Uçuş kompüteri

Metal bir E6B'nin hesap yüzü (soldaki) ve rüzgar yüzü

Uçuş kompüteri,^[1][2][3] havacılıkta kullanılan, genellikle metal veya plastikten yapılmış, mekanik, dairesel bir hesap cetveli. Bazı ülkelerde E6B, CRP-5 gibi meşhur modellerin isimleri uçuş komputeri ile eşanlamlı olarak kullanılır. Başta ABD olmak üzere bazı ülkelerde whiz wheel (akıllı teker) ismi de aynı anlamda kullanılır. Çoğunlukla iç içe geçmiş kaydıraklı dairesel cetvellerden ve bunların ortasından geçen bir dikdörtgen karttan oluşur.

Uçuş kompüteri, adında bilgisayar (İngilizce: computer) sözcüğü geçmesine rağmen en basit tanımıyla gelişmiş bir abaküstür. Uçuş planlaması esnasında ve uçuşta ihtiyaç duyulan çeşitli dönüşüm ve hesaplamalarda pilotlar ve seyrüseferciler tarafından kullanılır.

Modelden modele değişmekle birlikte kompüter ile yapılabilecek işlemlerden bazıları şunlardır:

• Baş, hava sürati, rota (track), yer sürati, rüzgâr istikameti ve rüzgâr şiddeti bilgilerinden "bilinen dördünü" kullanarak "bilinmeyen ikisini" bulma.
• Özellikle inişte ve kalkışta karşılaşılan rüzgârın baş, kuyruk ve yan (cross) bileşenlerini bulma.
• Deviasyon ve varyasyon verilerini kullanarak manyetik baş, gerçek baş ve pusula başı dönüşümlerini yapma.
• Kilometre, mil, deniz mili, feet gibi uzunluk birimlerini birbirine çevirme.
• İngiliz galonu, Amerikan galonu, litre gibi hacim birimlerini birbirine çevirme.
• İçler dışlar çarpımı yaparak bölme ve çarpma işlemlerini gerçekleştirme.
• Belirli bir sürede gidilen mesafeyi veya tersini bulma.
• Celsius'u (C) fahrenhayta (F) çevirme (veya tersi).
• Sıcaklık ve irtifa bilgilerini girerek hava süratlerini birbirine çevirme.
• Yoğunluk irtifası hesaplama.

Uçuş kompüteri kullanarak rüzgar düzeltmesi miktarını ve yer süratini hesaplama.

Örnek hesaplamalar

Baş, rota, TAS, rüzgâr sapması ve yer sürati hesabı

Yandaki örnekte verilen bilgiler kullanılarak bilinmeyenler hesaplanır. Gerçek hava sürati (TAS):150, Rüzgâr:270/30KT, Arzu edilen rota 020°T'dir. Kompüter kullanılarak 009°T başta uçulması gerektiği (sola 11° rüzgar düzeltmesi verilmesi gerektiği) ve yer süratinin (GS) 158 KT olacağı bulunur. Bu bilgiler seyrüsefer planlamasında kullanılır.

Deniz mili, km dönüşümü

CRP-5 üzerinde nm-km dönüşümü

TAS hesaplama. Sürat penceresinde haricî hava sıcaklığı irtifa ile eşleştirilir. İç çemberdeki süratin (IAS veya CAS) karşısına gelen dış çemberdeki sürat TAS'tır (örnekte 100 KIAS=106,5 KTAS). IAS veya CAS uçak düşük süratlerde iken yakın değerlerde olacağı için bazen IAS-CAS dönüşümü ihmal edilir.

Kompüterin hesap yüzündeki döner çember (şekilde sarı) üzerindeki 10 rakamı (veya varsa şekildeki uzun kırmızı ok) deniz mili (nm) oku ile aynı hizaya getirilir. Kilometre (km) okunun altında 1852 rakamı olduğu görülecektir. Bu rakam 1 nm'nin 1,852 km olduğunu gösterir. Bu eşleştirmeden sonra en dıştaki hareketsiz çemberdeki rakamlar deniz mili, hareketli (şekilde sarı) çemberdeki rakamlar kilometredir.

Örneğin 60 nm'nin yaklaşık 110 km olduğu bilgisi veya 9,5 nm'nin yaklaşık 17,6 km olduğu cetvelden görülür. Kompüterde ondalık işareti olmadığı için, bu dönüşümler yapılırken akıldan sağlamalar yapılmalıdır.

Kaynakça

1. Pito statik sistemler 7nci Hava Kuvvet Komutanlığı
2. Uçuşta vertigo Havacıyız.com
3. Kompüter ve plotterler Pilotpazarı.com