Uygur Sorunu

Uygur Sorunu

Sincan-Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin'deki konumu
Tarih1960-günümüz
BölgeSincan Uygur Özerk Bölgesi,, Çin Halk Cumhuriyeti
SebepÇin'in Uygurlara karşı baskıcı politikası
Sonuçdevam ediyor
Taraflar
Çin Halk Cumhuriyeti Çin Halk Cumhuriyeti Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Doğu Türkistan Halk Devrimci Partisi (1969-1989)
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Doğu Türkistan Birleşik Devrimci Cephe (1969-1989)
Destekleyen:
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Sovyetler Birliği (1969-1989)
Moğolistan Moğolistan Halk Cumhuriyeti (1960-1989)

 Doğu Türkistan İslami Hareketi
Doğu Türkistan Bağımsızlık Hareketi
Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü (dağıldı)
Destekleyen:
Doğu Türkistan İstihbarat Merkezi
El Kaide
Pakistan Talibanı
Özbekistan İslami Hareketi[1]
Komutanlar ve liderler

Çin Halk Cumhuriyeti Xi Jinping
Çin Halk Cumhuriyeti Mao Zedong
Çin Halk Cumhuriyeti Deng Xiaoping
Çin Halk Cumhuriyeti Jiang Zemin

Çin Halk Cumhuriyeti Hu Jintao		 Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Yusupbek Mukhlisi Abdullah Mansur[2]
Hasan Mahsum †
Abdul Hak †
Abdul Shakoor al-Turkistani †

Uygur Sorunu, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 1960'lı yıllardan beri devam eden dini-etnik bir çatışmadır. Uygurlar eskiden Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulmuş olan Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Çin tarafından 1949 yılında ilhak edildiğini ve halen Çin işgali altında bulunduklarını iddia etmektelerdir. Ayrılıkçı hareketler, çeşitli milliyetçi ve İslamcı organizasyonlar tarafından örgütlenmektedirler.

Arka plan

1953 nüfus sayımına göre Doğu Türkistan'da nüfusun %75'ini Uygurlar, %6'sını ise Han Çinlileri oluşturmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde ise nüfusun %40.57 si Han Çinlisi, %45.21 i ise Uygurlardan oluşmaktadır.[3] Elli sene gibi kısa bir süre içerisinde bölgedeki bu demografik değişikliğin ana sebebi Çin tarafından bölgedeki Uygur nüfus oranını azaltmak ve Çinli oranını arttırmak için izlenen politikalar olmuştur.[4]

  Uygur çoğunluk
  Çinli çoğunluk
  Kazak çoğunluk

Soğuk Savaş dönemi (1960-1989)

Soğuk Savaş dönemindeki Çin-Sovyet ayrılığı, Uygur-Çin sorununu tırmandıran gelişmelerin fitilini ateşlemiştir. Sovyetler Birliği, bölgedeki Kazakları Çin'e karşı saldırılara girişmeleri için teşvik etmiştir. Bunun üzerine Çin ise Sincan-Sovyet sınırına Bingtuan milislerini yerleştirmiştir. 1960'lı yıllarda Sovyetler Birliği bölgedeki Kazak ve Uygurları Çin'e karşı kışkırtmıştır. Taşkent'ten Doğu Türkistan'a radyo yayınları yapmış ve Uygurları bağımsız bir devlet için teşvik etmeye çalışmıştır.[5] 1962 yılında 60,000 Kazak ve Uygur, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne kaçmak zorunda bırakılmıştır. Sovyetler Birliği'nin bu kaçaklardan ordu kurup, bu ordunun Çin'e karşı 'Kurtuluş Ordusu' adı altında savaşacağı söylentileri yayılmıştır.[6]

1979 yılında Sovyetler Afganistan'a girince, Çin Sovyetlerin Müslüman Afganlara karşı zulüm gerçekleştirdiği propagandası yayarak, Uygurları Sovyetlere karşı aksi görüşte etkilemeye çalışmıştır.[7] Bunun yanında Çin, Doğu Türkistan'a Çin göçünü sadece Uygurlara karşı teşvik etmemiş, aynı zamanda da Sovyet yayılmacılığına karşı da hayati bir önlem olarak görmüştür.[8]

Soğuk Savaş sonrası (1990-günümüz)

1997 yılının Ramazan ayında 30 Uygur'un öldürülmesi bölgede büyük gösterilere neden olmuştur. Çin medyası gösterileri isyan olarak nitelendirmiştir. Batı medyası ise gösterilerin barışçıl bir şekilde yapıldığını ifade etmiştir.[9] Gösteriler büyümüş ve Gulca Katliamı olarak nitelendirilen olaylar sırasında Çin Ordusu göstericilere ateş açmış yüz civarında insan hayatını kaybetmiştir.[10]

5 Ocak 2007'de Çin polisi Doğu Türkistan İslami Hareketi'nin kamplarını basmış ve 18 kişiyi öldürmüştür.[11] Bu olay 2008 yılındaki Uygur ayaklanmalarının fitilini ateşlemiştir. 2008 yılında radikal İslamcı Uygur örgütleri bölgedeki pek çok farklı noktada saldırılar düzenlemişlerdir.

Günümüze kadar aralıklarla çeşitli saldırılar devam etmektedir. Çinli yetkililer olayları terör saldırısı olarak nitelendirmektedir.[12] Batılı devletler ve Türkiye ise bölgedeki insan hakları ihlallerine sık sık değinmektedir.[13][14] Bunun yanında Çin'in Uygurlara yönelik baskıcı politikaları ise bölgedeki radikal hareketlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.

İnsan hakları ihlalleri

Çin uzun yıllardan beri bölgedeki Uygur ve Kazaklar başta olmak üzere Müslümanlara karşı pek çok insan hakları ihlali gerçekleştirmiş ve bu durum da insan hakları örgütlerince sık sık raporlara geçirilmiştir.[15]

Doğu Türkistan'da Uygurlara karşı pasaport verme zorlaştırılmaktadır. Bu durum en temel insan haklarından biri olan seyahat özgürlüğünün kısıtlanması olarak algılanmaktadır.[16]

Yasaya göre, Doğu Türkistan'da birlikte namaz kılmak, dini giysilerle iş yerlerine gitmek, kadınların başörtüsü takması ve kişinin İslam dini mensubu olduğunu gösteren diğer sembolleri kullanması suç sayılmaktadır.[17] Ayrıca öğrenciler ve devlet memurları için oruç tutmak da yasaklanmıştır[18]

Kaynakça

  1. ↑ "Beijing, Kunming, Urumqi and Guangzhou: The Changing Landscape of Anti-Chinese Jihadists". Jamestown Foundation. 23 May 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304061843/http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=42416&tx_ttnews%5BbackPid%5D=13&cHash=3537435877336eb86052d24d34622e98.
  2. ↑ MacLean, William (2013-11-23). "Islamist group calls Tiananmen attack 'jihadi operation': SITE". Reuters. http://www.reuters.com/article/2013/11/23/us-china-attack-claim-idUSBRE9AM0B520131123.
  3. ↑ http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/EWCWwp001.pdf
  4. ↑ http://www.usakanalist.com/detail.php?id=416
  5. ↑ http://www.oxuscom.com/sovinxj.htm
  6. ↑ Bovingdon 2010, ss. 141–142
  7. ↑ http://news.google.com/newspapers?nid=1946&dat=19810922&id=3oAxAAAAIBAJ&sjid=9KQFAAAAIBAJ&pg=5348,448513
  8. ↑ http://books.google.com.tr/books?id=jRhHphtBg-QC&pg=PA78&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  9. ↑ https://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA17/002/2007/en/dom-ASA170022007en.html
  10. ↑ http://www.ihh.org.tr/tr/main/news/0/5-subat-1997-gulca-katliami/2091
  11. ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6241073.stm
  12. ↑ http://turkish.china.com/news/china/543/20150115/257708.html
  13. ↑ http://www.mfa.gov.tr/no_-260_-2-agustos-2014_-sincan_da-meydana-gelen-olaylar-hk_.tr.mfa
  14. ↑ http://www.bbc.com/news/world-asia-china-29339178
  15. ↑ http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2009/02/090226_china_human_rights.shtml
  16. ↑ http://www.ihh.org.tr/tr/main/publications/rapor/4/dogu-turkistan-ozet-raporu/93
  17. ↑ http://www.sabah.com.tr/dunya/2015/01/01/dogu-turkistanda-uygulanan-zulum-resmiyet-kazandi
  18. ↑ .http://www.aljazeera.com.tr/haber/dogu-turkistanda-oruc-yasagi
This article is issued from Vikipedi - version of the 7/9/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.