Dikenli, Tunceli
| Dikenli | |
| — Köy — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Tunceli |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | - |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0428 |
| İl plaka kodu | |
| Posta kodu | 62000 |
| İnternet sitesi: | |
Dikenli, Tunceli ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Eski ismi 1928 yılına kadar Xaçeli (Haçeli) olan köyün ismi, 1928 tarihi itibariyle Dikenli olarak değiştirilmiştir.
Xaçeli Ermenice dilinde, sevimli, şirin yer anlamına gelir. 1874 tarihli Dersim haritasında Xaçeli Köyü'nün Mezraları şöyle sıralanmıştır:
Zenikan
Memedo (Mehmet Mezrası)
Taner, Mık Kömü, Mıxeşik ve Dalik.
Komşu Köyler: Qendo (Yeni Sögüt), Tilek (yoğunçam), Müşkürek, Rengül, Dere Sıle Merx (Eğriyamaç), Sin, Seypertek, Sowge, Mamles, Xerbo (Garip Uşağı), Nenko (Aşlıca)...
Merkezi yerleşim olan Xaçeli köyü, Zenikan - Sıncık Dağı'dan gelen dere ile Mık, kosmo deresi arasında yer alırdı. (Meneş Bilmez'in evinin bulunduğu yer olsa gerek) İki derenin birleştiği yerde köyün çarşısı bulunurdu.
1871 Erzurum Rus konsolosluğu raporunda, köyün bir adet değirmeni, palan dikicisi, peynirhanesi, marangozhane, dibekhane (bulgur döveği) ve dikimcisi olduğu yazar.
İki dere boyunca uzanan ekili arazi, söğüt ağaçları, armutluk ve bin civarında ceviz ağaçlarıyla süslüdür.
Sonradan Ali Ekber Karaca'nın evinin kurulduğu yerde, bir adet kilisenin mevcut olduğu ve köyün diğer ekili arazisi Kort tepesine doğru yayılan yerdeydi. 1874 yılında Kürt Beyi Bedirxan Mithat Bey'e bağlı Hamidiye Alayı (Gur taburu) Xaçeli köyüne girer ve köyü yakmakla birlikte, Keşiş Keyrok'u kilisenin kapısına asar.
Bu tarih sonrası Ermenilerin Xaçeli köyünü bırakarak göç ettiği sanılır.
Köye ilk Ferhatan Aşireti reisi Kahraman Ferhat Bey yerleşir, köyde kalan yoksul Ermeni Fezlıkanlılar bu dönemde Devriş Cemal Ocağı Dedesi, Pir Kasım tarafından sünnet ettirilir.
Zenikan Mezrasında, Kahraman Ağanın oğlu Zeyn, Döwa Memed Mezrasında, Kahraman Ağanın oğlu Mehmed ve geri kalanda ise Kahraman Ağanın oğlu Gul yerleşir.
Kahraman Ağa'nın çocuklarının yerleştiği köyün mezraları; Zeyn'den Zenikan, Memed'ten Memetler Mezrası olarak isimlendirilmiştir. (1938'den sonra Garip Güngör'ün babası Memed e Munzur, Memedler mezrasını Abasanlardan satın aldığı için onun adıyla da anılır.)
Kahraman Ferhat Bey, Seyit Rıza'nın babası İbrahim ile kardeşi Sed Ağa arasındaki geçimsizliği gidermek için, köyün bir kısmını Sed Ağa'ya verir ve kendisi Hozat'a Kaymakam olur ve Hozat'a göç eder.
Xaçeli İç Dersim'in en stratejik noktasındadır. Geniş ormanlık alanları ile birlikte, batısında 2200 metre yüksekliğinde Sıncık Dağı, Kuzey'inde 2500 Metre yüksekliğinde Gola Ostora (Orta Dağ) yer alır. Kemah üzerinden gelen Kağnı yolu bu köyü takiben Hozat'a giderdi, bu sebeple uzun yıllar köyü elinde bulunduranlar yol vergisi de almışlardır. Orta Dağ, (Gola Ostoro) dağı Ermeniler zamanında en büyük arpa ekim alanlarından biriydi.
1994 yılında köyler boşaltılmadan önce, köyde Kahraman Ağa'nın soyundan gelen Ferhatan Aşireti (Memişler / Karataş'lar), Abasan Aşireti ve Fezlıkan Aşireti yaşamaktaydı.
Kahraman Ferhat Bey ve Hov
Ferhatan Aşireti reisi Kahraman Ferhat Bey ile Ermenilerin lideri Hov arasında geçen olay köyün tarihi olarak geçmişten günümüze kadar anlatıla gelmiştir.
Yeni kapı köyünde demir kapı vardır. Bu köylerde ermeniler yaşardı.Ermeniler orada milleti hapise atarlarmış. Ermenilerin başı Hov (Hoxv) o zaman orada otururmuş.
Haçeli ermenilerin o dönemde. Dersimin mührü de Hov'unmuş o tarihte.
Hov Hoşirik'te yayladadır,
Mazmano'dan gidince (Malzmano'nun arka yüzü) Hesen'e Xıl yaylası vardır.
Karaman ağa çadırını buraya kurar. Karaman ağanın çobanı davarları hoşirikte suya götürür ama ermeni Hov, davarların suya gitmesine izin vermez.
Hov Hatunundan (Karaman Ağanın Eşi) bana haber al der çobana.
Hov üç gün hayvanları suya bırakmaz.
Hov, çobana Hatunundan haber al ondan sora hayvanları suya getir der her defasında.
Ama çoban gelip söylemez. Karaman ağanın hayvanları çoktur.
Hatun, çobana sen neden davarı suya getirmedin? Çoban cevap vermez.
Çoban Hatun'a (Xatun) ısrar üzerine daha sonra durumu anlatır.
Bunun üzerine Karaman Ağa, Hov a mektup yazar.
Hov'a der, sabah kalktın kalktın kalkmadın akşam kalk yoksa seni yok ederim diye yazar.
Hov, gece göçünü ve hayvanlarını alıp göç edip Peyik'e (Peygı) gider.
Hov kendi insanlarının içine taşınmış olur. Peyik ermenilerindir o dönem.
O dönem peyik te tekbir ermeni ocağı (evi) olduğu söylenir.
Bir sonraki yıl Karaman Ağa eşini adamlarıyla Hov gitmesini ve müsade istemesini ister. Xatun yanındaki kadınlar ve adamlarıyla Hov'a ricada bulunmaya gider. O dönem dersim'de kadın bir kadın kavgayı ayırmak için ortaya başındaki örtüyü atarsa kavga anında durur, yine bir kadın bir kapıya gidip bir istekte bulunursa istek yerine getirilmek zorundadır.
Xatun, Kahrman Ağa'nın ricasını Hov'a iletir:
Mayıs'a kadar beni idare et. Bu yıl çetin geçti kıtlık geldi otum bitti, bize bir yer ver, biz idare edelim.
Ne zaman yaz geldi ben çıkarım tekrar demesini ister.
Hov, Karaman ağaya söyleyin gitsin Hopa Haj'da kendisine çadır kursun ama yaz gelir gelmez
kaldırsın çadırını, çıksın oradan.
Karaman Ağa tamam der o zaman çıkarım. Karaman ağa hayvanlarını alır Hopa haj a gider.
Gece gündüz demez ev yapar. Hov bakar ki Karaman ağa etrafını genişletmiş. Yerleşiyor.
Karaman ağaya elçi gönderir hani sen çıkacağını gideceğini söylemiştin ama sen etrafını genişletiyor yerleşiyorsun. Karaman ağa çıkacam ama hayvanlar dışarıda.
Üstelik yağmur var hava iyi değil der. Hov kalkar Peyik in tepesine kela (Kale) larına gelir.
Karaman ağanın oğlu ismail ağayı burada hapis eder. Bunun üzerine Karaman ağa Peyik'in hepsini alır.
Ermenileri kovar. İsmail ağa 10 yıl hapis yatar.
İsmail ağa'nın annesi Karaman ağanın eşi Hatun çok zeki bir kadındır.
Hatun, atı eğerletir ve bir adamını Hov'a gönderir.
Adamına der gittiğinde Hov'a söyle bu milletin hepsi senden davacıdır.
Sen nasıl ismail ağayı hapse atmışsan öylede bırak.Sen bunu Hov'a söylediğinde o kızacaktır.
O kızgınlık ile Hov niye ben milletin lafıylamı ismail ağa yı hapse attım da onların lafıyla bırakacam diyecektir.
Gidin hapishanenin kapısını açın ismail ağa gitsin diyecektir.
İsmail ağanın annesi Hatun, admına ama ismail ağaya söyle sakın Hov ile görüşmesin.
Eğer görüşürse o zaman Hov'un öfkesi ve acısı aklına gelir bir daha asla bırakmaz.
Diye admını sıkı sıkıya tembihler. Maraba gidip Hov'a bu milletin hepsi senden davacıdır.
Sen nasıl ismail ağayı hapse atmışsın öylede bırak.
Hov kızar niye ben onların lafıylamı ismail ağa yı hapse attım da onların lafıyla bırakacam.
Hatun'un tahmin ettiği gibi; Hov adamlarına emir verir gidin hapishanenin kapısını açın ismail ağa gitsin der.
İsmail ağa zindandan çıkınca Kelaya gidip Hov ile vedalaşmak ister.
Annesinin gönderdiği adam atılır, ismail ağa ya der annen dedi ki sakın sakın Hov'un yanına gitmesin görünmesin ona.
Annen, eğer görüşürse o zaman öfkesi ve acısı aklına gelir seni asla bırakmaz dedi diye annesinin dediklerini aktarır.
Bunun üzerine İsmail ağa hemen atına biner evine döner.
Bir süre sonra Hov gelir hapise bakar. ismail ağa gitti mi diye sorar.
Adamları sen bırak dedin biz de bıraktık diye cevaplarlar.
Hov, ismail ağanın kaldığı koğuşa girer bir o duvarı bir öteki duvarı yumruklar.
İsmail ağa buraya girdi buradan mı çıkıp gitti öylemi...
Söylene söylene duvarları yumruklar. İsmail ağa burada mı oturdu, burada mı kaldı, buradan mı çıktı.
Hırsından söylene söylene yumruklar duvarları.
Bu hırs ve öfkeyle kafasını duvarlara vura vura çatlar ölür.
1994 yılında köy boşaltılmıştır. Bugün yaşayan kimse bulunmamaktadır.
Kültür
Alevi Kızılbaş inancı hakimdir. Geçmişte Kürtçe, Zazaca ve Ermenice konuşulurken. Günümüzde Zazaca ve Türkçe konuşulmaktadır.
Dini günler ve Bayramlar
Birinci bayram: Aşure,
İkinci bayram: Gağan (21 Aralık-13 Ocak)
Üçüncü bayram: Hızır (Şubatın ilk haftası ile başlar)
Dördüncü bayram: Heftemal, Bahar bayramıdır. üç aşamalıdır. Küçük, ortanca ve büyük Heftemal vardır.
Beşinci ve son bayram: Beri'dir. Mayıs ayına denk gelen bu bayram çalışma, yaylalara gitme, iş güç zamanını işaret eder. Beri, Thüye adlı kuşun hikâyesiyle başlar.
Köyde Abasan Aşiretinden Kopo Rayber den dolayı, Ferhadan Aşiretinden Memiş Ağanın oğlunu Saan vurulduktan sonra kan dökülmesi nedeniyle Memiş Ağa ve ailesi cem'lere katılmaz. Bu tarihten sonra köyde bir daha Cem kurulamamıştır.
Köyün mezarlığında Seyit Rızanın dedesi Abasanlı Baba e Hersı derg (Baba e Haçeli)'nin, Ferhadanlı Mamud Ali ve Memiş Ağa'nın oğlu Saan'nın mezarının üzerinde koç heykelleri bulunmaktadır. Kime ait olduğu bilinmeyen diğer koç heykelli mezar taşları ile ermenilere ait olan mezarlar bulunmaktadır.
İlk dönem Xaçeli'lerden İmam'e Laç adında Dersim yöresinde tanınan Ozanları vardı. Bu Ozan'nın Cemlerde sazlar çaldığı başka köylerde bilinir.
Ayrıca, Xaçeli köyünün kadın simaları cemaatlerde yer alır, söz sahibiydiler. Bunların başında Zekina, Çıbuxe, Çubuk, Gare..
Son dönem Xaçeliler
Köyün girişinden itibaren...
Doğe Memiş, Ağaye Memiş, Bibere Memiş
Dalik'te,Seyde Hese HulXıde Gare
Xaçeli'de, Xıde Ali Kadir, Xıde Seber, Usewe Ali, Menese, Rayber
Çene Teslim, Meneş Bilmez, Alekbere Bıray, Bıra Xede Kup
Taner'de, Boruçlar, İbe Boruc, Use Boruc
Deua Memed, Xerbe Memed, Ule Mene
Çe Sensen, İbe Sensen, Şixe Sensen
Zenikan, Alekber'e Babay, Ale Pun
1938 öncesi Haçeli'de yaşam
Bin insanın yaşadığı, çarşısı, üç değirmeni olan köyde bugün yaşayan yoktur...
Xaçeli Köyü mahalle ve haneleri:
1. Merkez Köy, 47 hane
2. Döwa Memed, 25 hane
3. Zeynikan, 32 hane
4. Dalik, 2 hane
5. Hega Teğt, 4 hane
6. Xoşirik, 23 hane (ermeni)
7. Hopik, 9 hane (ermeni)
8. Dere Bane Mık, 6 hane (ermeni)
9. Çarşı- Pe Arey 13 dükkan (ermeni)
Toplam: 170 hane her ev beş nüfustan, 850 insan yaşıyordu anlamına gelir bu, yani bir kasaba anlamına gelir.
1938 sonrası 90 haneye düştü, 1970’lerde elli haneye kadar geriledi, şimdi kimse yaşamıyor.
1. Merkez köy, Xaçeli: Dört mahalleydi, mahalle isimleri: Oba Chalı (çalı olarak okuyabilirsiniz, çal, çukur demek,
Meneş Bilmez’in mahallesi yani) On üç evden oluşurdu.
Oba Corene (yukarı mahalle, Ali Ekber Karaca, eski kilisenin bulunduğu mahalle) On hane.
Oba Konağ, (Rayber’in yani konakın bulunduğu mahalle) on bir hane bulunurdu.
Bıne Çalı: Meneş’in evlerinin altı, üzerinde ceviz olan yerin altı Ermeni mahallesiydi, hane sayısı bilinmiyor.
Çarşı: İki derenin birleştiği yer, Pe Arey dediğimiz mevki, 13 dükkan ve bir Değirmen vardı.
Oba Mahmud Ağay (sonradan Oba Memiş) Dört haneden oluşurdu. Memiş, Mahmud, Alo Kır, Uhl...
2. Döwa Memed: 25 hane ve üç mahalleden oluşurdu. Oba Çe Sensen, Oba Ali-e Men’ı Çe Memed-e Muzır (Garip amcanın babası, köyü o satın aldığı için onun adıyla anılır) Oba Çe Sebır (İmam-e Laç, Bıra-e Laç onlar burada otururdu)
3. Zeynikan- Zeynko, 32 hane üç mahalleden oluşurdu. Oba Xıde MariOba çe Xıde MemliOba çe Babay, (Ali ekber amca) Oba Çarekan, Çaroğlu mahallesi (Bahtaryanlılar üzerine sayılırdılar)
4. Hega-e Text (teğt Döwa Memed’in altı) Dört ermeni evi bulunurdu, sonradan Xıdı Alikadir’in babası Ali Kadir oraya bir konak yapar, 1 Ev Boruç’lardan, 1 Ev Fezlıkan ve 1 Çarekanlı oturdu..
5. Dalik: (1876 öncesi Ermeni mahallesi, Seydali Amca’nın evleri o yıkıntının üzerine yapılmıştı) İki hane.
6. Dere Bane Mık, Ermeni 6 Ermeni evi vaardı, terk edildikten sonra yayla yeri oldu.
7. Xoşirik- Hoşirik, (Dere Sıle Merx’in arkası, Tilek’e giderken) 23 hane bulunurdu, tamamen Ermeni yerleşimiydi, Dersim Ermenilerinin başı Hov’un karargahı buradaydı, evler ortadaki büyük tepenin altında kalmıştır. Haçeli’yi Feratanlıların başı Kahraman Ağa Hov’dan aldı.
8. Hopik, Keke Zerec’in oturduğu Boker Dağı’nın dibi, tamamen Ermeni yerleşimiydi, Kırganlılar, Abasanlılar ve Feratanlılar boşalan bu köyden dolayı uzun yıllar mahkemelik olmuştur.
9.Tanıder, dört ev vardı, daha sonra buraya İbe Boruç'un üç çocuğu yerleşir. Bunlara buradan göç ederek Hozat'ın Karataş köyüne yerleşirler, Tanıder'in büyük de bir mezarlığı vardı.
10.Korte, yerleşim yerinden ziyade tarlalar ve ekim alanı, Bend, Kurno, Mazmano, Dalik'in karşısı, Tape Kurçe'nin altı tarlalardı, bakımsızlıktan buralar bayır ve dağ haline geldi, Kort tepesinde, toprak damlı evlerin üzerindeki toprağı sıkıştırmak için kullanılan bir silindir taş bulunmuştu. Daha önce kaç yerleşim olduğu bilinmiyor.
1994 yılında köy boşaltılmıştır. Bugün yaşayan kimse bulunmamaktadır.
Coğrafya
Tunceli merkezine 44 km uzaklıktadır.
İklim
Köyün iklimi, karasal iklim etki alanı içerisindedir.
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | - |
| 1997 | - |
Ekonomi
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Altyapı bilgileri
Köyde ilköğretim okulu yoktur. Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.
Dış bağlantılar
| ||||||||||