Ölüm Raporu
| Ölüm Raporu | |
|---|---|
| Mr. Arkadin / Confidential Report | |
 "Ölüm Raporu" (Mr. Arkadin) filminin İtalya'da basılmış bir afişi | |
| Yönetmen | Orson Welles |
| Yapımcı |
Orson Welles Louis Dolivet |
| Senarist |
Orson Welles Orson Welles (hikâye) |
| Oyuncular |
Orson Welles Robert Arden Paola Mori Akim Tamiroff Michael Redgrave Patricia Medina Katina Paxinou Grégoire Aslan |
| Müzik | Paul Misraki |
| Görüntü yönetmeni | Jean Bourgoin |
| Kurgu | Renzo Lucidi |
| Stüdyo | Filmorsa/Cervantes Films/Sevilla |
| Dağıtıcı |
Janus Films (ABD) Warner Bros. (İngiltere) |
| Cinsi | Sinema filmi |
| Türü | Gerilim, suç, gizem, dram |
| Renk | Siyah-beyaz |
| Yapım yılı |
1955,  Fransa İspanya İsviçre ortak yapımı |
| Çıkış tarih(ler)i |
Mart 1955, İspanya 20 Eylül 1956, İstanbul (Elhamra Sineması) 2 Ekim 1962, ABD |
| Süre | 93 dakika |
| Dil | İngilizce |
| Diğer adları |
Ölüm Raporu (Türkiye) Confidential Report (İngiltere) Monsieur Arkadin - Dossier secret (Fransa) Rapporto confidenziale (İtalya) Mister Arkadin (İspanya) Herr Satan persönlich! (Batı Almanya) |
Ölüm Raporu,[1]1955 Fransa, İspanya ve İsviçre ortak yapımı psikolojik gerilim, gizem filmidir. Özgün adı Mr. Arkadin olan film İngiltere'de Confidential Report adıyla gösterilmişti. Film çevrildikten bir buçuk yıl sonra, 20 Eylül 1956'da Türkiye'de de sinemalarda gösterime girmişti.[2] Film ABD'de ancak 1962 yılında gösterime girebildi.
Çok yönlü sanatçı Orson Welles'in yönettiği "Ölüm Raporu", yönetmenin farklı birçok yönüyle daha dahil olduğu filmlerinden birisidir . Aynı zamanda başrolünü oynadığı bu filmin hikâyesini ve senaryosunu da yazan Welles, filmin yapımcılığını üstlenmiş, ayrıca sanat yönetimi, kostüm ve kurguya da katkıda bulunmuştur (Yurttaş Kane filminden beri zaten bunu hep yapmaktaydı). Filmin diğer oyuncuları arasında Robert Arden, Paola Mori, Akim Tamiroff, Michael Redgrave, Patricia Medina, Katina Paxinou ve Grégoire Aslan sayılabilir. Siyah beyaz görüntülerini Jean Bourgoin'ın çektiği filmin özgün müziğini Paul Misraki bestelemiştir.
Milyarder işadamı Gregory Arkadin (Orson Welles)'in kirli, karanlık bir geçmişi vardır ve bu gizemli geçmişinin özellikle de çok sevdiği kızı tarafından öğrenilmesini istemez. Güçlü ve nüfuzlu bir adam olan Arkadin bunun için Guy Van Stratten (Robert Arden) adında bir maceraperestle anlaşma yapar: Stratten, Arkadin'in kirli geçmişinde işbirliği yaptığı eski ortaklarını ve arkadaşlarını bulup ortaya çıkaracaktır. Arkadin Stratten'a geçmişi hatırlamadığı yalanını söylemiştir. Ancak sırlarını bilen bu kişiler teker teker ortaya çıktıkça şeytan ruhlu zalim Arkadin onlar için ölümcül bir düşman olacaktır.
Uzun geriye dönüşlerle anlatılan bu filmin hikâyesi, Graham Greene'in 1949 tarihli romanı Üçüncü Adam (The Third Man) ve bu romandan yine Orson Welles'in o yıl uyarlamış olduğu aynı adlı filmde Welles'in canlandırdığı Harry Lime karakterine, ayrıca 1951-1952 yıllarında İngiltere'de yayınlanan "The Adventures of Harry Lime" adlı radyo programının bazı bölümlerine dayandırılmıştır. Bu radyo programı ABD'de "The Lives of Harry Lime" adıyla yayına verilmişti.
Filmin bir özelliği de birkaç değişik versiyonunun mevcut olmasıdır. Amerikalı film eleştirmeni Jonathan Rosenbaum "Yedi Arkadin" adlı makalesinde aralarında roman ve radyo piyesinin de olduğu bu farklı kurgulu versiyonları ayrıntılı bir şekilde incelemiştir. Söz konusu olan 4 film versiyonundan biri de ABD'de kamu malı olmuştur[3]. Son olarak The Criterion Collection'dan çıkan DVD box'ta Mr. Arkadin'in 3 değişik versiyonu birlikte yer almaktadır.
Konusu
Amerikalı sigara kaçakçısı Guy Van Stratten (Robert Arden) ve kız arkadaşı Mily (Patricia Medina), tekneleriyle demir attıkları Napoli limanında gece yarısı bir cinayete şahit olurlar. Konumları gereği uzak durmaları gerekirken bıçaklanan ve ölmek üzere olan bir adamın (Grégoire Aslan) yardımına koşarlar. Olay yerine gelen polisler oradan uzaklaşmaya çalışan tahta bacaklı bir şahsın peşinden giderlerken adam son nefesinde Stratten'ın ve kız arkadaşının kulağına iki isim fısıldar: Gregory Arkadin (Orson Welles) ve Sophie (Katina Paxinou). Cinayet zanlısını vuran polisler geri döndüklerinde Stratten'ı da teknesinde ele geçirdikleri sigaralar nedeniyle tutuklarlar ve teknesine de el koyarlar.
Hapisten çıkan Stratten Napoli'nin eğlence mekânlarında kız arkadaşını ararken Arkadin'in adını bir kez daha duyar. Etrafına sürekli para saçan, partiler veren bu esrarengiz adamın bir multimilyarder olduğunu öğrenir ve biraz para kazanabilme umuduyla ona yanaşmaya karar verir. Ancak dünyanın en zengin adamı olduğu söylenen Mr. Arkadin'i bulmak o kadar kolay değildir. Arkadin'in her şeyden çok sevdiği Raina (Paola Mori) adında bir kızı olduğunu öğrenen Stratten, yakışıklılığını kullanarak gece hayatına düşkün olan bu kız aracılığıyla Arkadin'e ulaşmayı başarır ve kendisini Arkadin'in İspanya'daki şatosunda verdiği bir maskeli baloya davet ettirir. Uzun sakalları, iri cüssesi ve karnaval maskesiyle Ürkütücü bir görünüme sahip olan Arkadin bir şekilde Stratten'ı şatonun tenha odalarından birine getirir. Onunla ilgili hazırlatmış olduğu bir dosyayı önüne atar. Hakkındaki her şeyi, yani küçük bir üçkağıtçı ve fırsatçı olduğunu biliyordur. Asıl şaşırtıcı olanı ise Arkadin'in Stratten'den kendi geçmişini araştırmasını istemesidir. Bu kadar güçlü ve çevresi geniş bir adam neden bu araştırmayı kendi adamlarına yaptırmak yerine Stratten'ı seçmiştir?. Arkadin sözde 1927 yılından önceki hiçbirşeyi hatırlamamaktadır. Anlattığına göre o yıl, kendisine bugünkü servetini kazandıracak yüklü bir sermayeyi cebinde bulmuştur ve bu paranın nereden geldiğini, kendisinin kim olduğunu vb. hatırlamamaktadır. Arkadin'den çok iyi bir para alan Stratten, bu gizemli adamın geçmişini araştırmayı kabul eder. Arkadin'in bir şartı da kızından uzak durmasıdır.
Stratten araştırmalarına Arkadin'in ilk yükselişini yaptığı Varşova'dan başlar ve Arkadin'in o yıllarda beyaz kadın ticareti yaptığını, Doğu Avrupa'dan topladığı kadınları Güney Amerika'ya pazarladığını öğrenir. Arkadin'in karanlık geçmişiyle ilgili buna benzer birçok şeye rastlar. Kısaca Arkadin servetini suç işleyerek kazanmıştır. Ama bir şey daha dikkatini çeker: Arkadin'in kirli geçmişiyle ilgili kime ulaşmaya çalıştıysa o kişinin kısa sürede öldürüldüğünü farkeder. Arkadin hafızasını yitirdiği yalanıyla onu kandırmış, kirli geçmişinden kurtulmak ve onu ele verebilecek olan geçmişteki suç ortaklarını teker teker ortadan kaldırmak için Stratten'ı kullanmıştır. Stratten son bir gayretle Arkadin'in eski ortaklarından Jakob Zouk (Akim Tamiroff)'u öldürülmekten kurtarmaya çalışır, ama başaramaz. (Stratten'ın Jakob'u, öldürülmek üzere olduğuna ve kaçması gerektiğine ikna etmeye çalıştığı bu sahneler filmin başlarında yer almıştır ve buradan yola çıkarak uzun geriye dönüşlerle bu öykü anlatılmıştır)
Kendi hayatının da tehlikede olduğunu anlayan Stratten'ın kendini kurtarması için tek bir şansı kalmıştır. Babasının eskiden yaptıklarından haberi olmayan Raina'ya olan bitenleri anlatırsa muhtemelen kurtulabilecektir. Bu amaçla hemen İspanya'ya uçar. Arkasından yetişen Arkadin uçakta yer bulamayınca tek kişilik özel uçağıyla onu takip eder. Haliyle Arkadin'den önce havaalanına varan Stratten, Raina'yı bulur. Geçmişiyle ilgili hiçbirşey anlatmadığı kızını çok seven Arkadin, tek kişilik uçağının telsizinden kuleyi arar ve kızına Stratten'la hiçbir konuda konuşmamasını söyler. Raina'nın yanında duran Stratten ise telsizle "artık çok geç" mesajını yollayınca Arkadin uçaktan atlayarak intihar eder. Boş uçak gökyüzünde yakıtı bitinceye kadar döner durur (film bu sahneyle başlamıştır).
Yedi Arkadin
Orson Welles'in sineması üzerine birçok makale ve kitap yazmış olan ABD'li film eleştirmeni Jonathan Rosenbaum, roman ve radyo temsili de dahil olmak üzere ortalıkta tam yedi adet "Mr. Arkadin" olduğunu yazmıştır. Yazarın "Discovering Orson Welles" adlı kitabının "Yedi Arkadin" başlıklı 15. bölümünde de uzun uzun anlattığı bu Yedi Arkadin şunlardır:[4][5]
- The Adventures of Harry Lime (Harry Lime'ın Maceraları) adlı 1951'de başlayan İngiliz radyo piyesleri serisinin 25 Temmuz 1952 tarihinde yayına verilen "Greek Meets Greek" (Yunan Yunana Karşı) adı 52. bölümü. Bu radyo programındaki karakterler de 1949 tarihli Graham Greene uyarlaması (senaryoyu da o yazmıştı), Carol Reed filmi Üçüncü Adam'a dayandırılmıştı. Bu radyo programı ABD'de "The Lives of Harry Lime" adıyla yayına verilmişti.
- Masquerade (maskeli balo) Welles'in senaryosunun ilk şekli. 1953 tarihli.
- Mr. Arkadin, film, Corinth versiyonu, ABD'de Corinth film şirketi tarafından çıkartıldığı için bu adla anılıyor. Orson Welles'in sinema anlayışına en yakın olan kurgu bu filmde gözleniyor. Filmin orijinal haliyle kalmış bir kopyasının mevcudiyetini, filmin bu kopyasını 1961'de New York'ta keşfederek muhafaza altına alan sinema yönetmeni Peter Bogdanovich'e borçlu olduğumuz da kitapta belirtilmiş.
- Mr. Arkadin, roman, kapağında yazarının Orson Welles olduğu belirtildiği halde kitabı Welles yazmamıştır. Roman Maurice Bessy adlı bir gölge yazar tarafından Fransızca yazılmış, İngilizce'ye sonradan çevrilmiştir.
- Mr. Arkadin, film, İspanyolca versiyonu, Madrid'de ilk gösterimi yapılan kopya. İngilizce versiyonla eş zamanlı çekilmiş. Bazı sahnelerde farklı oyuncular yer almış.
- Confidential Report , Londra'da 1955'te gösterilen versiyon. Kurguda zaman sıralamasında, ayrıca diyaloglar ve dış ses anlatımlarında bazı farklılıklar var. Diğer versiyonlarda olmayan sahneler de mevcut.
- Kamu malı olmuş versiyon, videoda sık rastlandığı ve televizyonlarda çokça yayına verildiği için en çok bilinen versiyon budur. Buna karşılık kurgu farklılıkları nedeniyle en az tatminkar olanı da yine bu versiyondur.
DVD box set
Daha çok çıkardığı sanat filmleri video serileriyle adını duyurmuş olan The Criterion Collection, "The Complete Mr. Arkadin" adıyla ve #322 sırt numarasıyla filmle ilgili bir DVD box setini piyasaya vermiştir. Şirket bu seti daha önce de laserdisk formatında basmıştı (No: 121). Bu sette diğer ekstraların yanı sıra Mr. Arkadin filminin 3 farklı versiyonu birden yer almaktadır. Bunlar:
- Corinth versiyonu, Orson Welles'in ilk kurgusu.
- Confidential Report, Londra versiyonu.
- Yeni kapsamlı versiyon (New comprehensive version), bu versiyondan Jonathan Rosenbaum'un sıralamasında bahsedilmez. Bu kapsamlı versiyon "Lüksemburg Kenti Sinemateki", "Münih Film Müzesi" ve "The Criterion Collection" şirketinin işbirliğiyle sonradan meydana getirilmiştir. Bu nihai versiyon oluşturulurken filmin mevcut bütün parçaları bulunup eksiksiz bir araya getirilmiş, hem film parçaları hem de ses kuşakları ayrı ayrı restorasyondan geçirildikten sonra, Peter Bogdanovich'in başkanlığında kalabalık bir kurgu ekibi tarafından Orson Welles'in sinema anlayışına uygun bir biçimde yeniden kurgulanarak dijital ortama aktarılmıştır. Yönetmen, senarist ve aktör kimliğinin yanı sıra aynı zamanda bir film eleştirmeni ve sinema tarihçisi de olan Bogdanovich, 1961 yılında New York'ta Welles'in orijinal kurgulu versiyonunu bularak yok olmaktan kurtarmıştı. Bogdanovich aynı zamanda Orson Welles'in çok yakın bir dostuydu.
Oyuncu kadrosu
| Oyuncu | Rolü |
|---|---|
| Orson Welles | Gregory Arkadin |
| Michael Redgrave | Burgomil Trebitsch |
| Patricia Medina | Mily |
| Akim Tamiroff | Jakob Zouk |
| Paola Mori | Raina Arkadin |
| Katina Paxinou | Sophie |
| Grégoire Aslan | Bracco |
| Peter van Eyck | Thaddeus |
| Mischa Auer | Profesör |
| Suzanne Flon | Baroness Nagel |
| Robert Arden | Guy Van Stratten |
| Jack Watling | Rutleigh Markisi |
| Frédéric O'Brady | Oscar |
| Tamara Shayne | Apartmandaki kadın |
| Terence Longdon | Sekreter |
Kaynakça
- ↑ Dorsay, Atilla (1995). 100 Yılın 100 Yönetmeni. Remzi Kitabevi. s. sayfa 256. Türkçe isim için referans.
- ↑ "Milliyet Gazetesi Arşivi" (Türkçe). gazetearsivi.milliyet.com.tr. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160306104907/http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=Arkadin&isAdv=false. Erişim tarihi: 23 ağustos 2010.
- ↑ "Mr. Arkadin (1955)/alternate versions" (İngilizce). IMDb. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160820132714/http://www.imdb.com/title/tt0048393/alternateversions. Erişim tarihi: 23 ağustos 2010.
- ↑ "Discovering Orson Welles/Jonathan Rosenbaum" (İngilizce). books.google.com. http://books.google.com/books?id=95c3YFDncFYC&lpg=PA156&dq=The%20Seven%20Arkadins&hl=tr&pg=PA159#v=onepage&q=The%20Seven%20Arkadins&f=false. Erişim tarihi: 25 ağustos 2010.
- ↑ "The Adventures of Harry Lime" (İngilizce). en.wikipedia.org. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150515195536/http://en.wikipedia.org/wiki/The_Lives_of_Harry_Lime. Erişim tarihi: 25 ağustos 2010.
Dış bağlantılar
| ||||||||||||||||||||||||||