Eponim

Yunan mitolojisinde bir kahraman olan Orion'un eponimi Orion takımyıldızıdır ve dolaylı olarak Orion uzay aracına da bu isim verilmiştir.^[1]

Eponim gerçek ya da hayali bir kimsenin adının bir yer, ulus ya da bir şey için verilmesine inanılması, bir kişinin adına dayanan veya bir kişinin adından türetilen kelimelerin yanı sıra içerisinde yaşadığı yılların dönem olarak belirtilmesinde kullanılan terimdir.^[2] Örnek olarak I. Elizabeth'in tahta çıkması ve ölümüne kadar geçen süreye eponim olarak Elizabeth devri adıyla tanımlanmaktadır.

Aspirin,^[3] Eroin^[4] ve termos^[5] gibi birçok ürün adı olmuş markaların adı eponime dayanmaktadır.

Eponimden türetilen sıfatlar eponimus ve eponimik,^[2][6] ise benzer şekilde kişi isimlerinin atılmasının ardından kullanılabilir. Buan örnek olarak ise Ford Motor Company'nin adını Henry Ford'dan alması verilebilir.^[7][8] Ayrıca üzik kayıt endüstrisinde baş kurucu ya da kreatörün adı da eponimus olarak anılmaktadır.^[7]

Tarihçe

Dönemler genellikle bir hükümdarın ya da diğer etkileyici figürün adıyla anılmaktadır:

• İlk eponim olaylardan birisi MÖ 2'nci binyılda gerçekleşmiştir. Süryaniler her yıl eski Asur dönemindeki kralları adına yeni bir limmu seçerlerdi.
• Antik Yunanistan'da bir yönetici olan Arkhon, Atina Uygarlığında eponimus arkhon adıyla görev yapan en yüksek idare hakimine (9 yargıcın en büyüğü olan baş yargıç) verilen isimdi. Eponimus arkhonlar bir yıllık süreler ile görev yapmışlar ve bu özel arkhon adını kullanmışlardır (örn. MÖ 594 yılında Solon arkhon olarak görev yapmıştır). Daha sonraki tarihçiler Atina'nın Altın Çağı için Perikles'in adına ithafen Perikles'in Çağı olarak anılmasını önerdiler.
• Ptolemaios Krallığı'nda İskender baş rahip kültüdür ve sonraki yıllarda epinomus olarak diğerleri de aynı isimle adlandırılmıştır.
• İbranice İncil insanların isimlerini taşıdıkları bireyler aracılığıyla kökenlerini açıklamaktadır. Yakup, "İsrail" olarak yeniden adlandırıldı (Gen 35:9) ve onun oğulları (ya da torunları) İsrail'in 12 kabilesi olarak adlandırıldılar. Edomlular (Gen. 25:30), Moabitler ve Ammonitler (Gen. 19:30-38), Kenaniler (Gen. 9:20-27) ile diğer kabileler (Gen. 4:1-16 bölümünde Kenaniler, Kabil'in ardından isimlendirilir) adlarını taşıdıkları ilk atalarının adlarına atıfta bulunularak açıklanmıştır. Ayrıca genellikle, ataların deneyimleri ve davranış biçimleri de adlarını alan kişilerin özelliklerini göstermek amacıyla söylenmiştir.
• Antik Roma'da, bir yılı işaret etmenin iki resmî yolundan birisi de, o yıl görev yapan iki yıllık konsolosun adını kullanmaktı. Örneğin, MÖ 59 olarak bildiğimiz yıl "Marcus Calpurnius Bibulus ve Jül Sezar konsolosluğu" adıyla tanımlanmaktadır. İmparatorluk döneminde konsoloslar her iki ayda bir değişecek ancak sadece o yıl başındaki iki konsolos, o yıla ismini verecekti.
• Hükûmetlerin yönetimde bulundukları dönemler içinde kişi adları kullanılabilir. Örneğin, John F. Kennedy dönemi için Kennedy'nin Camelotu ve Nixon Dönemi gibi.
• İngiliz kralların adlarının da görev yaptıkları zamanın adlandırılması için bir moda haline gelmiştir. Örneğin Elizabeth devri, Victoria devri ve Edward devri gibi.

Trendler

• Siyasi eğilimler veya hareketler çoğunlukla hükûmet liderinin adıyla anılır hale gelir. Örnekler arasında Jackson demokrasisi, Stalinizm, Maoculuk, Obamacare ve Thatcherizm gibi.

Belirli türdeki olaylar

• Amerika Birleşik Devletleri'nde, özellikle son dönemlerde okullarda meydana gelen olaylar kişi ya da okulun adıyla anılır olmuştur. Buna örnek olarak Columbine Lisesi Katliamı verilebilir.

Diğer eponimler

• Amerika Birleşik Devletleri'nde Fikrî mülkiyet hukuku alanında bir formun metonimi olan aspirin,^[3] eroin^[4] ve termos^[5] gibi ürün adı olmuş markalar için eponim başvurusunda bulunabilirsiniz.
• Epinomi coğrafya içinde önemli bir terimdir. Örneğin Frigya Kralı Pelops'un adı Mora Yarımadası (Peloponnesos) için kullanılmıştır. Kasabalar, bölgeler eski dönemlerde kurucularının, kaşiflerinin ya da daha sonra burada yaşayan veya doğmuş önemli kişilerin adları ile anılmıştır. İngiliz denizci George Vancouver'ın adının Vancouver'a verilmesi buna örnek olarak verilebilir.
• Bilim ve teknolojideki keşifler ve yenilikler genellikle keşfedenin ya da geçmişteki etkili bir figürün adını taşır. Örneğin; Avogadro sayısı, Dizel motor, Meitneriyum, Alzheimer hastalığı, Apgar testi.
• Sanatta:
  • Oyunlar, kitaplar ve diğer eğlence formları eponim olabilir. Örneğin Yunan mitolojisinde İthaka kralı Odisseas'ın adı Odysseia destanında kullanılmıştır.
  • Terminoloji bazen karışıklığa yol açsa da, müzikte de yaygın şekilde kullanılır. Örneğin Bad Company'nin ilk albümünün adı da grup aıyla aynıdır ve aynı isimde bir de şarkı barındırır.
• Antik Yunanistan'daki aşiretlerde ve bağımsız İbrani kabileler arasında sık sık eponim isimler kullanıldı. Örneğin Dorlar'ın efsanevi atasının Dorus olarak adlandırılması gibi. Bazende isimler İsrailoğulları ya da Nuh Nesilleri gibi doğrudan kullanıldı. Bu tür kullanımıı yaygınlaşmasını aynı zamanda soy ilişkilerinin belirlenmesini sağlamak amacıyla etnoloji bilimi de oluşturmuştur.
• Zoolojide de, bir kişinin düzgün bir şekilde adını içeren hayvan adlarına da eponim adı verilir.^[9]

Ayrıca bakınız

• Antonomasya
• Arketip isim
• Eponimus saç modeli
• Ethonim
• Etimoloji
• Etimitoloji
• Ürün adı olmuş markalar
• Metonimi
• İsim reaksiyonu
• Stigler'ın yasası ve eponimi
• Bölgesel atama
• Toponimi

Kaynakça

1. "Orion Spacecraft - Nasa Orion Spacecraft". aerospaceguide.net. http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/orion.html. 
2. "eponym". Dictionary.com LLC. http://dictionary.reference.com/browse/eponym. Erişim tarihi: 30 KAsım 2014. 
3. Bayer Co. v. United Drug Co., 272 F. 505 (S.D.N.Y. 1921), Berkman Center for Internet & Society at Harvard University, erişim tarihi: 25 Mart 2011
4. "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. http://www.etymonline.com/index.php?term=heroin. 
5. King-Seeley Thermos Co. v. Aladdin Indus., Inc., 321 F.2d 577 (2'nci Devre 1963); ayrıca bkz. this PDF
6. "eponym". Merriam-Webster. http://www.merriam-webster.com/dictionary/eponym. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
7. "eponymous". Dictionary.com LLC. http://dictionary.reference.com/browse/eponymous?s=t. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
8. "eponymous". Merriam-Webster. http://www.merriam-webster.com/dictionary/eponymous. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
9. Beolens, Bo; Watkins, Michael; Grayson, Michael (2014). The Eponym Dictionary of Birds. Bloomsbury Publishing. ISBN 1472905741. 

Dış bağlantılar

• -nym kelimelerin tanımları (İngilizce)
• Tıp eponimleri sitesi (İngilizce)
• Eponim Nedir? Dr. Robert Beard (İngilizce)
• h2g2 web sitesinde Eponim (İngilizce)
• Amerikan Eponim Tescili (İngilizce)