Başköy, Pazar
| Başköy | |
| — Köy — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Rize |
| İlçe | Pazar |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | 405 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0464 |
| İl plaka kodu | |
| Posta kodu | 53300 |
| İnternet sitesi: | |
Başköy, Rize ilinin Pazar ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Eski ismi olmadığı sanılan Başköy’ün bilinen en eski adı Petre’dir. Petre ismi en basit tabiri ile “kaya” anlamında olup, köy adı olarak “dik kayalık yer” anlamında kullanımı tercih edilmiş olmalıdır. Zira gerçekte Petre ismi Başköy’de Buçan adlı dik yamacın eski ismidir. Petre isminin yanı sıra Hemşin istikametine gidilirken derenin sol tarafında kalan yamaca “Nikola” ismi verilmektedir. Bu isimden anlaşıldığı üzere Osmanlı devri öncesine ait bir şahsın ismidir. Köylülerin rivayetine göre, bu şahıs bir papaz olmalıdır. Köyün eski adı olarak bazı arşiv kaynaklarında bu iki isim Petre-Nikola şeklinde birlikte kullanılmıştır. Bazen de köy adı olarak direk Başköy ismi tercih edilmiştir. Köyün eski adlarının yörede bilinmeyip sadece Başköy diye anılması, gerçekte Başköy adının da eski bir ad olmasından kaynaklanmaktadır. Osmanlı devletinin yöreyi fethinden sonra tutulan tapu tahrir defterlerinde Başköy ile ilgili kayıtlara rastlamak mümkündür. Mevcut defterler içerisinde en eski tarihlisi olan 1486 tarihli tapu tahrir defterinde köy, Petre adıyla “Yeniçeri cemaatından Sofyalı Ayas” adlı şahsın tımarı olarak geçmektedir. Bu kayıtlara göre köyde 93 hane, 3 mücerred, 2 bive ve 1 baştina bulunmaktadır. Bir sonraki tapu tahrir defteri olan 1515 tarihli defterde, köy Petre adıyla “Eskiden Trabzon miralayı İskender Bey’in olan Atina’ya tabi Petre köyü” şeklinde geçmektedir. Bu kayıtlara göre Başköy’de 107 hane, 7 müslüman-ı nev, 1 müslim, 11 mücerred, 8 bive ve 8 baştina bulunmaktadır. 1530 tarihli icmal tapu tahrir defterinde Başköy köyü, yine Petre adıyla kayıtlara geçmiştir. Bu kayıtlara göre Başköy’de 107 hane, 8 müslüman-ı nev, 1 müslim, 11 mücerred, 8 bive ve 8 baştina bulunmaktadır. 1554 tarihli mufassal tapu tahrir defterinde ise köyde 99 hane, 29 müslüman, 24 mücerred ve 19 baştina bulunmaktadır. Bir sonraki tapu tahrir defteri olan ve 1520-1566 yıllarında saltanatta bulunmuş Kanuni Sultan Süleyman dönemine tarihlenen defterde köy, “Petre nam-ı diğer Başköy” adıyla kayıtlara geçmiştir. Başköy adına ilk defa bu belgede rastlıyoruz. Bu kayıtlara göre köyde, 91 hane, 19 mücerred, 20 baştina, 5 zemin, 1 asıyab ve 1 koruk bulunmaktadır. Elde bulunan son tapu tahrir defteri, tarihsiz olup büyük ihtimalle 1583 yılına aittir. Bu defterde köy, bir önceki defterde olduğu gibi “Petre nam-ı diğer Başköy” adıyla kayıtlara geçmiş bulunmaktadır. Bu kayıtlara göre köyde 122 hane, 4 mücerred, 19 baştina, 6 zemin, 2 asiyab ve 1 koruk bulunduğu görülmektedir. Tapu tahrir defterlerinden sonra Başköy ile alakalı bilgilere rastladığımız ilk arşiv belgesi Avarız Defteri’dir. Bu kayıtlarda köy dört ayrı yerleşim birimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlar Petre, Nikola, Buçan ve Patava adlarını taşımaktadır. 1835 tarihinde yapılan nüfus sayımları ile ilgili kayıtlara göre Başköy nahiye statüsünde ve Atina kazasının üç nahiyesinden biri olarak gözükmektedir. Bu kayıtlarda merkez mahalle olan Petre-Nikola’nın dışında Hemşin deresi boyunca var olan bütün köyler mahalle statüsünde Başköy nahiyesine bağlı görülmektedir. Başköy 1876 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi’nde Petre adıyla kayıtlara geçmiştir. Bu kayıtlara göre Başköy’de 46 hane bulunmakta ve 140 nüfus yaşamaktadır. 1905 yılında kadınların ilk defa sayıldığı nüfus sayımında köy, Başköy adıyla kayıtlarda yer almış olup bu verilere göre 77 hanede 673 nüfus yaşamaktadır. 1935 yılı sayımında ise 761 kişi ile Pazar'ın en kalabalık köyü olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra köyün adı yine Başköy olarak tescil edilmiştir.
Kültür
Başköy köyü,coğrafi konumu ve barındırdığı sülalelerin etnik menşeiilşeri sebebiyle,bölgede çok az köye özgü olan bir kültür mozaiğine sahiptir.Bünyesinde Hemşin,Erzurum,Arhavi,Azerbaycan,Konya,Bursa,Gürcistan gibi çeşitli yörelerden göç ederek gelmiş değişik kültürleri barındırmaktadır ama günümüz itibariyle Hemşinli ve Laz kültürlerinin hakimiyeti söz konusudur.Pazar'dan Hemşin'e gidilirken Lazca'nın konuşulduğu son köy iken, aynı zamanda Hemşin'den Pazar'a gidilirken Hemşin kültürünün yaşandığı son köy olma özelliğini taşımaktadır. Bugün itibariyle köy halkının % 87'si büyük şehirlere göç etmiştir.Köyde okuma-yazma oranı % 99'dur. Köy halkından onlarca kişi üniversite mezunu olup ülkemizin çeşitli kademelerinde başarı ile görev yapmaktadırlar.
Coğrafya
Rize iline 50 km, Pazar ilçesine 13 km uzaklıktadır.Pazar'ın Hemşin sınırındaki son köyüdür.Güneyinde Levent Köyü(Çoço), güneybatısında Yaltkaya Köyü(Homno),doğusunda Ortayol Köyü(Meleskur), kuzeydoğusunda Şentepe köyü(Hulivat), kuzeyinde Suçatı Köyü(Apso),kuzeybatısında Derinsu köyü(Zanat) ve batısında Sefalı Köyü (Venekdere) bulunmaktadır.Bölgenin en büyük akarsularından olan Hemşin Deresi köyün ortasından geçmektedir. Ayrıca köy içinde yörede alabalığı ile meşhur olan Çaykala Deresi vardır. Ne yazık ki,yöre halkının bilinçsiz avlanması nedeniyle bu kırmızı pullu alabalık türünün soyu tükenmek üzeredir.
İklim
Köyün iklimi,Karadeniz iklimi etki alanı içerisindedir.
Nüfus
Başköy Köyü,yörede nüfusu en kalabalık köylerin başındadır ancak göç veren köylerin de başını çekmektedir. Köye çay tarımının civar köylere nazaran daha geç gelmesi, köy halkının göç etmesine sebep olmuştur. Köy halkından araştırmacı Murat Ümit Hiçyılmaz'ın soyağacı verilerine göre köyün gerçek nüfusu, 4283'dür. Ancak bu nüfusun sadece 557'si köyde ikamet etmektedir. Diğer % 87'lik kısım büyük şehirlerde yaşamaktadır.Yaz aylarında köy nüfusu, köye tatile gelen gurbetçilerle 2000'i aşmaktadır.Köyün yıllara göre nüfus dağılımı:
- 2008 : Köyde:557 Şehirlerde:3726
- 2000 : Köyde:405 Şehirlerde:3106
- 1997 : Köyde:383 Şehirlerde:2678
Ekonomi
Köy insanı daha çok gurbetçilik yolunu seçmiştir. Köyde kalan insanlar ise çoğunlukla çay tarımından geçinmektedir. Ayrıca birçok köy halkı yöredeki çay fabrikalarında çalışmaktadır.Bunun dışında köyde hayvancılıkla, kivi tarımıyla ve arıcılıkla da geçinen aileler vardır.
Altyapı bilgileri
Köyde,öğretimine 2001-2002 yıllarında nüfus azlığından dolayı son verilen bir adet ilkokul vardır.Bu okul, 1946 yılında yapılmış çevre köylere göre modern yapıda bir ilk okuldu. Günümüzde köy öğrencileri, köy minibüslerinin servis olarak kullanılması ile Kocaköprü Köyündeki yeni TOKİ İlk Öğretim Okuluna taşınmaktadır. Köyde değişik mahallelere ait olmak üzere birbirinden bağımsız 11 adet içme suyu şebekesi vardır. İçme suyu şebekelerinin onarım ve bakımı köylüler tarafından imece usulü ile yapılmaktadır. Köyde Pazar-Hemşin anayolundan ayrılarak mahhalelere ulaşımı sağlayan 5 şöse yol mevcuttur. Bunların islah ve asfaltlama çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca köyde araçlara açık iki adet ve yayalara açık yine iki adet köprü bulunmaktadır. Bunu yanı sıra, kullanılmayan tarihi iki köprü vardır. Köyde ilçelerle ulaşımı sağlayan iki adet köy minibüsü, aktif olan iki adet kahvehane, bir adet cami, bir adet bakkal,bir adet mobilya ve kereste atölyesi, bir adet alabalık tesisi, bir adet halı yıkama atölyesi ve aktif bir adet değirmen bulunmaktadır.