Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması

Atatürk Devrimleri

Siyaset Saltanatın Kaldırılması Cumhuriyetin İlanı Halifeliğin Kaldırılması Kadınlara Siyasal Haklarının Verilmesi Toplumsal Şapka İnkılâbı Tekke, Zâviye ve Türbelerin Kapatılması Soyadı Kanunu Lâkap ve Unvanların Kaldırılması Uluslararası Ölçülerin Kabulü Kıyafet İnkılâbı Eğitim ve kültür Öğretimin Birleştirilmesi Harf Devrimi Millet Mektepleri Türk Dil ve Türk Tarih Kurumlarının Kurulması Üniversite Öğreniminin Düzenlenmesi Güzel Sanatlarda Yenilikler Ekonomi Aşarın Kaldırılması Çiftçinin Özendirilmesi Toprak Reformu Örnek Çiftliklerin Kurulması Sanayi Teşvik Kanunu Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Hukuk Mecellenin Kaldırılması Medeni Kanunun Kabülü

Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkının Tanınması, 1930’larda, Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınların siyasi haklarını kazanması için gerekli yasaların çıkarılmasını ifade eder. Kadınların siyasi hayatta seçme ve seçilme hakkını elde etmesi; toplumsal hayatta gerçekleşen Atatürk Devrimleri’nden birisidir.

1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanınan kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık 1934’de Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı.

Belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı

Kadınların belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı 3 Nisan 1930'da Belediye Kanunu'nun kabul edilmesiyle tanındı.

Kadınların katıldığı ilk belediye seçimleri

Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim’in 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardır^[1]

Köy muhtarı seçme ve seçilme hakkı

Köy Kanunu'nun 20. Maddesinin değiştirilmesine dair 26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı kanunun çıkarılmasıyla; kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı tanındı.

İlk kadın muhtarın seçimi

Aydın'ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı oldu^[2].

Milletvekili seçme ve seçilme hakkı

Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923’te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi “Kadınlar Halk Fırkası”nı kurma isteğidir. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı^[3].

1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM genel kurulunda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastığından kadınlar siyasal haklar sağlayamadılar.^[4][4]

Gerekli yasal değişiklik 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanununda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık 1934’te Mecliste görüşüldü. Yapılan oylamada, 317 üyeli Meclis'te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edildi. Anayasanın 10. ve 11. Maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık 1934’de yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlendi^[4].

Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934’te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.

Kadınların katıldığı ilk genel seçimler

Türkiye'de kadınların katıldığı ilk genel seçimleri, 8 Şubat 1935 yılında yapılan TBMM 5. dönem seçimleridir. Bu seçimlerde 17 kadın milletvekili TBMM’ye girdi. 1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimnde emekli öğretmen Hatice Özgenel’in Çankırı milletvekili olarak seçilmesiyle meclisteki kadın milletvekili sayısı 18’e çıktı^[5].

Ayrıca bakınız

• Kadınların oy hakkının zaman çizelgesi

Dış bağlantılar

• 1580 sayılı Belediye Kanunu, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı web sitesi, Erişim tarihi:06.08.2011
• 442 Sayılı Köy Kanununun 20. ve 30. Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun, Mevzuat Bilgi Sistemi, Erişimi tarihi: 06.08.2011

Kaynakça

1. Kartal, Cemile Burcu. "Türkiye'de kadınların siyasal haklarını kazanma süreci ve 1930 belediye seçimler". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, 2005. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=wBmNpkQC9Nhi90NLW7E7-QkoXSJ4iXupU8_xJjRy1MaCzKVic-ImM0HgYUXBiqwt. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
2. "İşte Türkiye'nin ilk kadın muhtarı". Haber7.com sitesi 13 Ocak 2006. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160806164356/http://www.haber7.com/guncel/haber/132135-iste-turkiyenin-ilk-kadin-muhtari. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
3. Sarısakal, Baki. "Kadınlar Halk Fırkası". Bakisarisakal.com sitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304202210/http://www.bakisarisakal.com/KADINLAR%20HALK%20FIRKASI.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
4. Terzioğlu, Zübeyde. "Basına Göre Türk Kadınının Siyasi Hakları (1930-1935)". Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans tezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ePX_SaJ0b35Gq45swKG3lPCJVrg9IMiyasmIF8rUWHXLwKbd3K5z85fn7cWMd35-. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
5. Sezer, Ayten. "Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclis’teki Çalışmaları". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 10 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150710032356/http://www.atam.gov.tr:80/dergi/sayi-42/turkiyede-ilk-kadin-milletvekilleri-ve-meclisteki-calismalari. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016.