Türkiye'de büyükşehir belediyeleri

Yeşil: Büyükşehir Belediyeleri
Kırmızı: Belediyeler
Büyükşehir Belediyeleri

Türkiye'de büyükşehir belediyeleri, Türk belediyeciliğine 1984 yılında girmiş olan üst kademe belediyelerdir. Bu belediyeler 1982 anayasasının 127. maddesindeki "büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir" hükmüne dayanılarak 1984 yılında kurulmaya başlanmıştır. O tarihe kadar, Türkiye’de belediyelerin hizmet alanları iç içe geçmezdi. Büyükşehir belediyeciliğinde ise, büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi vardı. 2014'ten sonra ise büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanı il sınırlarına genişletildi ve belde belediyelerinin kapatılmasıyla yalnızca ildeki tüm ilçe belediyelerini kapsar hâle geldi. Dolayısıyla belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülür. Ancak, yasa büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türlerini birbirinden ayırmıştır. Ayrıca büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri birbirinden bağımsız kuruluşlardır. Bunlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi yoktur.[1]

İlk üç büyükşehir

Türkiye’deki ilk büyükşehir belediyeleri 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca üç büyük kentte kuruldu. Bu tarih itibarıyla, bu üç kentten, İstanbul’un on beş, Ankara’nın beş ve İzmir’in de üç metropoliten ilçesi vardı. Aynı yılın Temmuz ayında çıkarılan 3030 sayılı yasa ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.

Beş büyükşehir daha

1986-1988 döneminde beş büyükşehir belediyesi daha kuruldu. 1986 yılında 3306 sayılı yasa ile Adana, 1987 yılında 3391 sayılı yasa ile Bursa, 3398 sayılı yasa ile Gaziantep ve 3399 sayılı yasa ile Konya, 1988 yılında ise 3508 sayılı yasa ile Kayseri büyükşehir statüsüne geçirildi. Adana, Bursa ve Konya'nın üç, Gaziantep ve Kayseri’nin iki metropoliten ilçesi vardı.

Yeni büyükşehirler

Türkiye'de nüfus artış ve şehirleşme hızının yüksek oluşu kent nüfuslarında büyük artışlar olması sonucunu doğurmaktadır. 1993 yılına gelindiğinde yedi büyük şehir belediyesi daha kuruldu. Bu yedi büyükşehir; Antalya, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Mersin, Kocaeli (İzmit) ve Samsun'du.[2] Ancak bu defa farklı bir uygulama ile 504 sayılı kanun hükmünde kararname ile kurulan büyükşehirlerde, ilçe belediyesi yerine birinci kademe belediyesi kurularak ilçe kuruluşu 2008 yılına kadar ertelendi. Bu şekilde kurulan büyükşehir içi ilk kademe belediyelerinin sayısı, Erzurum, Samsun'da dört; Antalya, Diyarbakır, Mersin'de üç; Eskişehir ve Kocaeli'de ise ikiydi. Adapazarı (Sakarya) ise 2000'de büyükşehir oldu.[3]

Büyükşehir sınırlarının değişmesi

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasayla, büyükşehir belediye sınırları için yeni kıstaslar getirildi. Buna göre, büyükşehir olma koşulu nüfusun en az 750.000 olmasıdır. Bu yasa vasıtasıyla büyükşehir statüsündeki ile bağlı ilçelerin tamamı büyükşehir sınırları içerisinde yer almaktadır.

Yeni 14 Büyükşehir

Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2011 Mayıs ayındaki Kahramanmaraş mitinginde nüfusu 750.000 aşan illerin büyükşehir yapılmasına ilişkin kanun tasarısı hazırladıklarını söylemiştir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2011 yılına ilişkin "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" dikkate alınmış ve 12 Kasım 2012 tarihi itibarıyla Büyükşehir yasa tasarısı, Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilerek 6360[4] sayılı kanun olarak yasalaşmıştır. Büyükşehir olan iller ve nüfusları:[5]

Metropoliten ilçelerin kurulması

İlk sekiz büyükşehir sınırları içinde, İçişleri Bakanlığı ilçe örgütleri (kaymakamlık) bulunuyordu. 1993 ve sonrasında kurulan sekiz büyük şehrin sınırları içindeki belediyeler ise birinci kademe belediyesi karakterindeydi. Çünkü bu ilçelerde ilçe örgütü kurulmamıştı. Bu durum 2008 yılnda değiştirildi. 5747 sayılı yasa ile bu sekiz büyükşehirde ilçe örgütü de kurularak, ilk kademe belediyeleri ilçe belediyelerine dönüştürüldü. Aynı yasa ile ayrıca çeşitli büyükşehirlerde yeni ilçe belediyeleri de kuruldu. Gerek dönüştürülen gerek yeni kurulan ilçe belediyelerin sayısı kırk üç olmuştur.

İsim değişiklikleri

İl merkezleri genellikle il isimleri ile bilinirlerse de, bunun istisnaları vardır. Büyükşehir statüsündeki kentlerin üç tanesinde de merkez ve il ismi yakın zamana kadar farklıydı. Bu durum büyükşehir adının kullanılmasında da karışıklığa yol açabiliyordu.

Metropoliten ilçe sayısı

2009 itibarıyla 16 büyükşehir içerisinde 146 ilçe belediyesi vardır. (Büyükşehir dışındaki ilçelerle birlikte toplam ilçe sayısı 892'dir.) En fazla metropoliten ilçesi olan büyükşehir 39 ilçe ile İstanbul'dur. İstanbul'u 22 ilçe ile İzmir, 16 ilçe ile Ankara, 12 ilçe ile Kocaeli ve 10 ilçe ile Sakarya izlemektedir. Diğer büyükşehirlerin metropoliten ilçe sayısı ise şöyledir: Bursa 7; Adana, Antalya, ve Kayseri 5; Diyarbakır, Mersin ve Samsun 4; Konya, ve Erzurum 3; Denizli, Gaziantep, Balıkesir, Eskişehir, Hatay, Manisa, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Van 2.

Büyükşehirlerin ülke nüfusundaki yeri

İstanbul ve Kocaeli'de bütün il nüfusu büyükşehir sınırları içindedir. Büyükşehir belediye sınırları içindeki nüfusun bütün il nüfusuna oranı Ankara'da % 95 in, İzmir ve Eskişehir'de % 90 ın üzerindedir. Diğer büyükşehirlerde ise oran % 90 - % 60 aralığındadır.

Büyükşehirlerden, İstanbul'un nüfusu 14 milyonu, Ankara'nın nüfusu 5 milyonu, İzmir'in nüfusu 4 milyonu aşmış olup, nüfus Bursa, Adana,Kayseri, Kocaeli, Gaziantep ve Konya'da 1 milyon sınırının üzerindedir. (Kocaeli'de bu durum 5216 sayılı yasanın bir sonucudur.)

16 büyükşehir belediyesinin sınırları içinde ikamet eden nüfus toplamı 33 milyonun üzerindedir. (Ancak bu rakamda büyükşehir belediye sınırlarını genişleten 5216 sayılı yasanın da rolü vardır.) Bir başka değişle, büyükşehir belediye sınırları içinde ikamet eden nüfus ülke toplam nüfusunun % 45 i kadardır. Buna karşılık, diğer 64 il ile büyükşehir belediyelerinin olduğu illerde büyükşehir dışında kalan kentsel ve kırsal nüfusun toplamı ise % 55 dolaylarındadır. (Tabii 2009 için verilen bu oranların her yıl yeniden gözden geçirilmesi ve yetkili makamlarca usulüne uygun olarak beyan edilmesini takiben işbu sahife altına yazılması gerekir.)

Büyükşehir belediye statüsüne sahip illerde İl Özel İdarelerine son verilmiştir.[6]

Büyükşehir listesi

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ Acar, Abdurrahman. "Büyükşehir Belediyelerinin İlçe ve Alt Kademe Belediyeleri Üzerindeki İnceleme ve Uygulamayı Denetleme Yetkisinin Sınırı". Sayıştay. ss. 54. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150510234542/http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der26m2.pdf.
  2. ↑ "Karar Sayısı: KHK/504". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305093813/http://resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21693.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21693.pdf. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2014.
  3. ↑ "Karar Sayısı: KHK/593". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160315162016/http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23985.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23985.pdf. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2014.
  4. ↑ TBMM
  5. ↑ Yıllara Göre İl Nüfusları, 2007-2013
  6. ↑ Birliği, Marmara Belediyeler. "Büyükşehirlerde İl Özel İdareleri Kalktı". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304113552/http://marmara.gov.tr/bulten/044/62.html. Erişim tarihi: 21.10.2015.

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/26/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.