Guelfolar ve Ghibellinolar
Guelfolar ve Ghibellinolar, Orta Çağ İtalyan siyasetinde önemli rol oynayan iki karşıt grubun adıdır. Çok genel olarak, Guelfolar Papalık yanlısı, Ghibellinolar ise İmparatorluk yanlısı olarak tanımlanabilir.
Guelfo ve Ghibellino terimlerinin kökeni
Guelfo adı, 12. yüzyılda ve 13. yüzyıl başlarında Kutsal Roma Germen tahtı için mücadele veren Welf ailesinden; Ghibellino adı ise, Welflerin muhalifleri Hohenstaufen'lerin şatosu Waiblingen'den gelir. İtalya'da bu adlar, büyük bir olasılıkla I. Friedrich'in (Barbarossa) imparatorluk sınırlarını genişletmek amacıyla İtalya'ya seferleri sırasında kullanılmaya başlamıştır. I. Friedrich'i destekleyenler Ghibellinolar adını almış; buna karşılık, imparatorun saldırılarına karşı komünlerin özgürlüğünü savunan Lombard Birliği ve müttefikleri, Guelfolar adıyla anılır olmuştur.
Guelfo-Ghibellino çatışması
"Guelfo" hizbi ile "Ghibellino" hizbi şeklindeki bölünme, I. Friedrich'in hükümdarlığı dönemine uzanır. Ghibellinolar imparatordan yanaydı (onun yanında yer alarak güçlerini ve ayrıcalıklarını artırmak istiyorlardı), Guelfolar ise Papayı destekliyor, Papa gibi onlar da imparatorun müdahalesine karşı çıkıyorlardı. Genellikle, ticaretle uğraşan zengin şehirli aileler Guelfo hizbine; tarım yoluyla zengin olmuş kırsal kökenli aileler ise Ghibellino hizbine yakınlık duyuyorlardı. Elbette, bu çıkar odaklı bir hizipleşmeydi: Guelfo şehirleri, daha çok, Papaya göre imparatoru bir tehdit olarak gören bölgelerde; Ghibellino şehirleri ise, Papalık Devleti'nin genişlemesini daha yakın bir tehdit gibi gören bölgelerde yer alıyordu. Hiziplerin çekişmesi, İtalyan şehirlerinin kendi içlerindeki ve birbirleri arasındaki çatışmaları yoğunlaştırdı. Özellikle şehirli soylular, bir yandan kendi aralarındaki çekişme sürerken; bir yandan da, papa ya da imparatordan yana tavır alarak daha geniş ölçekli bir çatışmanın içine girmiş oldular.
Küçük şehirler ya da kasabalar, yakınlarındaki büyük şehir Guelfo ise, Ghibellino safında yer alıyorlardı. Sözgelimi, Guelfo Floransa ile Ghibellino Siena, Montaperti Çarpışması'nda karşı karşıya gelmişlerdir (1260). Keza Pisa, en amansız rakibi Guelfo Cenova'ya karşı, katı bir Ghibellino yanlılığı sergiliyordu. Dolayısıyla, bir hizipten ya da ötekinden olmanın ardında, yerel ya da bölgesel siyasal nedenler yatabiliyordu. Şehirlerin içinde hizipleşme loncalara, mahallelere kadar uzanıyor ve bir şehir, bir iç ayaklanmanın ardından kolaylıkla saf değiştirebiliyordu. Kaldı ki, kimi zaman geleneksel olarak Ghibellino şehirler papalıkla ittifaka gidebiliyor, Guelfo şehirler ise papanın yaptırımlarıyla karşı karşıya kalabiliyorlardı.
İki terimin dönemin İtalyanlarınca 1250 yılına kadar kullanılmadığını belirtmek gerekir. O tarihten sonra da, yalnızca Toskana bölgesinde (hizipleşmenin doğduğu bölge) kullanılan bu iki hizip adı yerine, bazı bölgelerde "kilise yanlıları" ve "imparatorluk yanlıları" nitelemeleri tercih ediliyordu.
13. yüzyıl
Guelfolar ile Ghibellinolar 13. yüzyıl boyunca şehirlerin denetimini ele geçirmek için sürekli savaştılar. Bu savaşlar çoğunlukla kaybeden tarafın şehirden sürülmesiyle sonuçlanıyordu. Guelfo-Ghibellino çatışması şehir devletleri arasındaki rekabette de kendini gösterdi. Toscana şehirleri Papa ile imparator arasındaki mücadelede saflarını belirledikçe, aralarındaki çekişmeler de şiddetlendi. Guelfo Floransa ve müttefikleri Montepulciano, Bologna ve Orvieto ile Ghibellino Pisa, Siena, Pistoia ve Arezzo arasındaki savaşlar, 13. yüzyılın ortalarından 14. yüzyılın ortalarına değin sürdü.
14. yüzyıl
Hohenstaufenlerin İtalya'nın güneyini yitirmesi (1266) ve ardından hanedanın sona ermesi (1268) üzerine Guelfo ile Ghibellino çatışması yeni bir biçim aldı. Guelfoculuk, uluslararası düzeyde İtalya'nın güneyinde Anjou'ları destekleyenlerin oluşturduğu bir ittifaklar sistemine dönüştü. Sicilya'daki Anjou hükümdarları, Papalar ve Toskanalı müttefikleriyle birlikte Floransa bu ittifak içinde yer alıyordu. Guelfoların üstünlüğü ele geçirdiği birçok şehirde Ghibellinoların varlıklarına el konduğundan, bu hizip, rakiplerinin sürgünde kalmasında çıkarı olan mülk sahiplerinin oluşturduğu tutucu bir güç niteliğini kazandı. Ghibellinoculuk ise 1268'den sonra İtalya'daki gücünü yitirmeye başlayan imparatorluğa duyulan romantik bir özlem olarak kaldı ve 1310-1313 arasında İmparator VII. Heinrich'in, 1327-1330 arasında ise İmparator IV. Ludwig'in İtalya seferleri sırasında kısa bir süre yeniden canlandı.
14. yüzyılda imparatorların artık İtalya'ya müdahaleden kaçınması ve Papaların da Roma'dan Fransa'ya taşınması nedeniyle hiziplerin uluslararası düzeydeki önemi gitgide azaldı. Guelfo ve Ghibellino yalnızca yerel hiziplerle ilgili bir nitelendirme olarak kaldı.
Beyaz Guelfolar ile Siyah Guelfolar
Guelfolar ile Ghibellinolar arasındaki bölünme, özellikle Floransa'da önemliydi. Temel olarak, bu iki hizip, ya Alman nüfuzuna karşı (Guelfolar), ya da papanın siyasal nüfuzuna karşı (Ghibellinolar) savaşıyorlardı. Floransa'da da, öteki şehirlerde olduğu gibi, tüccar ya da şehirliler Guelfo; soylular ise, Ghibellino yanlısıydı. Hiziplerin kendilerine özgü adetleri de vardı: Sözgelimi, şapkalarının belli bir kenarına bir tüy takmak ya da meyveyi belli bir biçimde kesmek gibi.
Sonunda 1289'da Ghibellinoları Campaldino ve Caprona'da bozguna uğratan Guelfolar, kendi aralarında çatışmaya başladılar. 1300 yılına gelindiğinde, Floransa Beyaz Guelfolar ve Siyah Guelfolar şeklinde iki hizbe bölünmüştü. Siyahlar Papalığı desteklemeyi sürdürdüler; Beyazlar ise Papanın (özellikle, Papa VIII. Bonifatius'un) nüfuzuna karşıydılar. Dante, Beyaz Guelfoları destekleyenler arasında yer alıyordu ve 1302'de Siyah Guelfolar başa geçince Floransa'dan sürüldü.
İmparator VII. Heinrich 1310'da İtalya'ya geldiğinde, iki hizbin yandaşlarınca da nefretle karşılandı. 1334'de, Papa XII. Benedictus iki adı kullananları da aforozla tehdit etti.
15. yüzyılda, Fransa Kralı VIII. Charles'ın İtalya'yı işgali sırasında, Guelfolar kralı; Ghibellinolar ise İmparator I. Maximilian 'ı desteklediler.
Şehirler ve aileler, İmparator V. Karl 1529'da İtalya'da imparatorluk iktidarını kesin olarak yerleştirinceye kadar Guelfo ve Ghibellino nitelemelerini kullanmayı sürdürdüler.
Hangi İtalyan şehri hangi safta yer alıyordu?
| Başlıca Ghibellino şehirleri | Başlıca Guelfo şehirleri | Tutumları değişebilen şehirler |
|---|---|---|
| Arezzo Cremona Forlì Modena Osimo Pisa Pistoia Siena Spoleto Todi |
Bologna Brescia Crema Cenova Lodi Mantova Orvieto Perugia |
Bergamo Ferrara Floransa Lucca Milano Padova Parma Piacenza Treviso Verona Vicenza |
19. yüzyılda canlanan çatışma
19. yüzyılda İtalyan birliği hareketi sırasında bu adlar yeniden canlandırıldı. Bu dönemde Yeni Guelfolar papanın bir İtalyan devletleri federasyonuna önayak olması için çalışırken, Yeni Ghibellinolar İtalyan birliğinin oluşturulması önünde bir engel olarak gördükleri papaya karşı çıktılar.
Edebiyattaki yansımaları
- Guelfo ile Ghibellino hizipleri, Dante'nin Cehennem'inde önemli bir yer tutar; Mosca dei Lamberti, sorumlusu olarak görüldüğü bu bölünmenin cezasını Cehennem'de çeker.
- Carlo Levi, İsa Bu Köye Uğramadı başlıklı romanında Agliano köylülerini Guelfolara, üst sınıf kişilerini ise Ghibellinolara benzetir.
Kaynakça
- Bu yazının hazırlanmasında, Kamu Malı kapsamındaki Encyclopædia Britannica Eleventh Edition'dan yararlanılmıştır.
- Bu yazının hazırlanmasında, Kamu Malı kapsamındaki Catholic Encyclopedia 1913 basımından yararlanılmıştır.