayrıldılar, IPC ise, üye şirketlerin petrol paylarının dağıtımcılığı rolünü sürdürdü.
1972'de Irak Petrol Şirketi'nin sermayesi Royal Dutch Shell (% 23.75), CFP (% 23.75), BP (& 23.75), Near East Development Corporation (% 23.75) ve Participation and Exploration Corporation (% 5) arasında paylaştırıldı. Irak yönetimi, 1 haziran 1972'de IPC'nin tüm tesislerini millileştirme kararı aldı. Grubun tüm hak ve gelirleri devlete devredildi, yani Irak Ulusal Petrol Şirketi'nin yönetimine bırakıldı.