Balina çubuğu

Kinguktuk (1871-1941) tarafından Barrow'da balina çubuğundan örülen fildişinden kutup ayısı tutamaklı İnyupik sepeti, San Diego İnsan Müzesi, ABD

Balina çubuğu, dişsiz balinalar ya da çubuklu balinalar (Mysticeti) alt takımından balinalarda görülen, 100 - 400 kadar, geniş, ince ağız epitelinin boynuzsu kılıfından oluşmuş plakalardır.

Balina çubuğu adı bazen tek bir çubuğu ifade etmede kullanılırken, bu çubukların tarak gibi sıralanmış takımına Balina tarağı adı da verilir. Bu plakalar, ağız boşluğuna çubuklar biçiminde sarkarlar. Plakalardan sarkan çubukların kenarları uzunlukları boyunca saçaklara ayrılarak, bir tarak ya da elek oluştururlar; böylece aradan geçen suyun içindeki besin parçalarını tutan bir "ağız tarağı" meydana gelir.

Büyük balinalarda bu çubukların uzunluğu 3 m yi bulabilir. Çubukların konumu ve yapısı beslenme tarzı ile yakından ilişkilidir. Gök balinalar ağızlarını açık tutarak küçük balık ya da kril sürülerinin içine doğru yüzerler ve dillerinin altından başlayarak, yutağın ve göğüs duvarının içine doğru uzanan büyük keseye, 70 ton kadar su ve besin girinceye kadar yüzerler. Daha sonra ağız kapatılır ve kese sıkıştırılarak boşaltılır. Keseden çıkan su, elek ya da tarak içerisinden geçerek dışarıya boşaltılırken, besin parçaları içeride tutulur ve çok ince bir yemek borusuyla mideye gönderilir. Diğer balinalar, açık ağızla suyun üzerindeki planktonları bir çeşit sıyırır gibi toplarlar ya da tabandaki besinlerle geçinirler^[1].

Balina çubukları sürekli atılır ve tırnak ya da kıl gibi yeniden meydana gelir.

Sanat

Balina çubuklu sepetçilik (İngilizce baleen basketry) Kuzey Alaska'da Eskimo İnyupiklerce ilk önce turistik amaçlı olarak 1914-1918 yılları arasında üretilmiş olup zamanla farklı stiller geliştirilmiştir. Önceleri erkeklerce yapılan sepetçilik 1970 lerden beri daha çok kadınlarca yapılmaktadır^[2][3]. Kuzey Alaska İnyupikleri kar ayakkabısı yapımında da balina çubuğunu kullanırlar.

Kaynakça

1. Prof. Dr. Ali Demirsoy, Yaşamın Temel Kuralları (Omurgalılar / Amniyota) (1992)
2. Molly Lee (1998), Baleen Basketry of the North Alaskan Eskimo. University of Washington Press, Seattle
3. http://natural-history.uoregon.edu/collections/web-galleries/inupiaq-baleen-baskets