Bilimsel sınıflandırma
Bilimsel sınıflandırma veya biyolojik sınıflandırma, biyologların yaşayan veya soyu tükenmiş canlılara ait türleri nasıl gruplandıracaklarına veya kategorize edeceklerine dair bilimsel temelleri ortaya koyar. Modern sınıflandırma, Carolus Linnaeus'un, türlerin fiziksel özelliklerine göre sınıflandırılması sistemini temel alır. Bu sınıflandırma Linnaeus'dan beri Darwinci prensibin genel kuralları ışığında birçok düzenlemeye uğramıştır. Moleküler sınıflandırmanın, kullandığı DNA analizi yöntemi ile bu sınıflandırmanın birçok ilkesi de değişmiştir ve değişmeye devam etmektedir. Bilimsel sınıflandırma bir bilim olarak taksonomi veya sistematik ile ilişkilidir.
İlk sınıflandırma
Sınıflandırmanın tarihi m.ö dayanır. Eski Yunan bilginlerinden Hippocrates (Hipokrat) (MÖ 460-377), hayvan türlerini saymış olmakla beraber, çalışmasının takibeden bölümlerinde bunların sınıflandırılması için çaba sarfetmemiştir. Yaşam formlarının sınıflandırılmasına ait bilinen en eski çalışma, Yunan filozof Aristoteles (Aristo) (MÖ 354-291) tarafından yapılmıştır. Aristoteles yaptığı sınıflandırmada yaşam ortamlarını (hava, kara ve su) temel olarak almıştır.
Seville kadısı İbn-i Rüşd, 1172 yılında, Aristoteles'in kitabını de Anime (Hayvanlar) adıyla kısaltıp tercüme etmiştir. Bu kitap daha sonraları Mitchell the Scot tarafından latinceye çevrilmiştir.
Bilimsel sınıflandırmanın gelişmesinde, sonraki önemli değişiklik İsviçreli profesör Conrad Gesner (1516-1565) tarafından yapılmıştır. Gesner'in çalışmaları aynı zamanda, yaşam alanında bilinen en eski derlemelerdir. Gesner'in 1558 yılındaki biyolojik gözlemleriyle bilim dünyasına sağladığı katkılar, ölümünden ancak 58 yıl sonra basılabilmiştir. Ulisse Aldrovandi'nin 1602 yılında yayımlanan araştırmaları, böceklerin sınıflandırılmasına dair ilk denemelerdir.
Yeni Dünya (Amerika)'nın bir bölümünün keşfedilmesi hayvan yaşamının yeni keşfedilen formlarına ait örnekler verilmesine ve tanımlamalar yapılmasına neden olmuştur. 16. yüzyılın sonları ve 17. yüzyılın başları, hayvanlar üzerine dikkatli araştırmaların yapılmaya başladığı dönemdir. Bu çalışmalar öncelikle ailesel türlere yönelmiştir. Böylece organların benzerliği ile başlayan sınıflandırma yavaş yavaş gelişerek anatomik temellere dayandırılmaya başlanmıştır. Girolamo Fabrizio (1537 - 1619), Petrus Severinus (1580 - 1656), William Harvey (1578 - 1657), Edward Tyson (1650 - 1708), Marcello Malpighi (1628 - 1694), Jan Swammerdam (1637 - 1680), ve Robert Hooke (1635 - 1702) bilimsel sınıflandırmanın gelişmesinde katkıları olan biliminsanlarıdır.
İngiliz doğacı John Ray (1627-1705) bitkiler, hayvanlar ve din teolojisi hakkında önemli eserler yayımlamıştır. Historia Plantarum adlı eserinde bitkilerin sınıflandırılmasına getirdiği yaklaşım modern taksonomi için önemli bir adımdır. Ray bu eserinde daha önce kullanılan sınıflandırma sistemlerini reddetmiş, bunun yerine gözlemler sonucu ortaya çıkan benzerliklere ve farklılıklara göre bir sınıflandırma yapma yoluna gitmiştir.
Sanat açısından büyük değer taşıyan çizimler, Anna Maria Sibylla Merian (1647-1717) tarafından yapılmıştır. Merian sadece ressam değil, aynı zamanda bir tabiat araştırıcısıydı. 1699 yılında Güney Amerika'nın bugün bile en vahşi doğasının bulunduğu Surinam bölgesinde yaptığı çalışmaları 1705 yılında 54 Tablo halinde yayınlanmıştır. Merian, Entomoloji literatürüne aynı zamanda sanat yönünden en değerli ilk eserleri kazandırmıştır.
Linnaeus Taksonomisi
John Ray'in ölümünden iki sene önce Carolus Linnaeus (1707-1778) doğmuştur. Yapıtı Systema Naturae yaşamı sırasında on iki baskı yapmıştır. (1. baskı: 1735) Linnaeus modern sınıflandırma için bilinen en iyi metodu tanıtmış ve sistematik zooloji, sistematik botanik ve bilinen diğer sistematik türlerini oluşturmuştur.
Linnaeus, John Ray'in türler hakkındaki yaklaşımını benimsemiştir. Her türün iki Latince kelimeden oluşan bir birim ile adlandırılmasını önermiş ve bu kullanımda ısrar etmiştir. Bu iki kelimelik yapının ilk kelimesi, yaşam formunun ait olduğu cinsin ismidir. İkinci kelime ise o cinsin değişik türlerini belirtmek için kullanılan ve türün genel özelliklerine bağlı olarak seçilmiş bağımsız bir kelimedir. Bu yaklaşım günümüzde kullanılan iki kelimelik isimlendirme için temel teşkil etmiştir. Bu iki kelimelik isimler, türlere ait bilimsel isimler veya türlerin sistematik isimleridir. Türlerin ayırt edilmesini daha da kolaylaştırmak için iki kelimelik isimlendirme kullanılmaktadır. Bilimsel adların doğru yazılması için; cins isimleri büyük harfle başlamalı, tür isimleri ufak harfle başlamalı, yazar ismi ve yayın notu eklenmelidir.
Linnaeus'dan önce, bazen tanımlayıcı bir sıfat içeren bazen ise farklı birçok kelimeden oluşan isimlendirme kullanılıyordu. Bilim insanları aynı tür için farklı isimler de kullanabiliyorlardı. Bu adlandırma bilim dünyasında birçok karışıklığa neden oldu. Linnaeus'un sistemi, bitki ve hayvan türlerine verilen bu farklı isimlendirmeleri bir standarda ve kolay anlaşılan bir şekle kavuşturdu. Linnaeus sistemini, cins, takım, sınıf gruplarını ekleyerek daha da geliştirdi.
Linnaeus sistemi, organizmaları gruplar hiyerarşisi içinde düzenleyerek çalışır. Her grup kendinden daha alt basamaktaki grupları içerir. Kolayca bilinen iki kelimelik bilimsel isim diğer altı basamak ile de tanımlanabilir.
Taksonomide en fazla kullanılan takson basamakları şunlardır;
- Âlem
- Filum/Şube (Hayvanlar) ya da Bölüm (Bitkiler)
- Sınıf
- Takım
- Familya
- Cins
- Tür
- Alttür
- Varyete
- Kültivar
- Form
- Klon
- Hibrid
Ancak daha geniş bir şekilde takson basamakları şöyle yazılabilir:
Yukarıdaki sıralamadan da görüldüğü üzere takson basamaklarında alt seviyelere inildikçe ortak özellikler artmakta ve bu nedenle bazen ön eklerle ara basamaklar da oluşturulabilmektedir. Örnek olarak;
- Âlem (regnum)
- Alt âlem (subregnum)
- Üst bölüm/Üst şube (superdivisio)
- Bölüm/Şube (divisio)
- Alt bölüm/Alt şube (subdivisio)
- Sınıf (classis)
- Alt sınıf (subclassis)
- İnfra sınıf (Infraclassis)
- Üst takım (superordo)
- Takım (ordo)
- Alt takım (subordo)
- İnfra takım (Infraordo)
- Familya (familia)
- Alt familya (subfamilia)
- Oymak (tribus)
- Alt oymak (subtribus)
- Cins (genus)
- Alt cins (subgenus)
- Seksiyon (sectio)
- Alt seksiyon (subsectio)
- Seri (series)
- Alt seri (subseries)
- Tür (species)
- Alt tür (subspecies)
- Varyete, çeşit (varietas)
- Alt varyete, (subvarietas)
- Form (forma)
- Alt form (subforma)
- Kültivar (cultivars)
Modern geliştirmeler
Linnaeus'un geliştirdiği türlerin sınıflandırılması yaklaşımı ve takson basamakları en az iki yüzyıl boyunca biyolojide aynen kullanıldı.
Örnekler
Kara karınlı sirke sineği (Drosophila melanogaster), insan (Homo sapiens) ve büyük çiçekli manolya (Magnolia grandiflora)'ya ait sınıflandırmalar aşağıdadır:
Kara karınlı sirke sineği (Drosophila melanogaster)
| Domain | Ökaryotlar (Eukarya) |
| Âlem | Hayvanlar (Animalia) |
| Şube | Eklem bacaklılar (Arthropoda) |
| Sınıf | Böcekler (Insecta) |
| Takım | Çift kanatlılar (Diptera) |
| Familya | Sirke sineğigiller (Drosophilidae) |
| Cins | Sirke sineği (Drosophila) |
| Tür | Kara karınlı sirke sineği (Drosophila melanogaster) |
İnsan (Homo sapiens)
| Domain | Ökaryotlar (Eukarya) |
| Âlem | Hayvanlar (Animalia) |
| Şube | Kordalılar (Chordata) |
| Alt şube | Omurgalılar (Vertebrata) |
| Sınıf | Memeliler (Mammalia) |
| Alt sınıf | Theria |
| Infra sınıf | Eteneliler (Eutheria) |
| Takım | Primatlar (Primate) |
| Alt takım | Haplorrhini |
| Familya(Aile) | İnsangiller (Hominidae) |
| Cins | Homo |
| Tür | İnsan (Homo sapiens) |
Büyük çiçekli manolya (Magnolia grandiflora)
| Domain | Ökaryotlar(Eukarya) |
| Âlem | Bitkiler (Plantae) |
| Bölüm | Kapalı tohumlular (Magnoliophyta) |
| Sınıf | İki çenekliler (Magnoliopsida) |
| Takım | Magnoliales |
| Familya | Manolyagiller (Magnoliaceae) |
| Cins | Manolya (Magnolia) |
| Tür | Büyük çiçekli manolya (Magnolia grandiflora) |
Not: Bu örnekte birçok takson, cinsten sonra isimlendirilmiştir, manolya bu cinse ait ilk türdür ve yazılışı cins ismi ile aynıdır. Manolya ve birçok bitki, çiçeklere sahip olmalarından dolayı "Çiçekli bitkiler" veya "Kapalı tohumlular" olarak adlandırılırlar.
Takson gruplarına ait ekler
Cinsten daha büyük takson basamaklarına ait isimler cins isimlerine yapılan ekler ile türetilmiştir. Bu isimlerin türetilmesinde kullanılan ekler aşağıdaki tabloda listelenmiştir.
| Takson | Bitkiler | Algler | Mantarlar | Hayvanlar |
|---|---|---|---|---|
| Şube/Filum | -phyta | -phyta | -mycota | |
| Alt şube/Alt Filum | -phytina | -phytina | -mycotina | |
| Sınıf | -opsida | -phyceae | -mycetes | |
| Alt sınıf | -idae | -phycidae | -mycetidae | |
| Takım | -ales | -ales | -ales | |
| Alt takım | -ineae | -ineae | -ineae | |
| Üst familya | -acea | -acea | -acea | -oidea |
| Familya | -aceae | -aceae | -aceae | -idae |
| Alt familya | -oideae | -oideae | -oideae | -inae |
| Oymak | -eae | -eae | -eae | -ini |
| Alt oymak | -inae | -inae | -inae | -ina |
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||