Fütüvvetnâme
Fütüvvetname, bir tasavvuf kavramı olarak fütüvvet kavramını ele alan eserler ile fütüvvet ve Ahi teşkilatlarının mesleki yönetmeliği şeklinde kaleme alınmış eserlerin ortak adıdır.
Arapça, Farsça ve Türkçe pek çok fütüvvetname örneği vardır. Kimilerinin kendine has ismi vardır ama çoğu zaman bu eserlerin ismi unutulur ve fütüvvetname olarak bilinirler.[1] İlk fütüvvetnameler, tasavvuf kaynaklarında fütüvvet kavramını açıklamak üzere yazılmış bölümler veya fütüvvet kavramını ele alan bağımsız risalelerdir. Horasanlı sufi Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî’nin Kitâbü’l-Fütüvve adlı eseri bu tür fütüvvetnamelerin ilk örneğidir.
Bir yönetmelik şeklinde kaleme alınmış fütüvvetnameler 13. yüzyılda ortaya çıktı. Abbâsî Halifesi Nasır’ın fütüvvet kurumunu kontrolü altına alma girişimi sonucu Sühreverdi’ye yazdırdığı Risâletü’l-fütüvve', bu tür fütüvvetnamenin ilk örneğidir. Bu ilk örnekten sonra Ortadoğu İslâm dünyasında Arapça, Türkçe ve Farsça olarak bu nitelikte pek çok fütüvvetname yazıldı. Anadolu’da Ahilik teşkilatının gelişmesi sonucu Ahilik fütüvvetnameleri ortaya çıktı. Bu eserlerde Ahiliğin usul ve kaideleri ihtiva eden kısımlarda İslâm’dan önce Türk, Ortadoğu ve özellikle İran bölgelerinde bulunan mistik kültürlerin etkileri görülür.[1]
Başlıca Fütüvvetnameler
| İsim | Yazar | Tarih | Dil | Tür |
|---|---|---|---|---|
| Kitâbü’l-Fütüvve | Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî | 11. Yüzyıl | Arapça | |
| Fütüvvetname | Hâce Abdullah-ı Ensârî | 11. Yüzyıl | Arapça | |
| Kabusnâme’nin Civanmerdi başlıklı 40. Bölümü |
Keykavus bin İskender | 1082 | Arapça | |
| Fütüvvetname | Hâce Abdullah-ı Ensâr | 1089 | Arapça | |
| Risâletü’l-fütüvve | Sühreverdi | 12. yüzyıl | Farsça | |
| Tuĥfetü’l-veśâyâ | Harputlu Nakkaş İlyasoğlu Ahmed | 13. yüzyıl | Arapça | |
| Burgazi Fütüvvetnamesi (Çobanoğllu Fütüvvetnamesi) |
Yahya bin Halil bin Çoban el- Burgazi | 13. yüzyıl | Türkçe | |
| Fütühname | Müellifi bilinmiyor | 13. yüzyıl | Türkçe | Manzum |
| Alâ-ül-Devle-i Semnanî | 13. yüzyıl | Farsça | ||
| Fütüvvetname | Şeyh Eşref Bin Ahmed | 14. yüzyıl sonu | Türkçe | Manzum |
| Fütüvvetname | Şeyh Seyyid Gaybî oğlu Şeyh Seyyid Huseyn | 15. yüzyıl | Türkçe | |
| Miftâĥu’r-reķāǿiķ (Fütüvvetnâme-i Kebîr) |
Razavi | 1524 | Türkçe | Manzum |
| Fütüvvetname | Esrar Dede | 1796 | Türkçe | Manzum |