Abdulmelik ed-Deylemî

Ebu Sâbit Muhammed bin Abdü’l-melik ed-Deylemî, tam adı Şemsüddîn Ebû Sâbit Muhammed bin Abdü’l- Melik Ed-Deylemî Et-Tûsî. Tus, Deylem, Hemedan ve Horosan’a nisbet edilmektedir. Lakabı Şemsüddin künyesi Ebû Sâbit’tir. ’Uyuni’l-Ma‘ârif adlı eserinin baş tarafında, isminin Ebu Abdullah el-Horasânî olarak da kaydedilmiştir. İşari Tefsirinde bir yerde ve Risale fi Redd-i Hululiyye adlı risalesinde ise kendinden Hemadanî diye bahsetmektedir. El-A’lâm’da geçtiği üzere Deylem’de doğmuştur. Tus şehri de onun hayatının bir bölümünü geçirdiği yerdir.^[1]

Bağdadi, Îzahu’l-Meknûn’unda Deylemî’nin ölüm tarihini h.573 olarak vermiştir.^[2] Brockelmann ise G.A.L.’da h.899/1493 olarak vermektedir.^[3] Bu tarih Deylemî’nin eserlerinin müstensihlerinin ifadeleri ve kendi rüyalarını anlatırken bizzat ifade ettiği tarihlerden çok farklıdır. Arada üç yüzyıl gibi bir fark vardır. Bu çelişki Brockelmann’ın vermiş olduğu bilginin doğruluğu noktasında şüphe uyandırmaktadır.^[1] Arberry de bu problemi tespit etmiş ve bir terminus ante quem hadisesinin varolduğunu ifade etmiştir. Yani verilen tarih ile onun eser verdiği tarih arasında en az iki yüzyıl oynamaktadır.^[4] Akdağ'a göre Mu’cemu’l- müellifîn yazarının beyan ettiği üzere Deylemî h.589/m.1193’de vefat etmiştir.^[1]

Deylemî ilim dünyasınca fazla tanınmamıştır. Bu gizem sadece kendisi, şahsiyeti ile sınırlı olmayıp, eserleri, mensup olduğu tasavvufî ekol ve ilham aldığı hocaları için de geçerlidir.

Eserleri

• Cevâhiru’l-esrâr
• Mir’âtü’l-ervâh ve sûretü’l-vicâh
• Islâhu’l-ahlâk ve miftâhu’l-ağlâk ‘alâ meârici’t-tâlibîn ve medâricu’s-sâlikîn
• Acâibü’l- maârif ve bedâiü’l- garâib
• El-Cem’u beyne’t-tevhid ve’t- ta’zim
• El-Mesâilü’l- mülemma’ü bi’l- vekâi’i’l- bedâi’i’l-müberhen
• Kitâbü tasdîkı’l- maârif
• Mihakkü’n- nefsi’l- insan
• Kitabu meârici’n-nüfûs
• Rehnümâ-i ma’rifet
• Uyûnu’l- maârif
• Risâle fi reddi Hulûliyye
• Usulü’l- kelâm ve’t-tasavvuf
• Kitabu’n- necât
• El-Akl ve’l- âkil
• Mühimmatü’l-vâsilin
• Şerhu kitab-ı enfâsi’r-ruhâniye li’l-Cüneyd ve Ataullah el-İskenderî.^[1]

Kaynaklar

1. Akdağ, Muhammed Mustafa (2002). Ebu Sabit Muhammed b. Abdü’l-Melik ed-Deylemî/Hayat ı , Eserleri ve Mühimmâtü’l-Vasilin Adl ı Eserinin Tercüme ve Tahlili. Konya: Selçuk üniversitesi, basılmamış yüksek lisans tezi. s. 12. 
2. Bağdatlı, İsmail Paşa (1947). Îzâhu’l- meknûn,. İstanbul: Milli Eğitim Matbaası. s. c. 1, s. 375. 
3. Brockelmann, Carl (1937). G.A.L (Geschichte der Arabischen Literatur). Leiden. s. c. 2, s. 207. 
4. Arberry, A.J. (1966). "“The Works of Shams al-Din al-Dailami”". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 29 (1): 49-56.