Campanulales
 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||
| ||||||
Campanulales, iki çeneklilerin (Magnoliopsida) 7 familyayı, 105 cinsi ve yaklaşık 2 bin türü içeren takımı. Genellikle süs bitkisi olarak değerlendirilen otsu ve çokyıllık türleri kapsayan bu takımın en tanınan bitkileri çançiçeğigiller (Campanulaceae) ve Lobeliaceae familyalarındandır.
Campanulales takımının üyeleri deniz düzeyinden 4.000 m yüksekliğe kadar olan yerlerde yetişir. Campanulaceae familyasından olan bitkiler her iki yarıkürenin ılıman bölgelerindeki dağlık arazilerde bulunur; Lobeliaceae familyasından bazı bitkilerin anayurdu Kuzey Yarıküre'nin ılıman bölgeleridir, ama familya üyelerinin büyük bölümü Güney Yarıküre'nin ılıman kesimlerinde ve tropiklerde yetişir. Öteki daha küçük familyalar ise en çok Avustralya'da yaygındır.
Bu takımın bitkileri yayılışlarında olduğu gibi yetişme ortamları açısından da çeşitlilik gösterir. Çançiçeği (Campanula) cinsinin, güneşli yerlerde ya da ağaçlık bölgelerde yetişen türlerinin yanı sıra bataklıklarda yetişen türleri de (örn C. aparinoides) vardır. Bu bitkilerin çoğu kireçli toprakları sever, yalnız Portekiz'de yetişen C. loeflingii biraz asitli olan kumlu topraklarda iyi sonuç verir. Lobelia siphilitica ve benzer türler, sulak, açık ve güneşli alanlarda yetişir. Nemacladus türleri ise ABD'nin güneybatısındaki çöllerde büyüyen biryıllık bitkilerdir.
Toplam 40 cinsi ve 700 türü kapsayan Campanulaceae familyasının 17 cinsi süs bitkisi olarak değerlidir. Sırasıyla Avrupa ve Kuzey Asya kökenli olan Campanula elanites ve C. persicifolia türlerinden, beyazdan maviye kadar değişen renklerde çeşitli kültür ırkları üretilmiştir. Karpat Dağlarında bulunan C. carpatica 45 cm yüksekliğinde kümeler oluşturur. Kuzey Amerika'nın yerli bitkileri olan C. rotundifolia ve C. americana bahçelerde yetiştirilir. C. rapunculoides ise bahçelerde kendiliğinden yetişen bir bitkidir. Avrupa'nın batısından Güney Yarıküre'ye kadar yayılış gösteren Wahlenbergia cinsinin 100 türünden sekizinin kültürü yapılmaktadır; Himalayalar'da yetişen Cyananthus cinsi yığın oluşturan türleriyle tanınır. Campanulaceae familyasında besin olarak yararlanılan bitki sayısı azdır; Campanula rapunculus, Avrupa'nın bazı yörelerinde sebze olarak yenir. Canarina, Clermontia ve Centropogon gibi bazı üyelerinin ise yenebilen meyveleri vardır.
Lobeliaceae familyasının en iyi bilinen cinsi, familyaya adını veren Lobelia'dır. Kardinalçiçeği (L. cardinalis), benzer türlerin çoğunda beyaz ya da mavi olan çiçeklere karşılık parlak kırmızı çiçekler verir.
Kızılderilitütünü (Lobelia inflata) Kuzey Amerika'nın doğu ve orta kesimlerinde yetişir; tütün tadındadır ve bir zamanlar Yerliler tarafından kusturucu olarak kullanılmıştır. Gerek bu bitki, gerek Lobelia cinsinin öbür üyeleri, sigara alışkanlığından kurtulmaya yardımcı olan lobelin alkaloidi içerir.
Campanulales takımındaki bitkilerin hemen hepsi tohumla ürer. Gövdenin uzayan üst bölümü salkım ya da başak biçimindeki bir çiçekdurumuna (çiçek kümesi) dönüşür; çiçek tomurcukları yaprakların koltuğundan çıkar. Genel olarak bu grubun çiçeklerinde, beş çanakyaprağın kısmen birleşmesiyle oluşan bir çanak ve beş taçyaprağın oluşturduğu çan biçimli ya da daha geniş bir taç bölümü vardır. Erkekorgan sayısı beş ya da daha azdır. Üç meyveyaprağından (karpel) oluşan dişiorganın tohumtaslaklarını taşıyan alt durumlu bir yumurtalığı, ince bir boyuncuğu ve çiçektozlarının konduğu üç tepeciği vardır. Genellikle kapsül biçimindeki meyvenin taşıdığı tohumlar kapsülün uzunluğuna açılan yarıklarından dökülür ya da başka yollarla atılır. Campanulaceae ve Lobeliaceae familyasının üyelerinde çok sayıda tohum bulunur, öbür familyalarda ise daha azdır.
Çiçeklerin taç bölümü, Campanulaceae üyelerinde ışınsal bakışımlı (taçyapraklar ile çanakyapraklar biçim ve büyüklük bakımından birbirine benzer), Lobeliaceae üyelerinde ise iki yanlı bakışımlıdır (tacın yarısı, öbür yarısının ayna görüntüsüdür). Campanulaceae'de çiçektozları başçıktan, çiçek henüz tomurcuk halindeyken atılır; olgunlaşmamış tepeciğin alamadığı çiçektozları, çiçek açılana değin, boyuncuktaki sert tüycükler tarafından tutulur. Boyuncuğun tabanındaki balözünü yemeye gelen böceklerin gövdesine yapışan çiçektozları, açmış çiçeklerdeki olgun tepeciklere taşınır ve böylece çapraz tozlaşma gerçekleşir. Clermontia cinsinin Hawaii'de yetişen türlerinde ise tozlaşmayı kuşlar, özellikle baltırmaşığı türleri sağlar.[1]