Çarkıfelek (bitki)

Başlığın diğer anlamları için Çarkıfelek (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Başlığın diğer anlamları için Passiflora sayfasına bakınız.

Çarkıfelek
Çarkı andıran çiçeği (yukarıdaki P. × kewensis; aşağıdaki P. × belotii)
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae (Bitkiler) Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular) Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler) Takım: Malpighiales Familya: Passifloraceae (Çarkıfelekgillergiller) Cins: Passiflora L.
Türler
Metne bakınız.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Çarkıfelek (bitki) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Çarkıfelek (bitki) ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Passiflora caerulea türünün çarkı andıran çiçeği

Passiflora incarnata türünün çarkı andıran çiçeği

Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 500 kadar türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi.

At arabası (ya da değirmen) çarkını andıran çiçeklerinden dolayı Türkçede "çarkıfelek" (feleğin çarkı) adını almıştır. Farsçada ise saate benzerliğinden dolayı "saat" (ساعت) adı kullanılır.

Bazı türleri yenebilir meyveleri için tropikal bölgelerde ziraati yapılırken, bazıları da çiçeklerinden dolayı bahçe ve kameriye örtü bitkisi olarak kullanılır.

Besin olarak tüketimi

Yenebilir meyveleri olan türleri içinde çarkıfelek (P. edulis 'in meyvesi) başta olmak üzere P. ligularis, P. incarnata, P. quadrangularis, P. foetida, P.caerulea, P. tripartita var. mollissima P. tarminiana, P.laurifolia ve P. maliformis sayılabilir.

Meyvelerinin herhangi bir zararlı etkisi bulunmamakla birlikte, yenebilen meyvelere sahip bütün Passiflora türleri için günde 2 taneden fazla meyvelerinden yenmesi tavsiye edilmemektedir. Zira çok aşırı tüketimi uyku, halsizlik gibi sorunlara neden olabilmektedir. Bununla birlikte meyvelerinin tamamen olgunlaştıktan sonra yenilip toplanması tavsiye edilir; zira bitkinin yapraklarında bulunan siyanid glukosid maddesi meyvelerinde de bulunmaktadır. Ancak bu oran yapraklarındakinden düşüktür ve olgunlaşmış veya dalından düşmüş meyvelerde en düşük ve zararsız düzeydedir.

Bitkinin yaprakları stres ve endişeyi azaltıcı olduğu düşünülen çay yapımında kullanılsa da, yapraklarında bulunan siyanid glukosit maddesinin toksik ve zararlı etkisi sebebiyle az tüketilmesi gerekmektedir. Ayrıca hamile olanlarda,bebek emzirenlerde, 6 aydan küçük çocuklarda bu konuda çok fazla bir araştırma yapılmadığı için, etkileri bilinmediği için, yapraklarının hiç kullanılmaması meyvelerinin ise bu guruplar için mümkün olduğunca az tüketilmesi tavsiye edilir. Bunun dışında özellikle yapraklarının alkollü içecekler ve reçeteli sedatiflerle (sinirleri yatıştıran ilaçlarla) birlikte doktora danışmadan kullanılması tavsiye edilmez. Zira bitkinin bu ilaçlarla etkileşime geçip etkisini arttırıcı özelliği bulunmaktadır. Ayrıca bitkinin valeria ve kava bitkileri ile birlikte yapraklarının kullanılması halinde bu bitkilerin etkisini arttıracağı ve buna göre kullanılması gereği unutulmamalıdır.

Ayrıca passiflora capsularis gibi bazı türlerin meyvesi yenilmemekle bu konuda gözönünde tutulmalıdır.

Üretimi

Tohumdan veya çelikten çoğaltılması yapılır. Asma sülüğü gibi helezonik tutmaçlarla tutunarak hızlı büyür. Çoğu sıcak iklim bitkisidir. P. incarnata türü soğuğa en dayanıklı türlerden biri olarak kabul edilir.

Ekolojik Özellikleri

Sarmaşık balözü bezleri yardımıyla karıncaları kendine çekerek savunma saglar.^[1].

Seçme türler

Passiflora actinia Passiflora adenopoda Passiflora affinis Passiflora alata Passiflora amalocarpa Passiflora amethystina Passiflora anadenia Passiflora antioquiensis Passiflora aurantia Passiflora ×belotii Passiflora berteriana Passiflora bicornis Passiflora biflora Passiflora bilobata Passiflora bryonioides Passiflora caerulea Passiflora caeruleo-racemosa Passiflora capsularis Passiflora ciliata Passiflora cincinnata Passiflora coccinea Passiflora ×colvillii Passiflora edulis Passiflora filipes Passiflora foetida Passiflora gracilis Passiflora helleri Passiflora herbertiana Passiflora holosericea Passiflora incarnata

Passiflora karwinskii Passiflora laurifolia Passiflora ligularis Passiflora lutea Passiflora maliformis Passiflora manicata Passiflora mexicana Passiflora mixta Passiflora morifolia Passiflora mucronata Passiflora multiflora Passiflora murucuja Passiflora pallens Passiflora quadrangularis Passiflora racemosa Passiflora rubra Passiflora serratifolia Passiflora serrato-digitata Passiflora serratodigitata Passiflora sexflora Passiflora suberosa Passiflora subpeltata Passiflora tarminiana Passiflora tenuifila Passiflora tenuiloba Passiflora tripartita Passiflora tripartita var. mollissima Passiflora tuberosa Passiflora tulae Passiflora vitifolia Passiflora yucatanensis

Meyve galerisi

• 
  Passiflora edulis
• 
  Passiflora ligularis
• 
  Passiflora vitifolia
• 
  Passiflora quadrangularis
• 
  Passiflora caerulea
• 
  Passiflora maliformis
• 
  Passiflora foetida
• 
  Passiflora tripartita var. mollissima

Kaynaklar

Özellikle bitkinin tıbbi etkileri için bakınız.

• http://www.minddisorders.com/Ob-Ps/Passionflower.html
• http://www.gardenguides.com/130979-passiflora-remedies.html
• http://www.wisegeek.com/what-are-the-medicinal-uses-of-passiflora-incarnata.htm
• http://medicinalplants.us/passionflower-clinical-use-dosage
• http://www.ehow.com/info_8369978_passiflora-dangers.html

Kaynakça

1. "Karıncaların çarkıfelek sarmaşığı üzerindeki çiçek dışı balözü bezlerini savunmaları (video)". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309135751/https://vimeo.com/34593892. Erişim tarihi: 09 Ocak 2012. 

Dipnotlar