Atatürk'ün dini inancı

Atatürk, 23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışında dua ediyor.

Atatürk'ün dinî inancı, onun söylemleri ile cumhurbaşkanlığı dönemindeki sosyal ve politik uygulamaları esas alınarak farklı biçimlerde yorumlanmaktadır. Kimi araştırmacılar onun dine ilişkin söylemlerinin dönemsel olduğunu vurgulamakta ve bu konuyla alakalı olumlu görüşlerinin 1920'lerin başlarıyla kısıtlı olduğunu belirtmektedirler.[1]

Bir sözünde dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü ifade eden Atatürk, başka sözlerinde de İslam için "bizim dinimiz" ve "büyük dinimiz" gibi ifadeler kullanmıştır.[2] Ayrıca Kur'an için "şanı büyük" ve "en eksiksiz kitap", Muhammed için "peygamberimiz efendimiz hazretleri" ve "Allah'ın birinci ve en büyük kulu" demiştir.[2] 1922 ve 1923'te yaptığı iki konuşmada "Allah birdir, büyüktür." demiştir.[3] 1923 yılında kendisine armağan olarak Kur'an gönderilmesine "Bence kıymetini takdire imkân olmayan bu hediyeyi, en derin ve hürmetkâr din duygularımla muhafaza edeceğim." sözüyle teşekkür etmiştir.[2] Kur'an'ın anlaşılarak okunmasına verdiği önemden ötürü Türkçeye çevrilmesi emrini vermiştir.[2][4] Atatürk'ün Dolmabahçe Sarayı'nda zaman zaman yakın dostlarıyla bir araya geldiğini ve kendisinin de bu ziyaretlere katıldığını anlatan manevi kızı Ülkü Adatepe, onun bazen efkarlanıp eski hikâyelerini anlattığını, savaşa giderken daima ellerini açıp "Allah'ım sen Türk milletini hiçbir zaman esir etme." diye dua ettiğinden bahsettiğini belirtmiştir.[5] Atatürk, Türk milletinin dinî inancı ile ilgili bir sözünde şu ifadeleri kullanmıştır:

"Türk milleti daha dindar olmalıdır, yani bütün sadeliği ile dindar olmalıdır demek istiyorum. Dinime, bizzat hakikate nasıl inanıyorsam, buna da öyle inanıyorum. Bilince aykırı, ilerlemeye mâni hiçbir şey içermiyor. Halbuki Türkiye’ye bağımsızlığını veren bu Asya milletinin içinde daha karışık, sun’i, bâtıl itikatlardan ibaret bir din daha vardır. Fakat bu konuda yeterli bilgisi olmayanlar, bu âcizler sırası gelince, aydınlanacaklardır. Onlar ışığa yaklaşamazlarsa, kendilerini yitirmiş ve mahkûm etmişler demektir; onları kurtaracağız."[2]

Atatürk'ün, dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü belirttiğine ilişkin sözüne karşın "dini olanların fakir kalmaya mahkûm oldukları" ve bu nedenle "öncelikle din anlayışını kaldırmak" gerektiğine inandığına ilişkin görüşleri için de kaynaklar mevcuttur. Kazım Karabekir'in belirttiğine göre, Atatürk ona din ile ilgili olarak "dini olanların kazanamayacağını" ve "fakir kalmaya mahkûm olduklarını" söyleyip netice olarak önce din anlayışını kaldırmak gerektiğini söylemiştir.[6] Ayrıca İslam dinine ilişkin olumsuz sözleri de bulunmaktadır. Kazım Karabekir'in anlattığı üzere, Atatürk Balıkesir'de hutbe okumasına karşın daha sonra Kur'an ve Muhammed ile ilgili olumsuz sözler etmiştir.[7][8]

Farklı bir görüşe göre, 1926-27 yılları arasında Atatürk ile röportaj yapan Grace Ellison, 1928 yılında yayımlanan Turkey Today adlı kitabının 24. sayfasında Atatürk'ün kendisine şunları söylediğini yazmıştır:

"Benim bir dinim yok ve bazen bütün dinlerin denizin dibini boylamasını istiyorum. Hükümetini ayakta tutmak için dini kullanmaya gerek duyanlar zayıf yöneticilerdir. Âdetâ halkı bir kapana kıstırırlar. Benim halkım demokrasi ilkelerini, gerçeğin emirlerini ve bilimin öğretilerini öğrenecektir. Batıl inançlardan vazgeçilmelidir. İsteyen istediği gibi ibadet edebilir. Herkes kendi vicdanının sesini dinler. Ama bu davranış ne sağduyulu mantıkla çelişmeli ne de başkalarının özgürlüğüne karşı çıkmasına yol açmalıdır."[9]

Atatürk: Modern Türkiye'nin Kurucusu kitabının yazarı Andrew Mango, bu sözleri kitabına alarak Atatürk'ün deist olduğu değerlendirmesini yapmıştır.[10]

Araştırmacı-yazar ve gazeteci Murat Bardakçı, Atatürk'ün dini meselelerdeki şahsi görüşlerini anlamak için "Medeni Bilgiler" adlı eserin okunmasını işaret etmektedir.[11]

Atatürk ortaokul ve liselerde ders kitabı olarak okutulması için kendi el yazısıyla kaleme aldığı Medeni Bilgiler adlı kitabın ilk ve en uzun bölümü olan Millet bölümünde şunları yazmıştır:

Kitabın bu kısımlarını köşe yazısında değerlendiren Can Dündar, ilgili yerlerin 1969 ve 1988'de Türk Tarih Kurumu tarafından sansürlendiği belirterek "Nasıl oluyor da din konusundaki görüşleri bu kadar net olan bir lider hâlâ yanlış yorumlanıyor?" demiştir.[12]

Öte yandan 1937 yılında yaptığı meclis konuşmasında şu sözleri söylemiştir: ''Bizim devlet idaresindeki ana programımız Cumhuriyet Halk Partisi programıdır. Bunun kapsadığı prensipler bizi idarede ve siyasette aydınlatıcı ana hatlardır. Fakat bu prensipleri gökten indiği sanılan kitapların dogmaları ile asla bir tutmamalıdır.''[13]

Tarih Profesörü Mete Tunçay, bu konuyla ilgili İnönü Üniversitesi'nde verdiği bir konferansta "Atatürk'ün bir deist olduğunu düşünüyorum. Agnostik ya da ateist değildi." demiştir.[14] Akşam gazetesine verdiği bir röportajda ise "Türkiye'de din, devletin denetimi altında. Bu hiç kimseyi memnun etmeyen bir durum. Mesela İmam Hatipler'de, şimdi öyle mi bilmiyorum ama kitaplarının başında Atatürk'ün portresi ve en büyük Müslüman Atatürk yazılıydı. Bu doğru değil tabii. Çünkü bana 'deist' gibi geliyor. Diğer yandan Prof. Şükrü Hanioğlu 'ateist' olduğunu düşünüyor. Tanrı'yı reddetmek yerine Atatürk'ün 'herhâlde bir Yaradan var' inancı içinde olduğu kanısındayım." açıklamasında bulunmuştur.[15]

Yine Atatürk'ün dinî inancı ile ilgili olarak bir diğer araştırma Rıfat Bali tarafından yapılmış,[16] konuyla ilgili olarak Ruhat Mengi ile aralarında bir polemik yaşanmasına sebep olmuştur.[17] Taha Akyol ise Atatürk'ün dini ile ilgili olarak "Atatürk'ün ideolojisi, Jön Türklerin pozitivist, materyalist ideolojisidir. Bu yüzden Atatürk'ün laiklik tatbikatı çok sert oldu." demiştir.[1] Yaşar Nuri Öztürk bir sohbetinde[18] deist olduğu değerlendirmesinde bulunmuştur. Prof. Dr. Zafer Toprak ise Atatürk'ün dine karşı mesafeli ve dinle ilgili sorunları olduğunu ifade etmiştir.[19]

Evening Standard gazetesinin Atatürk'ün ölümünden sonra hazırladığı yazı dizisinin sonuncusu "Atatürk İslam Geleneğini Reddetti" başlığını taşıyordu.[20]

Kaynaklar

  1. 1 2 Düzel, Neşe (2012-02-06). "Taha Akyol: Atatürk yargı bağımsızlığını reddediyor". taraf. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140520220406/http://www.taraf.com.tr/yazilar/nese-duzel/taha-akyol-ataturk-yargi-bagimsizligini/19831/. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.
  2. 1 2 3 4 5 "Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri". T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. 27 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130827182730/http://atam.gov.tr/wp-content/uploads/ATAT%C3%9CRK%C3%9CN-F%C4%B0K%C4%B0R-VE-D%C3%9C%C5%9E%C3%9CNCELER%C4%B0-I.doc. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.
  3. ↑ "Atatürk ve Din". T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. 25 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140525232312/http://www.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/AolKitaplar/Din_4/6.pdf. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.
  4. ↑ "Atatürk'ün Kur'an'a Bakışı". Osman Zümrüt. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 22 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140522180331/http://dergi.ilahiyat.omu.edu.tr/Makaleler/194213524_200316010129.pdf. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.
  5. ↑ "İşte Atatürk'ün harbe giderken ettiği dua". Sabah. 10 Kasım 2011. http://www.sabah.com.tr/Gundem/2011/11/10/iste-ataturkun-harbe-giderken-ettigi-dua. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.
  6. ↑ Kâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s.40, 1993
  7. ↑ Kâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s.46, 1993
  8. ↑ Dücane Cündioğlu, Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Din ve Siyaset, Kapı Yayınları, s.49
  9. ↑ "Google Books üzerinden Turkey Today". Turkey Today. 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140825123542/http://books.google.com.tr/books?ei=7TyBU6TQIsGGOK2sgKgK&hl=tr&id=_kdpAAAAMAAJ&dq=inauthor%3A%22Grace+Ellison%22&focus=searchwithinvolume&q=%22+I+have+no+religion%22. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.
  10. ↑ Mango, Andrew. Atatürk:Modern Türkiye'nin Kurucusu. Remzi Kitabevi. s. 532. ISBN 9789751409881. http://www.remzi.com.tr/kitap.asp?kitapId=1030&anakategori=51&kategori=114.
  11. ↑ "İlter Türkmen'e Düşen Görev" başlıklı yazısı, Habertürk, 7 Kasım 2012
  12. ↑ Dündar, Can. "Atatürk'ün sansürlenen görüşleri". Milliyet.com.tr. 26 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141126105719/http://www.milliyet.com.tr:80/2006/10/30/yazar/dundar.html. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.
  13. ↑ "Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları". tbmm.gov.tr. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150424021328/http://tbmm.gov.tr:80/tarihce/ataturk_konusma/5d3yy.htm. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2014.
  14. ↑ "Mete Tunçay: 'Atatürk Deistti...'". 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150626153637/http://www.iyibilgi.com/haber.php?haber_id=116287. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.
  15. ↑ "Din konusunda aydınlar üçkağıtçı". 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141216112247/http://www.aksam.com.tr/roportaj/din-konusunda-aydinlar-uckagitci--66283h/haber-66283. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.
  16. ↑ Bali, Rıfat N.. "Atatürk'ün dine bakışı". rifatbali. http://www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/ataturkun_dine_bakisi.pdf. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.
  17. ↑ Mengi, Ruhat (2006-09-06). "Bali: Raporda ifade edilen görüşler samimi". radikal. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150626104720/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=197945. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.
  18. ↑ Öztürk, Yaşar Nuri (2014-03-22). "Atatürk deistti! [Yaşar Nuri Öztürk"]. youtube. 2 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141102130459/http://www.youtube.com/watch?v=GW1GXKK4teY. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.
  19. ↑ "Atatürk'ün Kürt değil, din sorunu vardı.". radikal. 2012-04-09. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150626131953/http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ezgi_basaran/ataturkun_kurt_sorunu_degil_din_sorunu_vardi-1084339. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.
  20. ↑ Dünya Basınında Atatürk, Hazırlayan: Nuri Çolakoğlu, Doğan Kitap, s.66.
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/26/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.