Boğazlıyan

Koordinatlar: 39°11′39″K 35°14′50″D / 39.19417°K 35.24722°D

Koordinatlar: 39°12′N, 35°15′E

Boğazlıyan
—  İlçe  —
Yozgat'ın Türkiye'deki yeri
Yozgat
Koordinatlar: 39°12′K 35°15′D / 39.2°K 35.25°D
Ülke	Türkiye
İl	Yozgat
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
Yönetim
- Kaymakam	Davut Sinanoğlu [1]
- Belediye başkanı	Hamdi Erdal (AK Parti)
Yüzölçümü [2]
- Toplam	1.643 km^2 (634,4 mi^2)
Rakım	1.050 m (3.445 ft)
Nüfus (2015)[3]
- Toplam	33,794
- Kır	17,488
- Şehir	16,306
Zaman dilimi	UDAZD (+3)
Posta kodu	66400
İl alan kodu	354
İl plaka kodu	66
İnternet sitesi:

Boğazlıyan, Yozgat ilinin bir ilçesidir. İlçede, Türkiye'nin 25. şeker fabrikası olan bir şeker fabrikası vardır. İlçe; il topraklarının güneyinde yer almaktadır. Doğuda; Çayıralan ve Çandır, kuzeyde; Sarıkaya, kuzeybatıda; Şefaatli ve merkez ilçe, batıda; Yenifakılı, güneybatıda; Nevşehir ve güneyde ise; Kayseri ve Felahiye ile komşudur.

Coğrafya

Yozgat ilinin güneyindedir. Yozgat-Kayseri yolu üzerine kurulmuştur. İlçemizin Yozgat'a olan uzaklığı (Sarıkaya-Sorgun güzergahından) 125 km'dir. Atatürk yolundan ise 85 km'dir. Kayseri il merkezine olan uzaklığı ise 83 km'dir. Doğudan çandır, kuzeyinden Sarıkaya ne Yozgat, batıdan Yeni Fakılı, Kozaklı (Nevşehir) güneyinden ise, Kayseri Felahiye ile çevrilidir. Yüzölçümü 2129 km'dir. Deniz seviyesinde yüksekliği 1050 m'dir. Bir ova üzerinde kurulmuştur. İlçemiz Kayseri-Ankara demir yolunun Yeni Fakılı istasyonuna 23 km'lik kara yolu ile bağlıdır.

Tarihçe

İlçe, Türkiye'nin en önemli tarihçilerinden Faruk Sümer’in eserlerinde geçen Dulkadirli Türkmenleri yani Bozokların içerisinde bulunan Boğazlıyanoğulları Oymağı tarafıdan kurulmuştur. İlçenin adı da buradan gelir. Nitekim günümüzde hâlen Boğazlıyanoğulları varlıklarını sürdürmektedirler. Zaman içerisinde diğer Bozok Türkmenleri de Boğazlıyana gelerek yerleşmişler ve ilçe bulunduğu bölgede önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Dulkadirli Türkmenlerini oluşturan Bozoklar çoğunlukla Oğuzların Bayat Boyundan oldukları için ilçemizin de Bayatların soyundan geldiğini düşünebiliriz. 1402 Ankara Savaşı'ndan sonra Orta Anadoluda bulunan Kara Tatarlar Timur tarafından tekrar Orta Asya'ya götürülmüşler ve boşalan bu yerlere Bozoklar yerleşmişlerdir. Bozok Yaylası adı da buradan gelmektedir.

Oluşumu

Boğazlıyan İç Anadolu Bölgesi ile üst eosen-oligesen’de karalaşmasını bitirmiştir. Bu zaman su yüzüne çıkan genç oluşmalar, başta Kırşehir olmak üzere eski kütleleri sararak onları ara kütlesi biçimine getirmiştir. III. Jeolojik devir sonuna değin aşağının yontuk düz durumuna gelen bölge, son büyük yer kabuğu hareketleri yayılması bütün olarak yükselmiştir. Türkiye'nin kenarları çok yükselip, ortası az yükseldiği için bölge kenarlara göre aşağıda kalmıştır.

Bu harekeler sırasında yeryüzüne taşan mağma, bölgeyi geniş bir biçimde etkisi altına almıştır. İç Anadolu ile birlikte ilçenin büyük bir bölümü Erciyes volkanlarının etkisinde kalmıştır. Çevrede platolar ile kalın tüf geniş yer kaplar.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[4]	50.002	7.925	42.077
1970[5]	54.461	8.770	45.691
1975[6]	57.932	10.329	47.603
1980[7]	55.807	10.827	44.980
1985[8]	62.570	13.041	49.529
1990[9]	55.576	16.895	38.681
2000[10]	67.184	29.719	37.465
2007[11]	35.170	15.722	19.448
2008[12]	35.653	16.209	19.444
2009[13]	38.826	17.040	21.786
2010[14]	38.224	17.023	21.201
2011[15]	37.369	16.721	20.648
2012[16]	36.157	16.092	20.065
2013[17]	34.925	16.198	18.727
2014[18]	34.193	16.180	18.013
2015[19]	33.794	16.306	17.488

Genel özellikler

Bozok yaylası üzerinde yer alan Boğazlıyan'da doğudan gelen Kozan özü kuzeyinden gelen Karacali özü ve güneydoğusunda Karakoç özü yer alır. İlçe sınırları içinde bulunan Uzunlu barajı Kozan özü üzerine kurulmuştur. Sulama amaçlıdır Uzunlu barajının suları ile yaklaşık 80.000 dekar arazi sulanmaktadır.

İlçemiz arazisinde düzlük ve dalgalı düzlükler geniş yer tutar.bu nedenle büyük tarım olanaklarına sahiptir. Engebeli araziler daha çok ilçe sınırlarının kenarlarında yer kaplar.

Boğazlıyan ilçesi kuzey batısında 1089 m yükseltisindeki 3 huriye köyü. Daha ortada Eğri tepeleri Güneydoğusunda 1369 m Kekliçek Dağları ile engebelinmiştir. Doğudan batıya Kurşunlu ve Nohutlu yükseltileri arazilerin düzlüğünü bozucu görünüşlerdedir. Yine kuzeyde 1683 metre yükseltisindeki Yazır Dağı yer alır. Akdağların uzantısı durumundaki Çaldağı 1750 m ile en yüksek yerdir. Boğazlıyan ve çevresinde karasal iklim görülür. Ancak ilçemiz ovada kurulu ve çevrenin açık olması yüzünden rüzgarlar daha etkilidir. Bu rüzgarlar hem kışın soğuk yapar, hem de tarım arazileri ve bitkileri için zararlıdır. Kış mevsimleri uzun ve soğuk kar yağışlı, yaz mevsimleri sıcak ve kurak, buharlaşma fazladır. Genellikle ilkbahar mevsimi yağışlıdır. Yaz mevsiminde oldukça düşük kış mevsiminde yüksek basınçlar etkisini sürdürür. Dolulu ve sisli günler fazladır. Sıcaklıklılar arasındaki fark büyük olur. Karasal iklimlerde olduğu gibi, doğal bitki örtüsünde Bozkır bitki örtüsü hakimdir. Dağların üzeri çıplak olup ağaç toplulukları gelişmemiştir. Dere ve çay kenarlarında söğüt ve kavak türü ağaç toplulukları görülür.

Boğazlıyan ovası ilçenin Kuzeybatısında yer alır. Bölgeye göre çukurda kalmamıştır. Doğu-batı istikametinde uzunluğu 7 km, genişliği 6kmdir. Ovanın ortasından Boğazlıyan Çayı (Kozan özü) ve kolları geçer. Ovanın büyük bir bölümünü sular. Ayrıca vadi tabanlarında irili ufaklı küçük düzlükler vardır. Boğazlıyan ovası oldukça verimlidir. Genellikle pancar, buğday ve arpa tarımı geniş yer tutar.

Kayseri'nin kuzeyinde Yozgat'ın güneyinde önemli bir geçiş noktasındadır. Ayrıca Cavlak kaplıcası Türkiye'de nadir bulunan suya sahiptir.

Akarsular

Kozan özü

Çayıralan, çandır Uzunlu, Güveçli, Çalapverdi ve Boğazlıyan’dan geçerek cavlak kaplıcası suyu ile karışarak, karacali ve karakoç özü şle birleşerek yenifakılı istikametine akar ve kızılırmakın büyük koıllarından olan delice çayına dökülür.

Karakoç özü

Felahiye sınırlarından doğar yazıkışla oğulcuk karakoç boğazlıyanın güneyinden geçerek cavlak yakınlarında kozan özü ile birleşir.

Karacali özü

Yapalak yoğunhisardan geçerek boğazlıyanın kuzeyinden geçer ve cavlak yakınlarında kozan özü ile birleşir.

Ulaşım

İlçe merkezi Yozgat'a 90, Kayseri'ye 80 km asfalt yolla bağlıdır. İlçe merkezinden geçip, Uzunlu Kasabasına takiben Çandır, Çayıralan ilçelerine ve Sızır bölgesinden Sivas’a uzanan yol asfalttır.

İlçeye bağlı 9 kasaba asfalt yoldur. 9 köy asfalt güzergahındadır. Kış şartlarında aşırı kar yağışının yol açacağı arazi durumları dışında hiçbir köy yolumuz trafiğe kapalı kalmamaktadır. Belirtilen yollara ek olarak Atatürk Yolu adıyla bilinen ilçeyi Yozgat’a bağlayan 90 km'lik ayrıca bir yolumuz daha vardır.

Kurtuluş Savaşında Boğazlıyan

Kurtuluş Savaşı'nda Boğazlıyan halkı T.B.M.M.'nin yanında yer almıştır. İstanbul Hükümeti'nin Şeyhülislam Dürrüzade Abdullah Efendi'ye yayınlattığı (11 Nisan 1920) Kuvay-i Milliye'nin ve T.B.B.M.'nin gayri meşru olduğu hakkında fetvaya karşı Ankara Müftüsü Rıfat Efendi'nin (Börekçi) öncülüğünde yayımlanan T.B.M.M. ve Kuvay-i Milliye'cilerin yasal ve dinen uygun, düşmanlara karşı mücadele ettiklerini ortaya koyan karşı fetvada 153 Anadolu müftüsü ile birlikte Boğazlıyan Müftüsü Abdullah Efendi'ninde imzası vardır.

Ayrıca T.B.M.M.'ne karşı Yozgat'ta Çapanoğulları İngilizlerin ve Osmanlı Hükümeti'nin teşviki ile isyan ettiğinden Boğazlıyan halkı yine T.B.M.M. nin yanında yer almıştır. Çapanoğlu isyancılarını (halk arasında Pusadlar denir) Boğazlıyan'a sokmamak için silahlı mücadele edilmiş,bu çarpışmalar sırasında 20 Haziran 1920 günü Mehmet Gazi, kardeşi Molla Mehmet ve yeğeni Duran ve arkadaşları Kadı Mehmet ve Cezayirli Mehmet (Hasan Onbaşı) Efendiler şehit olmuşlardır.

23 Haziran 1920 Çapanoğulları isyanı Çerkez Ethem tarafından bastırıldıktan sonra Kılıç Ali Bey Boğazlıyan çevresinde eşkıyalık yapan isyancıları temizlemiştir.

Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey; birinci dünya savaşı döneminde, Ermeni halkına yönelik katliamı doğrultusunda çalışmalar yaptığı için İstanbul hükûmeti tarafından tutuklanıp İstanbul'a götürülür. Kürt Nemrut Mustafa Paşa Divanı olarak anılan mahkemede birçok Türk Subayı ile birlikte yargılanır. Osmanlı Hükümeti'nin emirleri doğrultusunda yöredeki Ermenileri göçe zorladığı için suçlu bulunarak idam edilir (1919). İdamından yaklaşık 2 yıl sonra ise Ankara Hükümeti tarafından "Milli Şehit" ilan edilir. (Aynı mahkeme 1920'de de başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, tüm Kuvay-i Milliyeciler hakkında tutuklama kararı vermiştir.)

Kaynakça

1. http://www.bogazliyan.gov.tr/
2. 11/11
3. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDgNNcu. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
4. "1965 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtmZi0kG. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
5. "1970 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtoDtHKg. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
6. "1975 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtuDkiZE. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
7. "1980 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btv5KPjM. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
8. "1985 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtxCakMv. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
9. "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtyunkJj. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
10. "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu16xAvn. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3Bnh3b. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCM2leG. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuEQ9pjU. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuG44FxE. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuHGqd7x. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZyVjgnc. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
17. "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPVUa3RB. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
18. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDgNNcu. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
19. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 

Dış bağlantılar

• Boğazlıyan Belediyesi