Bilgi

(Yunanca Επιστημη, Episteme) Celsus Kütüphanesi Efes, Türkiye

Bilgi, suje ile obje arasındaki ilişkiden doğan her türlü üründür. Felsefede; bilginin doğası, kökenleri ve boyutları ile ilgilenen dala epistemoloji adı verilir.

Bilgi çeşitleri

Varlık; çok boyutlu, çok yönlüdür. Bilgi de varlığa ilişkindir. Bu nedenle bilgi, ait olduğu alan, elde edilişi, özne nesne ilişkisi ve bilgi aktı açısından çeşitli türlere ayrılır.

Gündelik bilgi

Sadece duyu organları aracılığıyla dış dünyanın açıklanma biçimidir. Bu bilginin oluşumunda denemelerin, tecrübelerin ve gözlemlerin etkisi büyüktür. Belirli bir yönteme dayanılarak kazanılmış bir bilgi değildir, genel geçerliliği de yoktur. Örnek: birkaç yeşil elmanın ekşi olduğunu görünce; "elmalar ekşidir" genellemesine ulaşılabilir.

• Subjektiftir.
• Sonuçları kesin değildir.
• Nedensellik ilkesine dayanmaz.

Teknik bilgi

İnsanın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve günlük yaşamını kolaylaştırmak amacıyla araç gereç yapımı ile ilgili bilgidir. Teknik bilginin bilgi aktı yarardır. Teknik bilginin iki türü vardır:

1. Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi: İnsanın gündelik yaşantısındaki tecrübelere dayanarak araç gereç yapmasıdır.
2. Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi: Bilimsel verilerden yararlanarak araç gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir. Mühendislik ve tıp bu alana girerler.

Sanat Bilgisi

Bu kavrama gücü, bilimden ve felsefeden farklıdır, akla dayanmaz. Duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır. Sanat bilgisi; sanatçı ile onun yöneldiği nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir. Sanatı diğer bilgi türlerinden ayıran en önemli özelliği sanatçının kullandığı ifade aracının farklı olmasıdır. Diğer bilgi türleri, ifade için kelime ve terimler kullanır. Buna karşı sanatçı; sesi, rengi ve maddenin çeşitli şekillerini de kullanır. Yöneldiği nesneyi özne olarak ifade eder.

Dini bilgi

Tanrı'nın insanlara peygamberler aracılığıyla, vahiy yoluyla doğru olan yaşam tarzını bildirmesi şeklindeki bilgidir. Kutsal olanla bunun karşısındaki insanın konumunu ifade eder. Dinsel bilgiye kesin iman ile inanılır, eleştirisi yapılamaz. Bu tür bilgiyi inanç olarak değerlendirmek doğru olur.

• Dogmatiktir.
• Evrensel gerçek, doğa üstü bir güç ya da güçlerin varlığı ile açıklanır.

Bilimsel bilgi

Bilimsel yöntem ve akıl yürütme yoluyla varlıklar hakkında elde edilen bilgidir. Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde hipotezler üretir ve bunları deneyle sınar. Deneysel testleri geçen hipotezler bilimsel bilgi dağarcığına katılır.

Bilimler üç gruba ayrılır:

1. Formel bilimler: mantık, matematik
2. Doğa bilimleri: fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi...
3. İnsan bilimleri: psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat...

Bilimsel bilgi özellikleri:

• Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır.
• Evrenseldir. Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir insanlığın malıdır.
• Akla ve mantığa dayalıdır. Bilimsel olan, akılsaldır.
• Birikimli olarak ilerler.
• Sistemli ve düzenlidir.
• Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir.

Felsefî bilgi

Şüphe edilerek başlayan düşünme yolculuğundaki şüphe edilemeyen en son düşüncedir.

Felsefi anlamda bilgi, Platon'un Theatetus diyalogundan beri gerekçelendirilmiş doğru inanç olarak tanımlanır. Bilgi, doğru ya da yanlış olma olasılığı olan sanıdan farklıdır. Bilgi, doğruluğu yönünde yeterli gerekçelere sahip olunan inanç veya iddiadır.

Felsefî bilgi özellikleri:

• Subjektifitir.
• Eleştiricidir.
• Akla dayalıdır.
• Her sorunu aklın süzgecinden geçirir.
• Açıklamalarında bitmişlik ya da kesinlik yoktur.
• Sistemli, düzenli ve birleştirilmiş bir bilgidir

Dış bağlantılar

• MEB. "Bilgi Felsefesi". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131211083554/http://www.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/AolKitaplar/Felsefe_1/2.pdf. Erişim tarihi: 6 Aralık 2013.