Davranış

Davranış, psikolojik anlamda canlıların dış dünyaya karşı gösterdikleri her türlü bilişsel, duyuşsal ve psikomotor (bedensel-fiziksel) tepkilerin genel adıdır. Söz konusu bilişsel, duyuşsal ve psikomotor boyutlar birbiri ile etkileşim halindedir. Bunun neticesinde ise davranış ortaya çıkar. Cansızlar için davranış söz konusu değildir. Bitkilerin tepkilerine davranış denilip denilmeyeceği tartışmalıdır. Bazı filozoflar bir hareketin davranış sayılabilmesi için canlının bu davranışta etkin- istemli rolünün olmasını ileri sürmüşlerdir., yalnız canlılardaki bazı otamatik tepkiler bunu dışında tutulmuştur. Davranış merkezi gelişmiş canlılarda beyin'dir. Etoloji hayvan davranışlarının bilimdir ve zooloji ve psikolojinin ortak çalışma konularına sahiptir.

Öte yandan davranış canlının çevreyle etkileşim ve uyum mekanizmalarının toplamını da içerir. Ve çevreye en iyi uyum sağlayan canlı evrimsel düzeyde hayatta kalma olasılığı daha yüksektir.

Davranış, felsefi anlamda kompleks bir problemdir. Davranışın bileşenleri psikoloji, nöroloji, antropoloji, sosyolojinin konusu olduğu gibi felsefe açısından sayısız problemi-soruyu da beraberinde getirir.

Gelişmiş olan hayvanların iç ve dıştan gelen uyarılara karşı geliştirdikleri tepkiler sinir ve hormon sistemi tarafından kontrol edilir. İç dengeyi de sağlayan bu tepki homeostazidir.

Davranışı alt kategorilere ayırmak gerekirse;

• Tek hücrelilerde davranış
• Çok hücrelilerde davranış

Tek hücrelilerde davranış

Tek hücrelilerde davranış kalıtsaldır. Ve davranış uyaran karşısında taksi, yani göçüm şeklindedir. Uyarana yaklaşıyorsa pozitif taksi, uyarandan uzaklaşıyorsa, negatif taksidir.

Öte yandan tepki uyaranın çeşidine göre de farklılık taşır.

1. Işığa karşı: Fototaksi
2. Kimyasalsa: Kemotaksi
3. Su: Hidrotaksi
4. Isı: Termotaksi

Çok hücrelilerde davranış

Bitki

Bitkilerdeki davranışlar çiçek açma, bölünme, çimlenme, yaprak dökme, tropizma ve nasti davranışlardır.

Nasti

İrkilme davranışı bitkilerin uyaranın yönüne bağlı olmaksızın hızla tepki vermesidir. Bu hareketler turgor basıncındaki değişmeler yoluyla kontrol edilir. Öte yandan tepkiler uyaranın cinsine göre adlandırılır.

1. Fotonasti: Işık tepkisi
2. Termonasti: Isı tepkisi
3. Sismonasti: Sarsıntı tepkisi
4. Tigmonasti: Dokunma tepkisi

Tropizma:

Yönelim bitkinin asimetrik durum karşısında belli bir yere yaptığı yönelim veya eğilimdir. Pozitif veya negatif şekilde gerçekleşebilir.

1. Fototropizma: Işığa karşı verilen tepkidir.
2. Jeotropizma: Yerçekimi
3. Hidrotropizma: Suya verilen tepkidir
4. Kemotropizma: Kimyasal verilen tepkidir
5. Travmatropizma: Yaralanmaya karşı verilen tepki
6. Haptotropizma: Temasa karşı verilen tepki.

Doğal davranışlar

İçgüdüsel davranış

İçgüdü, organizmayı türe özgü bir davranışa sürükleyen amaçlardır. Karmaşık bir yapıya sahiptir ve seri davranışlar bütünüdür. İçgüdüsel davranışlar türe özgüdür.

kuşların göç etmesi

arıların iletişim dansı

kuşların yuva yapması

örümceklerin ağ yapması

hayvanların çitleşme zamanı rakipleri ile mücadele etmesi (kur davranışı)

Refleks

Canlılarda etkiye karşı oluşan ani ve değişmez tepkilere refleks denir. Sinir sistemi olan tüm canlılarda refleksler oluşur. Bu davranış tipinde uyarı beyne iletilmeden tepki oluşur.

Bir etkileşim sonunda hayvanın yeni davranış biçimleri edinmesidir.

a. İzleme yoluyla öğrenme.

b. Şartlanma yoluyla öğrenme. Canlının farklı uyaranlara karşı verdiği tepkiyi ortaklaştırma.

c. Deneme yanılma da olabilir.

Topluluk halinde yaşan canlılarda grup davranışları vardır ve bu sosyal bir davranıştır. Bu davranış grup içinde dayanışmayı arttırır ve türün evrim sürecinde baki kalmasında avantajlar sağlar. İşbirliği, yarışma, oyun, savunma, iletişim meydana getirir ve bir hiyerarşi oluşturur.

Otorite seviyelerine göre bireylerin organizasyonuna sosyal hiyerarşi denir. Hiyerarşi bir ast-üst ilişkisi getirdiği gibi belirli bir özdenetim de sağlar.